نظرسنجی‌ها برای انتخابات ۱۴۰۰ چه می‌گویند؟/ مردم چه دغدغه‌هایی در انتخابات دارند؟/ کدام گفتمانها و رویکردها شانس بیشتری دارند؟

کمتر از 5 ماه به انتخابات 1400 باقی مانده است؛ انتخاباتی که در آن، هشتمین رئیس‌جمهور ایران مشخص می‌شود. با این حال دست‌کم در درجه‌ی مساوی اهمیت اینکه چه افرادی کاندیدا خواهند شد، مشارکت مردم در انتخابات نیز مسئله‌ای حیاتی‌ و مهم‌ است چراکه در  انتخابات سال گذشته، با کاهش مشارکت مردم به 42 درصد مواجه شدیم.

این کاهش مشارکت در انتخابات قبلی (سال 98) بنا بر نظرسنجی‌ها و تحلیل‌های صاحب‌نظران حاصل نارضایتی آنها را از عملکرد نمایندگان سابق پارلمان و همچنین کاهش امید به حل مشکلاتشان توسط منتخبان‌شان بود. در حقیقت اعتماد آسیب دیده مردم اگر ترمیم نشود، احتمال دارد سال آینده نیز به‌رغم اهمیت انتخابات ریاست‌جمهوری با مشارکت پایین روبه‌رو شویم. 

اینکه مردم به چه فکر می‌کنند و دلیل دلسردی آنها از صندوق آراء چیست را باید با تکیه بر داده‌های میدانی و نظرسنجی‌ها فهمید. به‌هرحال این نظرسنجی‌ها علیرغم مناقشاتی که بعضاً درباره آنها می‌شود، دست‌کم در تقریب ذهن تصمیم‌گیران کشور به تفکرات مردم موثر است و براساس آنها می توان با آشنایی نسبت به دغدغه‌های مردم، برای افزایش مشارکت و ایجاد انگیزه حضور در انتخابات برنامه‌ریزی کرد.

از سوی دیگر، از آنجاکه دیگر جناح‌های سنتی جذابیت سابق خود را ندارند و بعید است حتی حامیان سنتی دو جناح اصولگرا و اصلاح‌طلب، به یک کاندیدا صرفاً بخاطر وابستگی‌اش به یک جناح رای دهند، برنامه‌محوری و داشتن ایده‌ برای حل مشکلات کشور جذاب‌تر خواهد بود و ارائه برنامه‌‌های ملموس و عینی برای حل مشکلات کشور می تواند آراء بیشتری را به سمت خود جذب کند لذا توجه به نتایج افکارسنجی‌ها برای پی بردن به گفتمان غالب و تعیین شعارهایی و برنامه‌هایی که بتواند مخاطب و بدنه رای بیشتری را جلب کند، موثر خواهد بود.

آمار و اطلاعات ذیل برداشتی از مجموع نظرسنجی چند مرکز معتبر افکار سنجی است.

1- میزان مشارکت در انتخابات سال آینده چگونه است؟

پاسخ پرسش‌شدگان در نظرسنجی (الف) درباره مشارکت در انتخابات بدین نحو است که از نظر 55 درصد از پاســخگویان، مشــارکت مردم در انتخابات آینده ریاست جمهوری نســبت به دوره قبل کمتر و از نظر 13 درصد «بیشتر» خواهد شد. همچنین 22 درصد از پاســخگویان گفته‌اند مشارکت مردم نسبت به دوره قبل فرقی نخواهد کرد.

همچنین نظرسنجی (ب) از یک مرکز معتبر نشان می‌دهد 42.1 درصد از افراد درخصوص مشارکت پاسخ داده‌اند که حتما در انتخابات آتی شرکت خواهند کرد و 6.2 درصد نیز گزینه به احتمال زیاد را انتخاب کرده‌اند. اگرچه از اکنون هیچ پیش‌بینی بخصوصی درباره انتخابات آتی نمی‌توان داشت.

در مقابل 23.7 درصد جامعه آماری گفته‌اند که هنوز تصمیمی برای مشارکت نگرفته‌اند. این نشان می‌دهد که می‌توان با کسب نظر مردم و علت دلخوری آنها و قهرشان با انتخابات به‌نحوی برنامه‌ریزی کرد که پای صندوق رای بیایند و با جمع این سه عدد مشارکت بالای 60 درصد را رقم زد.

2- علت شرکت نکردن مردم در انتخابات چیست؟

برخلاف آنچه برخی رسانه‌ها و یا شخصیت‌های سیاسی القاء می‌کنند، متهم اصلی عدم شرکت مردم در انتخابات مسائل سیاسی همچون ردصلاحیت برخی نامزدها، فضاسازی رسانه‌های بیگانه و یا نبود نامزد مورد علاقه نیست بلکه سهم اصلی را در این زمینه ناراحتی از مشکلات اقتصادی و ناکارآمدی مسئولان دارد.

نتیجه نظرسنجی (الف) که از مراکز مهم افکار سنجی است نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد مردم مشکلات اقتصادی و ناکارآمدی مسئولان را عامل اصلی عدم شرکت در انتخابات می‌دانند و کمتر از 2 درصد مسائلی همچون ردصلاحیت‌ها را علت این مسئله می‌دانند. 

این دیدگاه را مردم در انتخابات مجلس یازدهم نیز داشتند. برای مثال در یک نظرسنجی که پیش از انتخابات مجلس منتشر شده بود، بیش از 40 درصد مردم عدم تاثیرگذاری انتخابات در بهبود وضعیت کشور را مهم‌ترین دلیل عدم شرکت در انتخابات دانسته‌ و تنها نزدیک یازده درصد مردم مسائلی همچون "نبودن کاندیدای مورد علاقه"  و "غیررقابتی بودن انتخابات" را مطرح کرده بودند. همچنین  17 درصد "بهبود شرایط اقتصادی" و 18 درصد "اطمینان از بهبود اوضاع در صورت شرکت در انتخابات" را عامل تحریک برای حضور در پای صندوق رای می‌دانستند.

این مطلب بیانگر آن است که حل مشکل اقتصادی و امید به بهبود وضعیت مهمترین مولفه برای مردم به منظور مشارکت است.

3- کاندیدا و گفتمان مورد علاقه مردم در انتخابات 1400 کیست؟

نتیجه نظرسنجی‌های صورت گرفته در مرکز افکار سنجی (الف) نشان می‌دهد دو گفتمان کارآمدی و عدالت بیشترین هواخواهی را در میان مردم در انتخابات 1400 دارد. در حقیقت تجربه ادوار گذشته انتخابات نیز نشان می‌دهد که بعد از یک دوره 8 ساله، گفتمانِ منتقد دولت مستقر بیشترین شانس ورود به پاستور را داشته است. برای مثال بعد از دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی توانست با دست گذاشتن بر گفتمان آزادی و توسعه سیاسی نامزد رقیب خود که در باور عامه کاندیدای وضع موجود بود را شکست دهد. 

سال 84 نیز محمود احمدی‌نژاد با سخن گفتن از گفتمان عدالت توانست سایر نامزدها را کنار بگذارد و صدرنشین شود. در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری، نظرسنجی‌(الف) نشان می‌دهد افرادی مورد اقبال قرار گرفتند که نماد دو گفتمان عدالت و کارامدی باشند. طبق نظرسنجی‌ یک موسسه افکارسنجی، آیت‌الله ابراهیم رئیسی از میان 23 گزینه شامل شخصیت‌های سیاسیِ در معرض کاندیداتوری و سه گزینه‌ی "هنوز تصمیم نگرفته‌ام"، "سایر" و "هیچ‌کدام"،  صدرنشین است. 

علت این اقبال به رئیسی را هم می‌توان ناشی از اقدامات اصلاحی او در قوه قضاییه که نشان کارآمدی است دانست و هم توجه او به مسئله عدالت. در مقابل، شخصیت‌های مطرح صرفاً سیاسی از هردوجناح یا آنها که گفتمان خاصی را نمایندگی نمی‌کنند وضعیت خوبی ندارند. برای مثال اسحاق جهانگیری با 1 درصد، حسین دهقان، محمدرضا عارف و سعید محمد و تعدادی دیگر زیر یک درصد از آراء پرسش‌شدگان را به خود اختصاص داده‌اند.

در این نظرسنجی حسین دهقان، عزت‌الله ضرغامی، صادق خرازی و سید محمد صدر در انتهای جدول قرار دارند و 12 درصد نیز هنوز تصمیم نگرفته‌اند. 

 همچنین رای منفی اسحاق جهانگیری در بین این 23 گزینه از همه بالاتر است که نشان می‌دهد مردم با ادامه وضع موجود و استمرار دولت روحانی به‌شدت مخالف‌اند. 

در نظرسنجی یک مرکز افکارسنجی(ج) نیز آیت‌الله رئیسی در بین مسئولان کنونی اجرایی نظام با 70 درصد علاقه‌مندی در صدر است.

4- دغدغه مردم برای انتخابات چیست؟ 

همانطور که اشاره شد نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد بیشترین مشکل مردم در شرایط فعلی که آنها را از حضور در پای صندوق‌‌های رای باز می‌دارد، مسائل اقتصادی است. براساس نظرسنجی (الف)، عمده دلیل رای دادن مردم به کاندیداها به ترتیب گزینه‌هایی همچون «اداره بهتر کشور»، «حل مشکلات اقتصادی»، «افزایش رفاه و آسایش عمومی»، «رفع تحریم‌ها»، «رفع معضل بیکاری» و «بهبود روابط با سایر کشورها» است و گزینه‌ای مانند «مذاکره با آمریکا» در انتهای جدول است.

برای مثال 39 درصد افرادی که رئیسی را بعنوان رئیس جمهور انتخاب کرده‌اند هدفشان اداره بهتر کشور است و 26 درصد نیز  حل مشکلات اقتصادی کشور را در نظر دارند. حتی 28 درصد افرادی که در این نظرسنجی به ظریف رای داده‌اند هدفشان اداره بهتر کشور و بهبود اوضاع اقتصادی بوده و تنها 2.7 درصد آنها مذاکره با آمریکا را دلیل رای دادن به ظریف عنوان کرده‌اند. 

از مجموع این نظرسنجی اینطور برمی‌آید که برای مردم بیش از شعارهای سیاسی در فضای بین‌المللی، توان اداره کشور و کارآمدی مهم است.

توضیح مهم: نامهای مطرح شده در نظرسنجی‌ها طبیعتاً ناظر به افرادی است که درباره آنها گمان نامزدی در انتخابات وجود دارد؛ والا هر کسی که در این متن یا نظرسنجی‌ها نامش برده شده، لزوماً کاندیدای قطعی انتخابات نیست.