مطالبه گری و نظارت همگانی

در نظام اسلامی نیرومندترین اهرم کنترل قدرت و حفظ نظام، نظارت همگانی است که بر عهده‌ی مردم نهاده شده است. اصل اسلامی نظارت همگانی و همه مسئول بودن و وظیفه‌ی عمومی و متقابل دعوت به خیر و امربه معروف و نهی از منکر که بر عهده‌ی مردم نسبت به یکدیگر و نسبت به دولت است، به دولت و نظام، آن توانایی را می‌بخشد که به صورت مداوم سطح آگاهی مردم، کارآیی و قدرت کنترل داخلی را تا آن حد بالا ببرد که قدرت به فساد کشیده نشود. در نظام سیاسی اسلام ناب، سازوکار‌های بسیاری برای اعمال «حاکمیت مردم» وجود دارد. ازاین رو مدیران جامعه در مورد اعمال خویش در برابر مردم مسئول هستند.
در واقع، قریب به چهار دهه از عمر نظام جمهوری اسلامی می‌گذرد و با گذشت فراز و فرود‌های متعدد در مقاطع مختلف، به نظر می‌رسد اکنون ضروری است ارزیابی دقیقی از وضعیت کنونی به لحاظ روند‌ها و سازوکار‌ها و سیاست‌ها به عمل آید تا اولویت‌های روی میز کار برای آینده نظام روشن شود. در این باره باید گفت: جمهوری اسلامی ایران توفیقاتی شایانی در تحقق آرمان‌ها و ارزش‌هایی نظیر استقلال، امنیت، عدالت و آزادی و... داشته امااین موضوع به معنای نبود نقصان و کاستی در این مسیر نیست؛ بنابراین برای پوشش حداکثری از انتظارات، باید مطالبه گری را به عنوان یک ابزار همگانی و عمومی در بین آحاد جامعه بویژه جوانان جریان سازی کرد.
افکار عمومی قدرت پنهان و دادگاهی است که در آن همه افرادی که نگا ه.‌ها را به سوی خود برمی گردانند الزام دارند حضور یابند و پاسخگو باشند. منظور از مطالبه گری اجتماعی، حساس و پیگیر بودن مردم نسبت به آرما ن.‌ها و حقوق اجتماعی است. به عبارت ساده‌تر یعنی اینکه اقشار مختلف مردم، حقوق اجتماعی و قانونی خود را در تمامی سطوح از مسئولان طلب نمایند.
حضرت امام خمینی (ره) در تاریخ ۱۵/ ۰۴/ ۱۳۵۸ می‌فرمایند: «الآن مکلّفیم ما، مسئولیم همه مان، همه مان مسئولیم، نه مسئول برای کار خودمان؛ مسئول کار‌های دیگران هم هستیم... مسئولیت من هم گردن شماست؛ شما هم گردن من است. اگر من پایم را کج گذاشتم، شما مسئولید، اگر نگویید، چرا پایت را کج گذاشتی؟ باید هجوم کنید، نهی کنید که چرا؟ اگر خدای نخواسته یک معمّم در یکجا پایش را کج گذاشت، همه روحانیون باید به او هجوم کنند که چرا برخلاف موازین؟ سایر مردم هم باید بکنند. نهی از منکر اختصاص به روحانی ندارد؛ مال همه است. امت باید نهی از منکر بکند؛ امربه معروف بکند.» (صحیفه‌ی نور- جلد ٨ صفحه‌ی ٤٧)
رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت ا... خامنه‌ای نیز در موارد بسیاری بر نظارت همگانی تأکید داشته اند. در اینجا تنها به یک مورداشاره می‌کنیم: "هیچ کس فوق نظارت نیست. خودِ رهبری هم فوق نظارت نیست؛ چه برسد به دستگاه‌های مرتبط با رهبری؛ بنابراین همه باید نظارت شوند. نظارت بر کسانی که حکومت می‌کنند-، چون حکومت به طور طبیعی به معنای تجمّع قدرت و ثروت است. " (بیانات رهبری در جلسه‌ی پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۹/ ۱۲/ ۱۳۷۹)
اگر روحیه مطالبه‌گری در جامعه انقلابی حاکم باشد تبیین‌گر همگونی و تشریک مساعی بین مردم و حاکمیت اسلامی است که این به نوبه خود تبلور یک نظام سیاسی مردم سالار است. این روحیه مطالبه گری نباید محصور در اندیشه و منشورات باشد ولازم است در عمل بروز یابد، در این صورت نه‌تن‌ها خواست و اراده مردم منتج به فایده است، بلکه مرتبه‌ای از خیز و جولان را برای مسئوولین فراهم می‌آورد که به بسیاری از نارسایی‌ها و آسیب‌های اجتماعی جامه عمل بپوشانند.
فراموش نشود هرگاه فاصله بین خواست و اراده یا همان "تقاضا" مردم و برآورده شدن آن توسط حاکمیت به وجود آید، باید منتظر نارضایتی‌ها واعتراضات و در نهایت موج سواری بیگانگان باشیم.

ابزار و روش‌های نظارت همگانی
در عصر کنونی، ابزار‌های متعددی برای کنترل، نظارت و مطالبه‌گری وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به انواع مختلفی از رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، سایت‌ها و … اشاره کرد. هر کدام از این نهاد‌ها دارای کار ویژه خاصی هستند که عهده‌دار نظارت بر بخشی از سیستم مدیریتی جامعه می‌باشند. به عنوان نمونه امروزه با ایجاد فضای مجازی شاهد آن هستیم که کاربران این فضا، خارج از هر مقطع سنی و تحصیلی ابراز عقیده نموده و خواست‌های خود را در معرض دید سایرین قرار می‌دهند که بازتاب آن باعث تحرک مسئوولین و مدیران می‌شود. برای مثال در جامعه ایرانی نمونه‌های فراوانی مانند افشای فیش‌های حقوقی و موج مخالفت‌ها با اجرای مفاد ۲۰۳۰ در مراکز آموزشی و... وجود داشته که از حوصله بحث فعلی خارج است.
در نتیجه به منظور فراهم نمودن بستر توسعه ملی، سیستم‌های سیاسی و اقتصادی باید پذیرای خواست و مطالبات عمومی باشند و با تشکیل کمیته‌های فنی و تخصصی در مرتفع نمودن آن بکوشند. برای رسیدن به این مهم توسعه‌ی بصیرت سیاسی جامعه ضروری است و لازمه "بصیرت سیاسی؛ اندیشیدن، پرسش‌گری و مطالبه‌گری است. بدون شک جامعه‌ای به بالندگی می‌رسد که میزان قابل توجهی از رضایتمندی عمومی در آن وجود داشته باشد که البته رضایتمندی کلی جز در عالم آرمانی معنا و مفهومی ندارد.
به عبارتی نظام جمهوری اسلامی، سازوکار‌هایی را برای ایفای نقش نظارتی مردم بر نظام، در نظر گرفته است که به طورکلی شامل دیدار حضوری با مسئولان، ارتباط از طریق پیامک، تلفن، فضای مجازی، نامه نگاری و مقاله نویسی و... می‌شود. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در دیدار اخیر خود در جمع دانشجویان ابزار‌های مختلفی برای مطالبه گری عنوان می‌کنند که لازمه اثربخشی این ابزار‌ها «صبر انقلابی» است. بی شک مطالبه گری در پیگیری و تحقق آرمان‌ها از سوی جوانان مومن انقلابی که از ویژگی‌های آن‌ها صراحت و شجاعت در گفتار است.
رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) درباره اهمیت این ابزار در پیشرفت آرمان‌های می‌فرمایند:
«این مطالبه‌گری خیلی چیز خوبی است. مطالبه‌گریِ آرمان‌ها از آن چیز‌هایی است که از آن نباید دست برداشت. اگر چنانچه این حجم عظیم و وسیع تهاجم به افکار عمومی از سوی ضدّ انقلاب با این مطالبه‌گری‌ها مواجه نشود، قطعاً ویرانگری خواهد کرد. یادآوری آرمانها، مطرح کردن آرمانها، خواستن آرمانها، طلبکاری نسبت به تحقّق این آرمان‌ها یک سدّی است در مقابل تخریب افکار عمومی و فضا‌های نخبگانی -که متأسّفانه روی فضا‌های نخبگانی هم دارند کار میکنند- و فضا‌های مدیریّتی؛ که در مواردی هم متأسّفانه بی‌تأثیر نبوده. اینجا یک لشکری از جوان‌های مؤمن و انقلابی لازم است که وارد میدان بشوند، مطالبه کنند آرمان‌ها را و خودشان کمک کنند به تحقّق این آرمان‌ها ...» (۷/۰۳/۱۳۹۷)
بدیهی است مشارکت گسترده مردم به خصوص جوانان مومن انقلابی در مطالبه گری و نظارت همگانی بسیار مهم و مؤثر است و به یقین می‌تواند برای برطرف کردن یا کاهش مشکلات درزمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کارساز باشد. اگر فرهنگ مطالبه گری در کشورمان مبتنی بر آموزه‌های اسلامی و کلام پیشوایان دین و انقلاب اسلامی نهادینه شودبسیاری از نیاز‌های قانونی و به حق مردم تحصیل و تأمین می‌شود.