بازی «بایدن» با افغانستان وعصبانیت طالبان

روند خروج نظامیان آمریکایی از افغانستان طبق برنامه «بایدن» رسماً از شنبه هفته گذشته کلید خورد. اگر چه رئیس‌جمهور آمریکا کوشید با شروع عقب‌نشینی آن‌هم در روزی که طبق توافق دوحه می‌بایست تمامی نیروهایش را خارج کرده باشد، نشان دهد که همچنان به توافق کشورش با گروه طالبان پایبند است، اما طالبان علاوه بر اینکه مجموعه این تحولات را نوعی بدعهدی ارزیابی کرد، حق واکنش علیه آمریکایی‌ها را هم برای خود محفوظ دانست.
قرار بود برنامه خروج نیرو‌های آمریکایی و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از افغانستان، بنابر توافق دولت قبلی واشنگتن (دولت مستعجل ترامپ) با طالبان موسوم به توافق دوحه، تا اول ماه می (۱۱ اردیبهشت) پایان یابد، اما جو بایدن شنبه را به عنوان زمان شروع خروج نیرو‌های بیگانه اعلام کرده بود و از ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریور) نیز به عنوان زمان نهایی خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان یاد کرد. وزارت دفاع افغانستان هم از آغاز روند تخلیه و واگذاری پایگاه‌های آمریکایی به نیرو‌های دولتی افغان خبر داد. در حالی که همه سخن از خروج از افغانستان داشتند به یکباره، ارتش آمریکا روز پنج شنبه اعلام کرد که با هدف پشتیبانی خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان، سیستم موشکی توپخانه‌ای با تحرک بالا را در این کشور مستقر خواهد کرد.
از زمانی که بایدن، برنامه خود برای خروج از افغانستان را اعلام کرده، تاکنون بیش از ۱۰۰ نفر از پرسنل نظامی خارجی، افغانستان را ترک کرده‌اند. پیش از این، بایدن گفته بود زمان پایان طولانی‌ترین جنگی که آمریکا درگیر آن بوده فرا رسیده است. به این منظور، مقامات آمریکایی چندی است که از گوشه و کنار با رئیس‌جمهور کشورشان هم‌صدا شده‌اند. حتی زلمی خلیل‌زاد، نماینده آمریکا در امور افغانستان نیز گفت که باقی ماندن نیرو‌های آمریکایی در افغانستان به نفع ما نیست.

• طالبان و سرپیچی از توافق قطر در همین گام اول
با این حال، طالبان که در روز‌های گذشته تأکید کرده بود، تا زمانی که نیرو‌های خارجی حضور داشته باشند در هیچ نشست و مذاکره‌ای برای صلح شرکت نخواهند کرد، همچنان نگاه مثبتی به اقدام آمریکایی‌ها ندارد. بیانیه ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان، گواه این امر است. مجاهد هشدار داد که تأخیر آمریکا و ناتو برای خروج نیروهای‌شان از افغانستان راه را برای هرگونه اقدام مناسب علیه نیرو‌های اشغالگر باز کرده است. طالبان منتظر است ببیند که رهبری امارت اسلامی با توجه به استقلال کشور، ارزش‌ها و منافع عالی مردم چه تصمیمی در این باره می‌گیرد.» سخنگوی طالبان به صراحت گفت؛ اعضای طالبان براساس تصمیم سران این گروه به «سرپیچی» از توافقنامه قطر عمل خواهند کرد. این موضع تند طالبان به دنبال برخی اظهاراتی است که از سوی مقامات کاخ سفید این روز‌ها در خصوص احتمال بازگشت به افغانستان پس از خروج مطرح شده است.

• شاید دوباره برگشتیم
در آمریکا تصمیم بایدن نه تنها در میان جمهوری خواهان بلکه حتی از جانب دموکرات‌ها هم با انتقاد‌هایی مواجه شده است. هیلاری کلینتون و کاندولیزا رایس، وزرای خارجه دولت‌های باراک اوباما و جرج بوش رؤسای جمهور اسبق آمریکا در جریان نشست مجازی با اعضای کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا به این موضوع پرداختند. یکی از اعضای این کمیته گفت: «رایس و کلینتون در جلسه صحبت کردند. اندکی اختلاف درباره افغانستان وجود دارد، اما هر دوی آن‌ها موافق بودند که ما باید به نوعی یک مأموریت مبارزه با تروریسم را در خارج از آن کشور ادامه دهیم. حرف کاندولیزا رایس این بود که شاید ما مجبور شویم به آنجا بازگردیم، خصوصاً در بحبوحه افزایش بالقوه تروریسم.»
سناتور مک‌کانل، رهبر جمهوریخواه سنای آمریکا دیگر منتقد برنامه بایدن گفت: «به اعتقاد من این تصمیم مایه تأسف است. ما طی یک سال حتی یک شخص را هم در مبارزه در افغانستان از دست نداده‌ایم. آنچه من نگران آن هستم، این است که تا پایان سال طالبان کنترل افغانستان را به دست بگیرد.» همچنین مایک مک‌کال، دیگر جمهوریخواه ارشد مجلس نمایندگان آمریکا گفت: «با توجه به پتانسیلی که برای داعش وجود دارد، در کنار آنچه آن‌ها قرار است بر سر پیمانکاران ما در یمن و افغانستان بیاورند، متأسفانه ما شاهد وقوع تراژدی در آنجا خواهیم بود و همگی می‌بینیم که به این وضعیت نزدیک می‌شویم.»‌به موازات اجرایی شدن تصمیم واشنگتن، وزارت دفاع آلمان نیز اعلام کرد که ارتش آلمان روز جمعه به آموزش نظامی نیرو‌های محلی در افغانستان پایان خواهد داد و بر خروج از این کشور متمرکز خواهد شد.
بدنبال اعتراضات سیاسیون جمهوری خواه و ژنرال‌های بازنشسته آمریکایی برای خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان بود که برخی در کابینه بایدن در واکنش به این اعتراضات گفتند؛ اولا ما ۲۵۰۰ نیروی خود را در این کشور حفظ خواهیم کرد و در ثانی، احتمال بازگشت ما در شرایطی که گروه‌های تروریستی در این کشور مجددا رشد کنند و منافع ما را به خطر بیندازند، به افغانستان وجود دارد.

• خروج از افغانستان مشابه خروج از ویتنام
آمریکا ۲۰ سال قبل به افغانستان حمله کرد و حکومت طالبان بر این کشور به نام امارت اسلامی افغانستان را سرنگون کرد و حالا به ظاهر خروج نیرو‌های خود از این کشور را شروع کرده است. این جنگ در تاریخ آمریکا به عنوان طولانی‌ترین جنگ شناخته می‌شود و در عین حال، از جمله جنگ‌هایی است که این کشور نتوانسته بعد از این مدت طولانی پیروز آن باشد. خروج آمریکا از افغانستان با توجه به این وضعیت بی‌شباهت به خروج این کشور از ویتنام نیست که در آن جنگ نیز بعد از یک دهه و بدون پیروزی ناگزیر به عقب‌نشینی شد. این شباهت باعث شده این مسئله پیش بیاید که آیا پیامد عقب‌نشینی آمریکا از افغانستان همانند خروج آن از ویتنام خواهد بود و همان‌گونه که ویت‌کنگ‌ها در ویتنام پیروز نهایی جنگ شدند، طالبان پیروز نهایی جنگ افغانستان خواهند بود.
شکی نیست که طالبان خروج آمریکا و نیرو‌های متحدش از افغانستان را نتیجه ۲۰ سال جنگ با این نیرو‌ها و متحدانش می‌داند و از این جهت، خود را در موقعیتی بهتر از گذشته می‌بیند. این دیدگاه طالبان با اعلام حمله به نیرو‌های آمریکایی و خارجی در نخستین روز از خروج نیرو‌های آمریکایی دیده شد. هرچند که طالبان اعلام کرده که عدم تعهد به خودداری از حمله به نیرو‌های آمریکایی به دلیل رعایت نکردن توافق صلح دوحه از سوی آمریکا است، اما به نظر می‌رسد که اعلام این موضوع بیشتر جنبه قدرت‌نمایی برای طالبان را داشته است و اینکه به دیگر طرف‌ها و به خصوص دولت کابل نشان بدهد بعد از خروج نیرو‌های آمریکا دست برتر را دارد. بی‌تردید طالبان با این نوع تلقی به کنفرانس صلح استانبول نگاه می‌کند که قرار است بعد از ماه رمضان برگزار شود تا ساختار سیاسی افغانستان بعد از خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور به بحث گذاشته شود. باید توجه داشت که طالبان تاکنون دست از ایده خود برای احیای امارت اسلامی برنداشته و بعید به نظر می‌رسد که با شرایط کنونی حاضر به دادن امتیاز در این مورد اساسی به دولت افغانستان باشد. همین نکته نه تنها باعث شده کنفرانس استانبول در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد بلکه نحوه مشارکت طالبان در ساختار سیاسی آینده افغانستان را هم مبهم کرده است.