آفریقا؛ گنج پنهان برای اقتصاد ایران

پایگاه رهنما:

قاره‌ی آفریقا، پر است از ظرفیت‌های اقتصادی ناشناخته؛ این قاره می‌تواند در بخش معدن با تامین سنگ آهن و بوکسیت، در بخش صنعت خودرو به عنوان بازار ایران و یا در کشاورزی از طریق کشت فراسرزمینی و تولیدکننده نهاده‌های دامی نیازمندی‌های ایران را تامین کند. آمارها نشان می‌دهند اکنون واردات آفریقا، حدود ۵۸۰ میلیارد دلار است ولی سهم ایران در این میان، تنها ۱.۲ میلیارد دلار از این بازار مهم است. همچنین صادرات خدمات فنی و مهندسی به آفریقا ۳۰۰ میلیارد دلار است؛ اما سهم ما در سال گذشته با وجود رشد در دولت سیزدهم، به ۲۰۰ میلیون دلار رسید؛ یعنی تقریباً هیچ. با این وجود، دولت سیزدهم اولویت دیپلماسی اقتصادی و تجارت خارجی خود را پس از همسایگان و چین، روی آفریقا متمرکز کرده است. در این گزارش، مروری بر ظرفیت‌های تجاری آفریقا برای ایران داریم.

• حجم تجارت با آفریقا

بر اساس آمارهای گمرک در سال‌۱۴۰۰ ایران بیش از دو‌میلیون‌ تن کالا به ارزش 1.2 میلیارد دلار به آفریقا صادر کرد که تنها 2.5 درصد کل صادرات ایران در این سال ‌بود. به گزارش تبیین به نقل از خبر‌گزاری فارس، سید‌روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک پیشتر اعلام کرده بود ایران در سال‌۱۴۰۰ از بین ۵۵ کشور آفریقایی به ۵۰ کشور صادرات داشته است. لطیفی همچنین در مورد تجارت با کشورهای آفریقایی اظهار داشت: صادرات مان به کشور‌های آفریقایی در سال ۱۴۰۰ از بین ۵۵ کشور آفریقایی به ۵۰ کشور صادرات داشتیم و که از نظر تعداد در حوزه صادرات این میزان خوب است، ولی از لحاظ حجم صادرات به این قاره این حجم صادرات مطلوب نیست و فقط ۲ و نیم درصد از کل صادرات سال ۱۴۰۰ به کشور‌های آفریقایی بوده است.

همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، صادرات ایران به قاره‌ی سیاه کمی بیش از 2 میلیون تن بوده که در این بین غنا با ۵۸۶ هزار‌تن واردات به ارزش ۳۵۳ میلیون دلار در جایگاه اول قرار دارد. پس از این کشور، آفریقای‌جنوبی با ۲۵۴ میلیون دلار و نیجریه با ۱۲۵ میلیون دلار قرار دارند. آمارها حاکی از آن است که موزامبیک با ۹۸میلیون دلار در رتبه چهارم، کنیا با ۷۷میلیون دلار در رتبه پنجم، سودان با ۷۳میلیون دلار در رتبه ششم قرار دارند. همچنین الجزایر با ۶۷ میلیون دلار در رتبه هفتم، تانزانیا با ۵۵ میلیون دلار رتبه هشتم، سومالی با ۲۹ میلیون دلار رتبه نهم و ساحل‌عاج با ۱۵ میلیون دلار در رتبه دهم قرار دارند. سایر کشورهای آفریقایی نیز در رتبه‌ی بعدی قرار دارند که عملاً صادرات به آنها بسیار ناچیز است.

• ظرفیت کشت فراسرزمینی

برخی ادعا می‌کنند که آفریقا ظرفیت‌ چندانی برای همکاری مشترک ندارد. این در حالی است که آمارها می‌گویند بیش از ۱۰۰ کشور جهان، امروز در این قاره به‌‌‌‌‌ کشت فراسرزمینی مشغول هستند. در این حوزه درکنار چین، ایالات‌‌‌‌‌متحده آمریکا و انگلستان که پیشتاز کشت فراسرزمینی در قاره آفریقا هستند، کشورهای همسایه ایران و منطقه خاورمیانه از جمله ترکیه و عربستان نیز به‌چشم می‌خورند. البته ایران نیز به‌دنبال کشت فراسرزمینی در این قاره بوده؛ اما هنوز مذاکراتش به نتیجه نهایی نرسیده است. براین اساس نیز در حاشیه اختتامیه هفتمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌‌‌‌‌های اقتصادی ایران و غنا، وزیر جهادکشاورزی خواستار رفع مشکلات کشت فراسرزمینی ۵ ‌هزار هکتاری نهاده دامی ایران در کشور غنا شد. درحالی ایران برای اجرای کشت فراسرزمینی در غنا با مشکل مواجه است که سال‌گذشته آماری رسمی مبنی‌بر سرمایه‌گذاری 1.6 میلیارد دلاری غنا در ایران منتشر شد. ایران با توجه به بحران آب، به کشت فراسرزمینی نیاز دارد. اکنون همکاری‌هایی با ونزوئلا و روسیه وجود دارد اما آفریقا نیز می‌تواند یک گزینه‌ مطلوب باشد.

• برنامه توسعه تجارت

به گفته‌ی علیرضا پیمان‌پاک -رئیس سازمان توسعه تجارت-‌‌‌‌‌ برنامه‌ دولت این است که تا پایان سال ‌۱۴۰۱، تجارت 1.2 میلیارد دلاری خود به آفریقا را به 2.5 میلیارد دلار برساند. بنا به گفته‌ی او تا پایان ۱۴۰۴ نیز صادرات ایران به این قاره به ۵ تا ۶‌ میلیارد دلار خواهد رسید. پیمان‌پاک در جلسه ۴ ساعته کارگروه توسعه تجارت استان فارس نیز به موضوع تجارت با قاره آفریقا پرداخت و گفت: آفریقا گنج پنهانی بوده که از آن غافل بودیم، اما در سال ۱۴۰۰ صادرات به آفریقا ۱۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است. اکنون با آفریقا امکان تهاتر کامل داریم؛ صادرکننده و تشکل‌‌ها کمک کنند، ما نیز با تمام مشکلات، فضا را فراهم می‌کنیم. وی اظهار کرد: برای اعزام هیات‌‌های تجاری به آفریقا اتاق بازرگانی استان‌ها باید کمک کنند؛ به ویژه اتاق معین آفریقا که فارس است. امروز یکی از مهم‌ترین مشکلات در حوزه رفت و آمد است. هیچ پرواز مستقیمی به آفریقا نداشتیم، اما به زودی با کشور‌‌های آفریقایی پرواز مستقیم راه‌‌اندازی می‌شود، خط مستقیم دریایی را نیز پیگیری می‌کنیم که راه‌‌اندازی شود و خود شخص رئیس‌‌جمهور نیز در این زمینه ورود کردند تا این حوزه فعال شود.

• زمینه‌سازی زیرساختی

سفرهای آفریقایی اخیر حسین امیرعبداللهیان -وزیر امور خارجه کشورمان- به چند کشور این قاره (مالی، تانزانیا و همچنین زنگبار جمهوری متحد تانزانیا) را نیز باید در راستای اولویت دولت در تجارت خارجی با آفریقا تحلیل و ارزیابی کرد. «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه در پستی اینستاگرامی نوشت: «سفر موفق اخیر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به چند کشور آفریقایی، بشارت دهنده جهشی جدید در روابط سازنده ایران و آفریقاست.» کنعانی توجه به قاره آفریقا را از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد و نوشت که «نگاه ایران‌ به کشورهای آفریقا مبتنی بر احترام و منافع متقابل است.» همچنین به گزارش اندیشکده «میدل ایست انستیتو»، تاکنون رئیسی با مقام‌های موزامبیک، توگو و گینه بیسائو دیدار کرده و از ابتدای ریاست جمهوری خود خواستار توسعه همکاری با آفریقا و شناخت توانمندی‌های مادی و نیروی انسانی آن شده است. بنابراین به‌نظر می‌رسد عزم دولت برای ارتقای همکاری‌ها با این قاره‌ی مهم، جزم است. باید توجه داشت که قاره آفریقا از نظر رشد جمعیت در میان سایر قاره‌های جهان رتبه نخست را دارد و پیش بینی‌ها نشان می‌دهند با توجه به پتانسیل بالا، این قاره در آینده از نظر اقتصادی به یکی از قطب‌های برتر اقتصادی تبدیل می‌شود.

• سیاست معقول

البته آفریقا اولویت اول ایران نیست. صفری –معاون اقتصادی وزارت خارجه- اولویت اول ایران را تعامل با همسایگان اعلام کرده است. پس از همسایگان، چین با بازار فوق‌العاده‌ی بزرگ خود، جایگاه بزرگی دارد اما پس از این‌ها رویکرد دیپلماسی اقتصادی ایران به سمت آفریقا و سپس آمریکای جنوبی است. اما چرا آفریقا و آمریکای جنوبی مهم‌اند. به این دلیل که واردات آن‌ها از کشورهای توسعه‌یافته هزینه‌های بالایی در بر دارد؛ اما در بسیاری از موارد –از جمله خدمات فنی و مهندسی یا کشت فراسرزمینی- عملاً گزینه‌ای مانند ایران هزینه‌ی تمام‌شده‌ بسیار کمتری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته برای آفریقایی‌ها و کشورهای آمریکای شمالی دارند. حتی در ساخت پالایشگاه یا صادرات محصولات پالایشگاهی، محصول و خدمت ایرانی به لحاظ اقتصادی برای طرف آفریقایی بسیار به‌صرفه است. بنابراین خیلی معقول است که ایران این قاره را در اولویت پس از همسایگان و چین قرار دهد. با این حال، همان‌طور که در گزارش ذکر شد، علاوه بر عزم –که به‌نظر می‌رسد در دولت فعلی وجود دارد-، توسعه‌ی زیرساخت‌هایی مثل خطوط هوایی و آماده‌سازی بستر تعاملات بانکی یا حتی تهاتر، ضروری به‌نظر می‌رسد و باید آماده شود.