شمشیر از رو بسته پوتین و بایدن

در شرایطی که اغلب ناظران سیاسی بر این باور هستند که سطح مناسبات میان آمریکا و روسیه در بدترین وضعیت خود در دوران بعد از پایان جنگ سرد (۱۹۹۱) قرار دارد، روسای جمهوری دو کشور در ویلای قرن هجدهم سوئیس La Grange در ساحل دریاچه ژنو در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۱ (۲۶ خرداد ۱۴۰۰) با یکدیگر دیدار خواهند کرد. این دیدار که دومین دیدار سیاسی و دیپلماتیک رسمی میان پوتین و بایدن است، اولین دیدار میان دو طرف، بعد از پایان دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز محسوب می‌شود. این دیدار از مدت‌ها پیش از انجام آن در مذان توجه رسانه‌ها و تحلیلگران بوده است و غالب ناظران سیاسی آن را دیدار بسیار مهم ارزیابی می‌کنند.

ابعاد اهمیت دیدار بایدن و پوتین

همواره دیدار میان سران سیاسی ابرقدرت‌ها در سطح نظام بین‌الملل و حتی تغییر معادلات در نظم جهانی تاثیرات قابل توجهی داشته است. این رویه طی تاریخ سیاسی جامعه بین‌الملل بار‌ها تکرار شده و اکنون بر همه‌گان مسجل است که دیدار میان روسای جمهور، دو ابرقدرت آمریکا و روسیه برای معادلات مختلف بین‌المللی و منطقه‌ای از اهمیتی فوق‌العاده برخوردار است. دیدار میان ولادیمیر پوتین و جو بایدن، در شرایطی صورت می‌گیرد که میزان تنش‌های میان دو طرف به اوج خود رسیده است لذا اکنون اولین و در دسترس‌ترین بعد اهمیت این سفر می‌تواند تلطیف فضای مناسبات میان دو کشور باشد.

به عبارتی، در حالت حداقلی آغاز مذاکرات در سطح عالی میان واشنگتن و مسکو می‌تواند یک نشانه مثبت با وجود روابط نه چندان مناسب آمریکا و روسیه باشد. علاوه بر این، دیدار اخیر میان پویتن و بایدن می‌تواند تعیین کننده ابعاد، گستره، محور‌ها و چگونگی مدیریت مناسبات میان آمریکا و روسیه در عصر پساترامپ نیز باشد. آن‌گونه که پوتین نیز تاکید می‌کند، بایدن سیاست‌مداری کلاسیک و قهار است که روش کار او بسیار متفاوت‌تر از ترامپ است. در واقع، دیدار میان بایدن و پوتین می‌توان نشان‌گر و تعیین‌گر روند روابط میان مسکو و واشنگتن حداقل طی چند سال آینده نیز باشد. بدون تردید، هر گونه سازش یا در قطب مخالف آن تنش میان این دو رئیس‌جمهور، می‌تواند بسیاری از بحران‌ها و موضوعات مختلف را در سطح جهانی دگرگون کند.


محور‌های مهم مذاکره میان بایدن و پوتین

با توجه به افزایش بی سابقه تنش‌ها میان آمریکا و روسیه، مهم‌ترین موضوع و محور‌های مذاکره میان پوتین و بایدن می‌تواند حول تنش زدایی باشد. بدین شرح که توافق پیرامون موضوعات جدید، اولویت هیچ یک از طرفین نمی‌تواند باشد و بیشتر تمرکز بر بحران‌های مختلف جهانی و اختلافات میان دو کشور معطوف خواهد شد. باید این وجود به نظر می‌رسد در جریان گفتگوی بایدن و پوتین، مسائلی مهمی همچون «کنترل تسلیحات، تغییر آب و هوا، ادعای مداخله نظامی روسیه در اوکراین، حملات سایبری و دستگیری وبلاگ نویس الکسی ناوالنی، رنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران (برجام) و کره شمالی، سوریه، قطب شمال، مبارزه با اپیدمی کرونا، در دستور کار قرار بگیرد.

در واقع، رئوس اصلی مذاکره میان دو طرف احتمالا در قالب مباحثی همانند، ثبات استراتژیک، تنش زدایی، درگیری‌های منطقه‌ای، فعالیت‌های زیست محیطی و دستور کار جهانی محیط زیست و مشارکت‌های اقتصادی خواهد بود. اما واقعیت امر این است که سطح تنش‌های میان دو طرف به اندازه‌ای گسترده است که احتمال حضور توافق سریع و کوتاه مدت پیرامون هر یک از این موضوعات بسیار بعید به نظر می‌رسد. در مجموع می‌توان اظهار داشت که تنها در صورت فهم متقال و دوسویه طرفین از یکدیگر است که می‌توان امکان توافق پیرامون محور‌های مذکور را ممکن دانست.


شمشیر از رو بستن بایدن و پوتین قبل از دیدار در کاخ

دیدار اخیر پوتین و بایدن بیش از آن‌که در بُعد محور‌های مذاکره و توافقات احتمالی مورد توجه باشد، بیشتر تحت تاثیر سطح تنش‌های کنونی و آماده‌سازی‌های این دو مقام سیاسی قبل از برگزاری نشست با یکدیگر است. در واقع هر دو رهبر سیاسی تلاش کرده‌اند با در پیش گرفتن اقدامات سیاسی، نظامی و اقتصادی علیه یکدیگر در وضعیت بالادست با دیگری دیدار کنند. به روایت دیگر، رهبران سیاسی دو طرف تلاش کرده‌اند با دست پر در مقابل یکدیگر ظاهر شوند و در نتیجه امتیازات بیشتری را کسب کنند.

در یک سوی ماجرا، جو بایدن و دولت آمریکا در چند ماه گذشته سطحی از اقدامات سخت‌گیرانه و تهاجمی را علیه مسکو در پیش گرفته اند. برای نمونه طی ماه‌های گذشته، دولت آمریکا به بهانه دفاع از آزادی بیان و حقوق بشر در روسیه و در دفاع از الکسی ناوالنی، رهبر اپوزیسیون این کشورف ۷ مقام روس را تحریم کرد. این نخستین تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه در دوره زمامداری جو بایدن بر کاخ سفید بود. در ادامه نیز شاهد هستیم که بایدن قبل از دیدار با پوتین، طی یک هفته گذشته، به منظور ارسال پیام اتحاد در حوزه آتلانتیک، در نشست سران جی ۷ و ناتو حاضر شده که در این نشست‌های بحث مقابله با چین به عنوان رقیب اقتصادی و روسیه به عنوان رقیب نظامی و امنیتی مطرح شده است.

در واپسین گام نیز شاهد هستیم که بعد از حضور بایدن در نشست سران جی ۷ و ناتو، در ۱۰ ژوئن ۲۰۲۱ (۲۰ خرداد ۱۴۰۰)، خطاب به نظامیان آمریکایی و خانواده‌های آ‌نها در پایگاه نیروی هوایی میلدنال در سافولک قول داد که "پیام روشنی" به پوتین خواهد فرستاد. او تاکید کرده بود که «ما به دنبال درگیری با روسیه نیستیم. ما یک رابطه پایدار و قابل پیش بینی می‌خواهیم. هر دو کشور ما تعهدات فوق العاده مهمی از جمله ثبات استراتژیک و انطباق با توافق نامه‌های کنترل تسلیحات را دارند. همچنین، بایدن تهدید کرده بود: «اگر مقامات روسی به فعالیت‌های مضر دست بزنند، ایالات متحده قاطعانه و سازنده پاسخ خواهد داد.» در آخرین موضع‌گیری یا به عبارت دیگر آخرین خط و نشان کشیدن‌های نیز بایدن دز ۱۴ ژوئن ۲۰۲۱ (۲۴ خرداد ۱۴۰۰) –امروز پوتین را فرد خودکامه‌ای خواند که آنقدر‌ها هم که به نظر می‌رسد قوی نیست.

در مقابل بایدن، رئیس‌جمهور و دولت روسیه نیز طی چند ماه گذشته بار‌ها برای آمریکا خط و نشان کشیده و سخنانی مبنی بر دخالت واشنگتن در امور داخلی روسیه، تلاش کاخ سفید برای نفوذ و مداخله در حوزه نفوذ منطقه‌ای مسکو و حتی ضرورت مقابله با تهدیدات ناتو را مطرح کرده است. برای نمونه، پوتین، در سخنرانی سالانه خود در جمع نمایندگان مجالس دوما و سنا، وزرا، فرماندهان عالیرتبه نظامی و مقامات بلندپایه سیاسی، مذهبی و فرهنگی کشورش در ۲۱ آوریل، از آمادگی روسیه برای پاسخ‌گویی قاطع، سریع و سخت به هرگونه اقدام خصمانه علیه خود تاکید کرده و اقدامات ضد روسی ناتو را موجب تقویت بیشتر روسیه معرفی کرده بود.

همچنین، روسیه در اواخر ماه مارس در واکنش متقابل به تحریم ۷ مقام روس، ۸ مقام آمریکایی را در لیست تحریم‌های خود قرار داد. حتی دریکی از آخرین اقدامات خود پیش از نشست میان بایدن و پوتین، در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۱ (۲۱ خرداد ۱۴۰۰) وزارت اقتصاد روسیه اعلام کرد که دولت این کشور ۵ میلیارد دلار از درآمد‌های نفتی خود را در ماه می‌به یورو و یوآن تبدیل کرده است. این اقدام بخشی از رویکرد روس‌ها برای کاهش وابستگی به دلار در حساب ذخیره ارزی این کشور و کاهش آسیب‌پذیری این کشور در برابر تحریم‌های آمریکا انجام شده است. همچنین، در یکی از آخرین اظهارنظر‌ها نیز ولادیمیر پوتین، روابط واشنگتن و مسکو را در پایین‌ترین نقطه ممکن ارزیابی کرده بود.

علاوه بر خط و نشان‌های سیاسی دو کشور روسیه و آمریکا، در وضعیت قبل از ورود پوتین و بایدن به گفتگو انجام رزمایش عملیاتی توسط نیروی دریایی خود در اقیانوس آرام را در پیش گرفته‌اند. در واقع، فرماندهی نیرو‌های زیردریایی ناوگان اقیانوس آرام آمریکا در ۴ ژوئن ۲۰۲۱ (۱۴ خرداد ۱۴۰۰) نیز از رزمایش دریایی خود با عنوان «خنجر چابک» (۲۰۲۱ Agile Dagger) برای ارزیابی آمادگی رزمی و توسعه توانایی نیرو‌های ترکیبی خود در اقیانوس آرام خبر داده بود. اما امروز -۱۴ ژوئن/ ۲۴ خرداد، وزارت دفاع روسیه نیز از آغاز بزرگترین رزمایش عملیاتی خود در قسمت مرکزی اقیانوس آرام خبر داده است. نکته شایان توجه این است که هیچ کدام از دو کشور مدت زمان انجام و زمان پایان رزمایش خود را اعلام نکرده اند.

در مجموع می‌توان اظهار داشت که در دیدار میان پوتین و بایدن که طی دو روز آینده برگزار می‌شود بیش از آن‌که بر روی نتایج و دستاورد‌های احتمالی تاکید شود، نقطه تمرکز هر یک از طرفین بر مبنای قرار گرفتن در موضع فرادست و وادار کردن دیگری به عقب‌نشینی در مواضع و تصمیم‌گیری‌ها معطوف شده است.