دمیدن تحریک طالبان بر شیپور جنگ؛ چالش‌های مشترک برای کابل و اسلام‌‎آباد

در شرایطی که لنز دوربین رسانه‌های پاکستانی طی هفته‌های اخیر متوجه خیابان‌های پایتخت و اردوکشی‌های سیاسی هواداران عمران خان علیه ائتلاف دولت شهباز شریف و ارتش بوده است، در آن سوی کشور و در مناطق قبایلی آرامش چند ماهه اخیر رو به پایان بوده و جرقه‌ بی‌ثباتی زده شده است.

طالبان پاکستان روز گذشته پایان آتش بس با دولت را اعلام و دستور حملات در سراسر کشور را صادر کرد. تحریک طالبان پاکستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که پس از تشدید عملیات ارتش پاکستان علیه آنها در مناطق قبیله‌ای سابق شمال غرب و سایر نقاط استان خیبرپختونخوا که با افغانستان هم مرز است، تصمیم به پایان آتش‌بس پنج ماهه گرفته و به عناصر خود دستور داده تا در سراسر کشور حملات انجام دهند.

طالبان پاکستان در بیانیه خود خطاب به عناصرش گفته است: «در حالی که عملیات نظامی علیه نیروهای ما در مناطق مختلف ادامه دارد، شما باید هر کجا که امکان دارد در سراسر کشور حملات انجام دهید.»

بر اساس اعلام گروه تحریک طالبان این تصمیم پس از آن گرفته شده که ارتش به آتش‌بس یکجانبه‌ای این گروه در ماه ژوئن خود را به آن پایبند دانسته بود متعهد نمانده است و نیروهای پاکستانی در منطقه وزیرستان شمالی در نزدیکی مرز افغانستان موتور حامل دو تن از رهبران این گروه را هدف قرار داده اند.

این تصمیم همچنین یک روز پس از آن صورت می‌‌گیرد که ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده مستعفی ارتش پاکستان - که آتش بس بحث برانگیز با تحریک طالبان پاکستان را در ماه مه(اردیبهشت) تایید کرده بود - پس از پایان دوره شش ساله ریاست ارتش، بازنشسته شد.

تحریک طالبان

تحریک طالبان پاکستان (TTP) ائتلافی از شبکه های شبه نظامی است که در سال 2007 برای متحد کردن مخالفان علیه ارتش پاکستان تشکیل شد. مولوی نیک محمد وزیر از وزیرستان شمالی اولین کسی بود که در سال 2004 سنگ بنای تشکیل گروهی همانند طالبان افغانستان در مناطق قبایلی پاکستان را نهاد و به رهبری وقت طالبان افغانستان یعنی ملاعمر اعلام وفاداری کرد و به همین دلیل از دید بسیاری در پاکستان گروه تحریک شعبه پاکستانی طالبان افغانستان محسوب می‌شود. اما این گروه به طور رسمی در ژوئن 2007 با رهبری بیت الله محسود از وزیرستان جنوبی تأسیس شد. 

 اهداف اعلام شده تحریک طالبان پاکستان عبارتند از قطع نفوذ و دخالت اسلام آباد در مناطق قبیله ای تحت اداره فدرال و استان همجوار آن خیبر پختونخوا در پاکستان، اجرای تفسیر دقیق شریعت در سراسر پاکستان، و اخراج نیروهای ائتلاف از افغانستان. رهبران تحریک طالبان پاکستان همچنین علناً می گویند که این گروه به دنبال ایجاد یک خلافت اسلامی در پاکستان هستند که مستلزم سرنگونی دولت پاکستان است.

در راستای عملی کردن این اهداف این گروه حملات متعددی از جمله بمب گذاری های انتحاری در داخل پاکستان دست داشته است. این شبکه بعداً پس از حمله ارتش به وزیرستان جنوبی در سال 2010، فعالیت های خود را به وزیرستان شمالی نیز تسری داد.

بیت الله محسود، اولین رهبر تحریک طالبان پاکستان، در 5 اوت 2009 درگذشت، و جانشین او، حکیم الله محسود نیز در 1 نوامبر 2013 درگذشت. شورای مرکزی تحریک طالبان پاکستان در نوامبر 2013، ملا فضل الله را به عنوان رهبر کلی این گروه منصوب کرد. فضل الله به شدت ضد غرب، ضد اسلام آباد است و از تاکتیک های خشن جنگی در نبرد با نیروهای دولتی دفاع می کند.

زیر و بم روند مذاکرات صلح با میانجی‌گری طالبان افغانستان

از زمان اعلام موجودیت، جنگ‌های خونینی میان ارتش پاکستان و شیه نظامیان این گروه صورت گرفته است اما نه این گروه موفق شده همانند طالبان افغانستان دولت مرکزی را با جنگ سرنگون کند و نه نیروهای دولتی توانسته اند گروه تحریک را کاملاً نابود کنند.

این وضعیت در نهایت موجب شده تا دو طرف از یکسال پیش با میانجی‌گری و نقش آفرینی کابل (امارت اسلامی) به سمت میز مذاکره و آتش بس سوق یابند.

در نوامبر 2021، دولت پاکستان و تحریک طالبان پاکستان آتش بس یک ماهه امضا کردند که اندکی بعد به شکست انجامید زیرا تحریک طالبان پاکستان اعلام کرد که دولت حاضر به پذیرش شروط آنها نبوده است.

در دسامبر 2021، این گروه پایان آتش بس یک ماهه را اعلام کرد و دولت را به نقض شرایط، از جمله توافقنامه آزادی زندانیان متهم کرد.

پس از شکست مذاکرات بین دو طرف، ارتش پاکستان در اوایل سال جاری عملیات خود را علیه این گروه ممنوعه از سر گرفت و پس از آن تحریک طالبان نیز از آغاز عملیات البدر خود در 30 مارس برای هدف قرار دادن نیروهای دولتی خبر داد.

آتش بس دیگری در آغاز ماه مه 2022 به مناسبت فرارسیدن عید فطر امضا شد و بعداً با ادامه گفتگوها تا 30 می 2022 تمدید شد. مذاکرات در کابل، افغانستان برگزار شد. هیئت پاکستانی به رهبری جنرال فیض حمید فرمانده اردوی پیشاور بود. گفتگوها به مدت دو هفته ادامه داشت و حتی برخی گزارش های تأیید نشده مدعی آزادی برخی از فرماندهان ارشد تحریک طالبان پاکستان، از جمله محمد خان و مسلم خان شدند. با این حال، آنها هنوز در بازداشت پاکستان بودند و به طالبان تحویل داده نشده بودند. در همین حین یک کمیته 32 نفره به نمایندگی از محسود و کمیته 19 نفری دیگر که به نمایندگی از قبایل لشکر ملاکند نیز از سوی تحریک طالبان تشکیل شد تا مذاکرات جدی تر دنبال شود. این دیدارها در روزهای 13 و 14 اردیبهشت ماه با محوریت آتش بس تا حصول نتیجه انجام شد. درنتیجه این مذاکرات در ژوئن 2022، محمد خراسانی، سخنگوی تحریک طالبان پاکستان، آتش بس نامحدود با دولت پاکستان را اعلام کرد.

طی هفته های پس از اعلام آتش بس مذاکرات همچنان میان هیئت‌های دوطرف در کابل ادامه داشت و اما در نتیجه فاصله زیاد دیدگاه‌ها به بن بست خورده بود. برای خارج کردن مذاکرات از بن بست اسلام آباد  با فرستادن هیئتی از علما به رهبری مفتی تقی عثمانی سعی کرد که تحریک طالبان را متقاعد به پس گرفتن تقاضای خود برای لغو امضا FATF از سوی دولت، لغو ادغام مناطق نیمه خودمختار قبیله ای در شمال غربی استان خیبر پختونخوا (KP)، خروج تمام نیروهای نظامی از منطقه قبیله ای و سایر موضوعات مورد مناقشه کند. رهبری این گروه همچنین می خواهد ساختار سازمانی خود را به عنوان بخشی از توافق صلح دست نخورده نگه دارد. در مقابل خواسته‌های دولت پاکستان شامل انحلال کامل تحریک طالبان پاکستان، قطع ارتباط از سایر گروه های ستیزه جو، کنار گذاشتن فعالیت های خشونت آمیز، و تبدیل شدن به یک نهاد سیاسی قانونی در چارچوب هنجارهای قانون اساسی کشور است.

به طور حتم در دورانی که اسلام آباد می‌خواهد کاملاً بر چگونگی رهایی از بحران‌های اقتصادی و سیاسی متقاطع تمرکز کند، شروع یک جنگ تمام عیار در مناطق غربی خوشایند نخواهد بود. با این حال بسیاری در اسلام اباد بر این اعتقادند که اگر دولت بخواهد با امتیازات درخواستی تحریک طالبان موافقت کند پیامدهای گسترده ای بر ثبات پاکستان خواهد داشت زیرا سایر گروه های شبه نظامی مستقر در این کشور نیز خواسته های مشابهی را مطرح می کنند.

همچنین امتیازدهی می‌تواند موجبات بازگشت تحریک طالبان پاکستان به مناطق قبیله‌ای و سایر بخش‌های خیبر پختونخوا شود و در نتیجه این گروه به سرعت تجدید قوا کند و از این رو مدیریت یک تحریک طالبان پاکستانی تقویت شده و مشروع دشوارتر خواهد بود، به ویژه در زمانی که داعش شاخه خراسان حملات خود را در داخل کشور نیز افزایش داده است. حتی اگر این گروه از درخواست خود برای معکوس کردن ادغام مناطق قبیله‌ای با خیبر پختونخوا منصرف شود، همچنان می‌تواند حاکمیت دولت مرکزی را در آینده به چالش بکشد.

بر اساس این ملاحظات آتش بس آخر نیز پس از مدتی به سرنوشت آتش بس قبلی مبتلا شد و سخنگوی تحریک طالبان پاکستان در 4 سپتامبر پایان آتش بس نامحدود را اعلام کرد و مدعی شد که دولت پاکستان هیچ تلاشی برای اجرای تعهدات خود صورت نداده است. این اقدام تحریک طالبان پس از آن صورت گرفت که عمر خالد خراسانی، یکی از رهبران ارشد تحریک طالبان پاکستان به نام جماعت الاحرار، در 6 اوت در یک بمب کنار جاده ای در شرق افغانستان کشته شد.

در این میان مسئله حائز اهمیت اولویت حفظ آتش بس برای طالبان افغانستان است. جنگ میان تحریک طالبان و اسلام آباد خواه ناخواه پای امارت اسلامی را نیز به میان می‌کشد و طالبان را در برابر دولت همسایه قرار می‌دهد. در ماه آوریل، حملات تروریستی برون مرزی مکرر پاکستان را وادار کرد تا حملات هوایی تلافی جویانه را با هدف قرار دادن مخفیگاه های تحریک طالبان پاکستان در سراسر مرزهای شمالی با افغانستان انجام دهد. این سازمان همچنین به طالبان افغانستان هشدار داد که علیه تحریک طالبان که آزادانه در خاک افغانستان فعالیت می‌کند، اقدامات جدی صورت دهد.

چالش‌آفرینی جنگ برای امارت اسلامی

انتشار گزارش سازمان ملل در می 2022 نشان می‌دهد که تحریک طالبان پاکستان بیشترین سود را از به قدرت رسیدن طالبان افغانستان برده است. بر اساس این گزارش، تحریک طالبان پاکستان حدود 3000 تا 4000 جنگجو در کشور همسایه (افغانستان) دارد. بسیاری بر این اعتقادند که تصرف کابل توسط طالبان، موجب انگیزه گرفتن گروه تحریک برای مبارزه با دولت اسلام اباد شده است.

در این وضعیت دولت امارت اسلامی، که پاکستان را حامی سیاسی و شریک بزرگ اقتصادی خود می‌داند به دنبال راهی برای حل چالش جنگ میان تحریک و اسلام اباد است. از طرف دیگر ایفای نقش میانجی گری در مذاکرات کمک می‌کند تا طالبان از رویارویی با گروه‌های ضد پاکستان در افغانستان برحزر بماند.

سراج الدین حقانی سرپرست وزارت داخله افغانستان پیشتر گفته بود که پایان جنگ تحریک طالبان با پاکستان به نفع آنهاست. حقانی گفته بود هر گونه حمله‌ای که پاکستان را آزار ‌دهد برای روابط ما با همسایه‌مان مشکلاتی ایجاد می‌کند و چنین حوادثی پیامدهای بین‌المللی برای امارت اسلامی دارد. بهتر است پاکستان و تحریک طالبان پاکستان پس از دادن امتیازاتی به توافق برسند.»

ذبیح الله مجاهد معاون موقت وزیر اطلاعات افغانستان  نیز که اکنون به عنوان سخنگوی دولت موقت طالبان نیز فعالیت می کند، گفته بود: « طالبان به "کسی" اجازه نمی دهد از خاک افغانستان علیه پاکستان استفاده کند.»

مطمئناً در شرایطی که دولت طالبان با مشکلات بزرگ اقتصادی، ناامنی‌های ناشی از تحرکات داعش، حملات هوایی پهبادهای آمریکایی و عدم شناسایی بین المللی امارت اسلامی رو به رو است تنش‌آفرین شدن روابط با اسلام اباد در نتیجه فشارهای پاکستان برای محدود کردن فعالیت‌های تحریک در خاک افغانستان و همچنین کشیده شدن جنگ به درون مرزهای افغانستان و تشدید بی ثباتی در مناطق قبایلی مشترک با پاکستان، چالش‌هایی است که طالبان به شدت از آن نگران است.