در جستجوی هنر انقلابی

در فرهنگ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، نام و یاد «سید مرتضی آوینی» با مفهوم «هنر متعهد و انقلابی» گره خورده و ۲۰ فروردین سالروز شهادت او نیز با عنوان «روز بزرگداشت هنر انقلاب اسلامی» نامگذاری شده است.
شخصیتی که تلاش کرد تا مفهومی نو و تحول‌گونه از هنر به ویژه سینما و تلویزیون عرضه کند و در این مسیر، با تهاجم‌ها و ناملایمات مستمری هم مواجه شد، اما تا لحظه شهادت، از پا ننشست.
اما «هنر انقلابی» چیست و چه شاخصه‌هایی دارد؟ هنرمند متعهد و انقلابی کیست و دغدغه او چه چیز‌هایی است؟
• کدام هنر انقلابی؟
به گفته رهبر معظم انقلاب، «کسانی که امروز مشغول کار و فعالیت در عرصه فیلم‌های با مضامین انقلابی و دفاع مقدس هستند، واقعاً در حال جهاد هستند». این نگاهی نوین به رسالت هنرمند متدین و انقلابی است تا به سادگی از کنار بزرگترین رویداد عصر حاضر که همان انقلاب و جنگ تحمیلی بود، به سادگی نگذرد و حقیقت آن را با زبان هنر تبیین و بازخوانی کند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله العالی) تاکید می‌کنند که «نگاه به هنر اسلامی و سینمای دینی، باید نگاهی بلندمدت و همراه با برنامه‌ریزی دقیق و امید به آینده و بهره‌گیری مناسب از ابزار هنر برای تأثیرگذاری حداکثری باشد. در این عرصه جوان‌های مؤمن، باطراوت و شاداب و دارای نگاه نو و همت بلند، موتور محرک برای حرکت رو به جلو هستند و پیشکسوتان نیز باید با بیان تجربیات خود و تربیت نیرو‌های جدید و کارآمد، به این حرکت شتاب بیشتری ببخشند».
ایشان، رسالت‌های هنر انقلابی را اینطور بیان کرده‌اند؛ هنر انقلابی باید زیبایی‌ها را تبیین کند
- جهت‌گیری کار هنری باید دقیق و درست باشد
- معارف الهی را منتشر کنید
- حقیقت را بفهمید و تبلیغ کنید
- تعهّد در قبال فُرم و مضمون لازم است
- هنر را از شکل کالای تجملی خارج کنید
- مردِ زمانه‌ی خودتان باشید.
رهبر انقلاب در تشریح رسالت هنر انقلابی برای روایت واقعیت‌ها می‌گویند: «پنجاه، شصت سال کسانی بر ما حکومت کردند که آورنده‌ی آن‌ها، نه اینکه ما نبودیم-، چون در ایران حکومت مردم به این صورت اصلًا سابقه نداشت- بلکه دلاوریِ خودشان هم نبود.‌ای کاش اگر دیکتاتور بودند، اقلَّا مثل نادرشاه با زور بازوی خودشان، یا مثل آغامحمدخان با حیله‌گری خودشان بر سر کار آمده بودند؛ اما این‌طور نبود. دیگران آمدند و آن‌ها را بر این ملت مسلّط کردند و تمام منابع مادّی و معنوی این ملت را به غارت بردند. با رنج‌ها و محنت‌های بسیاری، حرکت عظیمی در مقابل این پدیده‌ی شوم اتّفاق افتاد و توانست با فدا کردن جان‌ها و با عریان کردن سینه‌ها در مقابل دشنه‌ی دشمن غدّار، به جایی برسد. این زیبا نیست؟ هنر چگونه می‌تواند از کنار این‌ها بی‌تفاوت بگذرد؟ این توقّعِ انقلاب است. هنر انقلابی که ما از اوّل انقلاب همین‌طور گفتیم و آن را درخواست کردیم، این است. هنر آن است که زیبایی‌ها را درک کند. این زیبایی‌ها لزوماً گل و بلبل نیست...»
• هنر از نگاه «مرتضی»
سید شهیدان اهل قلم معتقد است: «هنرمند موحد گذشته از آنکه باید جهان را به مشابه نشانه‌ای برای حق ببیند و به تبعیت از این هنر نیز رو به بالا بیاورد و به حقایق متعالی اشاره داشته باشد؛ باید زبان سمبولیک اشیاء را با توجه به این حقیقت پیدا کند که هر شیء در واقع آیت و نشانه حق است و از وجه خاصی به حق اشاره دارد و این اشارات نیز با یکدیگر متفاوت است».
آوینی معتقد است: «هنر غربی، حدیث نفس است نه حدیث شیدایی حق، هنر غرب بیان خودپرستی انسان امروز است، هنری شیطانی است. حال آن‌که هنر حقیقی حدیث شیدایی حقیقت است.
آفاق هنر رحمانی و هنر شیطانی نیز خیلی به یکدیگر شبیه هستند، اما جز اهل حق کسی آن دو را از یکدیگر تشخیص نمی‌دهد. این در حالی‌است که تمدن غربی در جست‌وجوی بهشت زمینی است.
هنرمند باید از غرض‌اندیشی آزاد باشد، اما در عین حال هنر عین تعهد اجتماعی است چراکه وجود انسان عین تعهد است و هنر نیز به مشابه جلوه انسان نمی‌تواند از تعهد خالی باشد.
هنرمند باید اهل درد باشد و این درد نه تنها سرچشمه زیبایی و صفای هنری بلکه معیار انسانیت است. آدم بی‌درد هنرمند که نیست هیچ، اصلاً انسان نیست.
اگر هنرمند نسبت به تاریخ و سرنوشت انسان و هویت فرهنگی خویش متعهد باشد دیگر در پیله حدیث نفس خفه نخواهد شد و بال‌های پروانگی‌اش خواهد رست.