اهداف سفر هیات عربستان سعودی به واشنگتن در غیاب محمد بن سلمان

یک هیات عالی رتبه سعودی در 6 جولای 2021 (15 تیر 1400) برای دیدار با مقامات آمریکایی راهی واشنگتن شده‌اند. بنابر اعلان رسانه‌ها، مقامات ارشد دولت «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا، میزبان «خالد بن سلمان» معاون وزیر دفاع عربستان سعودی و برادر «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان بودند. این نخستین سفر یک هیات عالی رتبه سعودی بعد از گزارش دستگاه‌های  اطلاعاتی ایالات متحده در ارتباط با دخالت ولی‌عهد سعودی در قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار معترض عربستانی نیز است.

این سفر در شرایطی انجام گرفته است که رسانه‌ها و ناشران سیاسی بر ممنوعیت محمد بن سلمان برای سفر به واشنگتن توجه ویژه‌ای را معطوف کرده بودند. لذا به واسطه غیبت محمد بن سلمان در سفر به آمریکا، اهداف و انگیزه‌های سفر این هیات سعودی به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. در راستای بررسی اهداف سفر این هیات به امریکا در وضعیت کنونی می‌توان به چهار محور مهم اشاره کرد.

مساله چانشینی و بیم و امیدهای بن سلمان 

در مقطع کنونی مهم‌ترین بُعد اهمیت سفر هیات سعودی به ایالات متحده آمریکا را می‌توان همچنان بر مدار تعیین آینده تخت پادشاهی در عربستان سعودی مورد توجه قرار داد. محمد بن سلمان، طی سال‌های ریاست جمهوری دونالد ترامپ (2020-2016) تلاش‌های گسترده‌ای را برای نهایی کردن سلطنت خود و نشستن بر تخت پادشاهی قبل از مرگ ملک سلمان انجام داد و در این مسیر تلاش داشت کهولت سن و بیماری آلزایمز (فراموشی) پدر خود را به عنوان بهانه به کار بگیرد. اما در وضعیت جدید بعد از روی کار آمدن دولت بایدن به نظر می‌رسد بن سلمان راهبرد خود مبنی بر نشستن بر تخت پادشاهی را تغییر نداده اما از نظر تاکتیکی شاهد تغییر رویه او هستیم.

در سطح تاکتیکی بن سلمان در شرایط کنونی از یک سو، رویکرد نشستن سریع بر کرسی پادشاهی را تغییر داده است و قصد دارد با این اقدام خود به نوعی اطمینان خاطر و اعتماد دولت بایدن را جلب کند. از سوی دیگر، محمد بن سلمان قصد دارد از تنش‌های میان خود و بایدن بکاهد و مناسبات دو طرفه را طی سه باقی مانده زا ریاست جمهوری بایدن تقویت کند. در این زمینه بدون تردید، گزارش‌های منتشر شده پیرامون شکنجه محمد بن نایف، ولیعهد سابق و گزارش‌های منتشر شده از سوی نهادهای حقوق بشری پیرامون وضعیت وخیم حقوق بشر در عربستان، بسیار تاثیرگذار بوده‌اند. واقعیت امر این است که محمد بن سلمان هر چند در سفر اخیر به دلیل محکومیت در دادگاههای آمریکا امکان حضور در این کشور را پیدا نکرده است اما در جریان سفر هیات عربستانی به واشنگتن تلاش می‌کند زمینه را برای کاهش تنش‌ها و تضمین عدم مخالفت آمریکایی‌ها با نشستن او بر تحت پادشاهی را پی‌گیری می‌کند.

مساله یمن و پایان دادن به بحران به نفع ریاض

دیگر هدف سفر هیات عربستان به آمریکا در مقطع کنونی را می‌توان در ارتباط با بحران یمن مورد ارزیابی قرار داد. از ابتدای روی کار آمدن دولت بایدن، آمریکایی‌ها طرح آتش بس و توافق در یمن را به شکل جدی مطرح کرده و در این زمینه نیز قانون‌گذاران آمریکایی خواهان اعمال محدودیت و فشار بر عربستان برای پایان دادن به محاصره یمن شده‌اند. در همین راستا شاهد هستیم که از کانال آمریکا، کشور عمان و سازمان ملل نیز برای رسیدن به توافق پیرامون بحران یمن تلاش‌ها و رایزنی‌هایی را انجام داده‌اند.

همین روند موجب شده که طی ماههای گذشته بحران یمن نیز به عاملی برای تنش و مساله‌سازی میان واشنگتن و ریاض تبدیل شود. بنابراین در جریان سفر هیات عربستانی به واشنگتن به نظر می‌رسد موضوع یمن در دستور کار مذاکرات قرار می‌گیرد. خواست اصلی عربستان این است که در چشم‌انداز تحولات آتی کشور یمن ملاحظات و خواست این کشور مورد توجه قرار بگیرد لذا مقامات سعودی تلاش دارند تا واشنگتن را نسبت به حمایت از طرح اعمال محدودیت بر انصارالله راضی کنند. هر چند به نظر می‌رسد با توجه به قدرت میدانی و دست بالای انصارالله در معادلات چنین سناریویی برای سعودی‌های قابل اجرایی شدن نخواهد بود.

تلاش برای تاثیرگذاری بر مذاکرات وین

یکی دیگر از تلاش‌های عمده عربستان در شرایط کنونی تاثیرگذاری بر روند مذاکرات احیای برجام است که طی هفته‌های گذشته در وین، پایتخت کشور اتریش میان ایران و کشورهای 1+4 در جریان بوده است. از ابتدای دور جدید آغاز مذاکرات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران و برجام در وین، عربستان در ابتدا تلاش داشت که نماینده این کشور نیز در مذاکرات جدید حضور داشته باشد اما بعد از ناامید شدن در این سناروی تلاش کرد که موضوع مسائل منطقه‌ای نیز در مباحثات میان دیپلمات‌ها گنجانده شود.

در همین راستا، محمد بن سلمان تلاش کرد تا شورای همکاری خلیج فارس نیز به عنوان بازیگری دخیل در مذاکرات وین به رسمیت شناخته شود. به‌گونه‌ای که این شورا در 14 ژوئن 2021 ( 24 خرداد 1400) طی بیانیه‌ای خواستار مشارکت در مذاکرات شد. در وضعیت جدید نیز به نظر می‌رسد که هیات عربستانی در واشنگتن قصد دارند از طریق دادن برخی امتیازات به آمریکا از یک سو، مانع پیشرفت سریع مذاکرات شوند و از سوی دیگر خواهان لحاظ خواسته‌های خود در توافق پیرامون احیای برجام شوند. اما قدر مسلم این است که حاکمان ریاض نیز شکست در توقف مذاکرات را پذیرفته‌اند.

کاهش فشارها پیرامون طرح مجدد مداخله ریاض در حادثه 11 سپتامبر

یکی دیگر از اهداف سفر هیات سعودی را می‌توان به مساله درخواست خانواده‌های قربانیان حادثه 11 سپتامبر 2001 برای آشکار شدن نقش عربستان سعودی در این حادثه، ارتباط داد. بنابر گزارش خبرگزاری «آسوشیتدپرس» همزمان با نزدیک‌شدن به بیستمین سالگرد وقوع حادثه یازدهم سپتامبر، خانواده قربانیان این واقعه همچنان خواستار آشکارشدن نقش رژیم عربستان سعودی در این حادثه هستند و شکوائیه‌ای که عربستان سعودی را در حادثه یازدهم سپتامبر دخیل می‌داند، در سال جاری پیشرفت قابل توجهی در دادگاه به‌دست آورده است.

با این حال دولت آمریکا از آن زمان اظهارات مقام‌های سابق سعودی را محرمانه نگه داشته و همچنین مانع رسانه‌ای شدن یک‌سری از اسناد و مدارک دیگر در این پرونده شده است. در وضعیت جدید نیز به نظر می‌رسد هیات سعودی در تلاش هستند که در فضای غالب ضد سعودی در میان قانون‌گذاران و اعضای دولت جو بایدن، مانع از انتشار این گزارش‌ محرمانه شوند تا بر حجم تنش‌ها میان طرفین افزوده نشود.