مثبت و منفی طالبان برای اقتصاد ایران

پایگاه رهنما:

طالبان در افغانستان قدرت گرفته و بازیگران سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی هر کدام دارند فضا را رصد می‌کنند تا ببینند چه موضعی در قبال این اتفاق می‌توانند اتخاذ کنند تا منافع اقتصادی و ملی‌شان تامین شود. ایران نیز علاوه بر نگرانی‌هایی که برای مردم افغانستان و آینده‌ی این کشور دارد، طبعاً آثار تحولات همسایه‌ی شرقی بر اقتصاد خود را رصد می‌کند. جالب آنکه رسانه‌های غربی نیز تحولات افغانستان و آثار آن بر اقتصاد ایران را رصد می‌کنند. به طور مثال روزنامه انگلیسی گاردین گزارشی ویژه در خصوص تحولات افغانستان نوشته است و بخش مهمی از آن گزارش به نقش ایران و آثاری که بر این کشور تحمیل می‌شود، پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد دست‌کم بر اساس تحولاتی که تاکنون صورت گرفته، قدرت گرفتن طالبان آثار مثبت و منفی بر اقتصاد ایران داشته و البته نگرانی‌هایی را نیز ایجاد کرده است. در این یادداشت، به بررسی این آثار مثبت و منفی پرداخته‌ایم.

• ماجرای نرخ ارز

با قدرت گرفتن طالبان، شاهد مقداری افزایش در نرخ ارز بودیم. دلیلش نیز این بود که بازار ارز در تهران ارتباط تنگاتنگی با بازار هرات دارد. البته تنها کانال دسترسی ایران به ارز، بازار هرات نیست و در میان‌مدت امکان تغییر نقشه‌ی ارزی بر اساس تغییرات جدید وجود دارد. با تصرف هرات توسط طالبان، اتفاق مثبتی رخ داد و آن این بود که آنها جلسه‌ای با صرافی‌ها برگزار کرده و به آنها اعلام کردند که در امنیت هستند و می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. با این حال، آینده‌ی بازار با نا اطمینانی همراه است؛ چرا که اولاً معلوم نیست طالبان قرار است با نظام بانکی و ارزی افغانستان چه کند! در ثانی، در صورت تشدید تحریم‌های غرب و آمریکا علیه طالبان، اثر آن را بر برابری نرخ دلار و افغانی خواهیم دید. با این حال، به نظر می‌رسد در بلند مدت، ایران بتواند با تغییر کانال وارد کردن ارز، مشکل را به نحوی حل کند که نرخ ارز در ایران آسیب به مراتب کمتری ببیند.

• خرید سوخت

اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ایران دوشنبه‌ی هفته‌ی گذشته اعلام کرد که این کشور صادرات بنزین و گازوئیل به افغانستان را از چند روز پیش و پس از درخواست گروه طالبان از سر گرفته است. قیمت یک تُن بنزین در افغانستان در هفته‌ گذشته به ۹۰۰ دلار رسیده است. طالبان نیز برای مقابله با افزایش قیمت بنزین در افغانستان از ایران خواستند مرزهای دو کشور را برای تجار باز نگه دارد. صادرات سوخت از ایران به افغانستان از ۱۵ مرداد متوقف شده بود. خبرها حاکی از آن است که طالبان، تعرفه گمرکی واردات سوخت از ایران را تا 70% کاهش داد. این خبر خوش برای ایران، باعث می‌شود تا با افزایش صادرات بنزین و گازوئیل، فشار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران کاهش یابد. این اتفاق در کنار افزایش صادرات به چین می‌تواند به عنوان برگ برنده‌ای در مقابل آمریکا برای بازگشت به برجام باشد.

• مساله‌ی پناهجویان

از دیگر عوامل ایجادکننده‌ی بیم و امید در خصوص تحولات افغانستان، مساله‌ی پناهجویان است. گاردین در گزارش خود تخمین زده می‌زند که ایران در حال حاضر میزبان 780 هزار پناهنده ثبت شده افغان است و شمار پناهجویان غیرمستند که در ایران زندگی می کنند نیز بین 2.1 تا 2.5 میلیون است. اگر با افزایش تنش‌ها و ناامنی‌ها، حرکت پناهجویان به سمت ایران بیشتر شود، برخی نگران هزینه‌های این اتفاق برای اقتصاد ایران هستند. البته برخی دیگر نیز معتقدند که حضور پناهجویان افغان برای ایران که با بحران پیری و کاهش جمعیت در سال‌های آینده روبرو است، می‌تواند نقطه‌ی مثبتی باشد و در بلندمدت نه تنها برای اقتصاد ایران ضرر ندارد که سود هم دارد. با این حال باید توجه داشت که برنامه نداشتن برای پناهجویان افغان، ممکن است به گسترش حاشیه‌نشینی و بزهکاری و ... دامن بزند. این در حالی است که اگر با برنامه، از پناهجویان استقبال شود (مثلاً نیروی کار جوان تحصیلکرده از طریق دانشگاه‌های ایرانی بورس شده و در ایران بماند)، حتماً آورده‌هایی هم برای اقتصاد ایران خواهد داشت.

• بیم‌ و امید

بنابراین دست‌کم تا کنون نمی‌توان یک نظر قطعی در مورد اثر طالبان بر اقتصاد ایران داشت؛ هم فرصت‌هایی وجود دارد و هم تهدید‌هایی. برخی کارشناسان معتقدند به دلیل موقعیت و شرایط اقتصادی افغانستان، هر دولتی که در این کشور فعال باشد، مجبور است که با ایران همکاری اقتصادی داشته باشد. البته کارشناسان مسائل افغانستان، می‌گویند در طالبان نیز گروه‌های متفاوتی وجود دارند. بخشی از آنها خواهان همکاری تجاری و اقتصادی بیشتر با ایران هستند، برخی متعادل‌ترند و برخی نیز با ایران زاویه دارند. بنابراین باید تحولات آتی افغانستان را رصد کرد. در ادامه اگر ثبات به این همسایه‌ی شرقی بازگردد، بهتر می‌توان در مورد تاثیرات آتی اقتصادی تحولات این کشور بر ایران سخن گفت. در مجموع اما ضعف اقتصادی در این کشور و نبود صنایع قوی، نیاز افغانستان به تولیدات غیرنفتی ایران را زیاد کرده است و نداشتن منابع انرژی در این کشور باعث نیازمندی‌اش به نف،گازوئیل و بنزین ایران شده است. بنابراین داشتن سیاست‌های هوشمندانه در قبال تحولات این کشور، می‌تواند آثار مثبتی بر اقتصاد ایران داشته باشد.