«تقریبا از رده خارج»؛ وضعیت جنگنده‌های اف ۱۶ عراق فقط پس از گذشت ۶ سال/ روایتی از عاقبت اعتماد دو کشور عربی به قولهای دولت آمریکا+عکس

موضوع اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی توسط آمریکا و متحدانش به بهانه وجود تسلیحات کشتار جمعی در این کشور (که دروغ بودن آن بعدها رسما توسط رسانه های آمریکایی و نهادهای بین المللی افشا شد) از آن زمان تا به امروز که ابتدای سال ۲۰۲۱ است، خسارت های گسترده جانی، مادی و معنوی به این کشور و ملتش تحمیل کرده است.

یکی از اتفاقات مهم اما کمتر پرداخته شده در این خصوص، مربوط به وضعیت نیروهای مسلح عراق است؛ ارتشی که به اصطلاح نوسازی آن از سالها قبل توسط آمریکا و برخی متحدانش آغاز شده و بررسی دقیق نتایج آن قابل تامل است. البته تا سالها آنچه به عنوان ارتش عراق مطرح بود در واحدهای پیاده با تسلیحات سبک خلاصه می شد و حتی در دوره ای، آمریکایی ها سلاحی مثل آر پی جی ۲۹ را نیز برای این ارتش، خارج از دایره مورد تایید و بیش از حد قدرتمند، به حساب می آوردند!

با نزدیک شدن زمان خروج اولیه ایالات متحده از عراق در سال ۲۰۰۹، کم کم تجهیزات سنگین تری به عراق واگذار شد که بخش عمده ای از این تجهیزات آمریکایی بودند؛ هرچند در برابر نفتی که از این کشور غارت می کردند، اقدام ناچیزی بود. تانک های آبرامز، نفربرهای ام ۱۱۳، توپ های ام ۱۰۹، برخی بالگردهای سبک و هواپیمای ملخی در نقش شناسایی در کنار پرنده ترابری هرکولس از جمله موارد تحویلی به ارتش عراق بود. با آغاز تظاهرات مردمی در برخی کشورهای عربی و بهانه این موضوع برای کشاندن پای داعش به کشور سوریه در همسایگی عراق، مسئولین عراقی متوجه شدند که خطر بیش از حد به این کشور نزدیک شده و نیاز به سلاح سنگین از جمله جنگنده وجود دارد.

اف ۱۶ های مسئله دار سفارش داده شدند

جنگنده های اف ۱۶ در استاندارد بلاک ۵۲ و مدل سی و دی از جمله مدل های تقریبا به روز از این خانواده از جنگنده ها به حساب می آید و عراقی ها ۳۶ فروند از این جنگنده ها را در سال ۲۰۱۱ به آمریکا سفارش دادند. این جنگنده ها به F-۱۶IQ معروف شدند. در نگاه اول و خصوصا در سال ۲۰۱۱، بسیاری تصور کردند که به زودی عراق به جنگنده های پیشرفته و به روز مجهز خواهد شد. برای نمونه از نظر ظاهری، جنگنده های اف ۱۶ ترکیه، پاکستان و حتی بسیاری از اف ۱۶ های آمریکایی فعال در منطقه نیز از این مدل بودند و حتی امروز نیز هستند.

تصویری از تحویل اف ۱۶ به عراق در آمریکا

اما با انتشار مشخصات واقعی و جزییات قرارداد مشخص شد یک گنجشک در لباس شاهین به عراق تحویل داده شده است چراکه عدم توان حمل موشک های هوا به هوای راداری امرام و صرفا حمل موشک های اسپارو که در دهه ۱۹۸۰ میلادی، سلاحی مرسوم بود، عدم فروش بمب های هدایت ماهواره ای سری JDAM، عدم فروش موشک های کروز هوا پرتاب و سلاح های دورایستا از جمله موشک های ضد رادار و حتی عدم فروش مدل سری ایکس موشک های هوا به هوای AIM-۹ برای درگیری نزدیک نشان داد که حتی اف ۱۶ های عراقی در برابر اف ۱۶ های اردن نیز که از مدل های اولیه بوده و صرفا یک ارتقاء برای حمل موشک های امرام دیده اند حداقل در نبرد هوا به هوا پایین تر قرار دارند.

این مسئله البته تازه شروع داستان های عراق در این بخش بود. ارتش عراق و خصوصا نیروی هوایی این کشور بعد از سال ۲۰۰۳ به طور کامل نابود شده و برخی پرسنل باقی مانده نیز سن بالایی داشته و بر اساس آموزش های مکاتب فرانسوی و روسی تعلیم دیده بودند. حتی در طول انجام تمرین ها و آماده سازی در آمریکا، دو اف ۱۶ عراق از دست رفت و ناوگان عراقی نرسیده به این کشور به عدد ۳۴ فروند کاهش یافت.

کانوپی یکی از دو جنگنده سقوط کرده عراقی در آمریکا

داعش حمله کرد اما خبری از اف ۱۶ ها نیست!

در سال ۲۰۱۴ و با حمله سراسری گروه تروریستی داعش از مرزهای سوریه به درون عراق، ناگهان خطوط دفاعی غرب این کشور یکی بعد از دیگری فرو ریخت و این گروه تروریستی هر روز به پایتخت نزدیک تر میشد. اینجا بود که آمریکایی ها با بهانه های مختلف از ارسال جنگنده ها به عراق سرباز زدند. در این مرحله و با وجود خطر سقوط پایتخت عراق، جمهوری اسلامی ایران و روسیه هر کدام تعدادی هواپیمای پشتیبانی نزدیک را در اختیار عراقی ها قرار دادند. در مرحله بعدی عراقی ها بالگردهای تهاجمی سنگین Mi-۳۵ و Mi-۲۸ را نیز به روسیه سفارش دادند. با ایجاد پل تدارکاتی از ایران، روسیه و حتی چین، تسلیحاتی مثل هواپیمای رزمی، بالگرد، پهپاد مسلح تا راکت انداز و موشک های ضد زره و تفنگ های تک تیرانداز به سمت این کشور سرازیر شد.

نهایتا بعد از متوقف کردن پیشروی داعش در داخل عراق به لطف حضور نیروهای مردمی و کمک های نظامی و اطلاعاتی ایران، روسیه و چین، کم کم سر و کله اف ۱۶ های پر حاشیه در عراق پیدا شد و در سپتامبر سال ۲۰۱۵ یعنی بیش از یک سال پس از شروع حمله داعش، اولین حملات این جنگنده ها به مواضع این گروه تروریستی آغاز شد. عراقی ها در این حملات عمدتا از تسلیحات مثل بمب های هدایت لیزری، موشک های سطح به هوای ماوریک یا بمب های سقوط آزاد بهره می بردند.

اف ۱۶ عراقی مجهز به بمب های هدایت لیزری و موشک هوا به هوای AIM-۹

اما با آغاز حملات متقابل ارتش عراق برای پس گرفتن مناطق از دست رفته، فشار سنگینی به واحدهای ارتش عراق وارد شد. نبردهای شهری و در بسیاری از اوقات خانه به خانه برای بازپس گیری هر شهر و روستا انجام شده و در نهایت در تابستان سال ۲۰۱۸ و بعد از ۴ سال نبرد نفس گیر، عراقی ها موفق به رسیدن به مرزهای سوریه شدند و گروه داعش صرفا بدل به یک تهدید در حد سلول های خفته شد. عراقی ها البته در همان دوره اول جنگ با داعش و به دلیل بد قولی های طرف مقابل یعنی آمریکایی اعلام کرده بودند که احتمال دارد به سمت روسیه یا فرانسه برای تامین هواپیمای رزمی بروند. در هر صورت و با پایان جنگ رسمی با داعش یکی دیگر از مشکلات برای ناوگان اف ۱۶ های عراق رخ نمود.

تظاهرات در خیابان های عراق و فرار مستشاران

سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ میلادی را می توان دوره ای پر تنش برای عراق در بحث های داخلی دانست. ظهور گروه های مختلف معترض، اعتصاب ها و تظاهرات و درگیری های داخلی از یک سو و سپس شهادت سردار گرانقدر و عزیز حاج قاسم سلیمانی و پاسخ متقابل موشکی ایران به آمریکا در عراق و پایگاه عین الاسد، بهانه های لازم را برای مستشاران آمریکایی فراهم آورد و آنها عراق را ترک کردند.

به همین خاطر ناوگان اف ۱۶ های عراقی به دلیل عدم تامین مناسب قطعات و البته نبود کارشناسان کافی در بخش زمینی، تقریبا به وضعیت غیر عملیاتی درآمده بود تا مشخص شود ارتش آمریکا به گونه ای برنامه ریزی کرده که نیروی هوایی عراق بدون اجازه آنها امکان عملیات نداشته باشد. در اواخر سال ۲۰۲۰ بالاخره مستشاران آمریکایی به عراق بازگشتند و بنا به اعلام رسانه ها، کار روی جنگنده های عراقی را از سر گرفتند. چند روز پیش اما در جریان رژه نظامی که در شهر بغداد به مناسبت یکصدمین سالگرد تشکیل ارتش نوین عراق برگزار شده بود نزدیک به ۲۳ فروند جنگنده عراقی به پرواز درآمدند.

جنگنده های اف ۱۶ عراقی بر فراز بغداد در رژه اخیر

اما بعد از این نمایش، پایگاه خبری تحلیلی scramble که از جمله منابع مورد اعتماد در حوزه هوانوردی نظامی است آمار تامل برانگیزی را در خصوص ناوگان اف ۱۶ های عراقی منتشر کرد و مشخص شد از کل ۳۴ فروند اف ۱۶ موجود در داخل نیروی هوایی عراق، ۱۰ فروند یعنی حدود ۳۰ درصد، کلا توان پرواز ندارند. از ۲۳ جنگنده پرواز کرده بر فراز بغداد در جریان رژه نیز نیمی از آنها، فقط توان پرواز تبلیغاتی داشته و رادار و سیستم های الکترونیکی آنها نیز فعال نبوده است و بنا به گزارش این نشریه، بر اساس استانداردهای جهانی اصولا نباید نیمی از این ۲۳ پرنده نیز پرواز می کردند.

آغوش باز پاریس برای مشتری قدیمی

این مشکلات باعث شد تا عراقی ها به سراغ آشنای قدیمی خود یعنی فرانسه بروند. روابط نظامی فرانسه و عراق به نوعی به دوره ای حتی قبل از شروع جنگ تحمیلی بازمی گردد جایی که صدام دیکتاتور مخلوع عراق که به دنبال افزایش توان رزمی خود خصوصا در بخش هوایی بود، به سراغ فرانسوی ها رفت و تبدیل به یکی از مشتریان بزرگ سلاح های فرانسوی خصوصا در بخش هوایی در دهه ۱۹۸۰ میلادی شد.

لذا در آبان ماه سال جاری، هیئتی به ریاست وزیر دفاع عراق به فرانسه سفر و از محصولات دفاعی مختلف این کشور از جمله جنگنده های رافال نیز بازدید کرد. در چند روز اخیر منابع عراقی از موافقت پاریس با فروش این جنگنده به عراق خبر می دهند. وزیر دفاع عراق در یک گفتگوی تلویزیونی با شبکه imn عراق اعلام کرد که موافقت کلی صورت گرفته و در حال حاضر وزارت دفاع و نخست وزیر این کشور به دنبال راه هایی برای پرداخت بهای جنگنده های مورد نظر هستند. البته هنوز جزییاتی در خصوص مدل دقیق از خانواده رافال، تعداد جنگنده ها و یا تسلیحات همراه آن اعلام نشده است.

ولی به صورت کلی اگر بخواهیم بگوییم شاید حتی مدل اولیه این جنگنده نیز پرنده ای بسیار تواناتر از اف ۱۶ های فعلی عراقی هستند. یک مثال بسیار ساده برای فهم این مسئله این است که  حتی نمونه اولیه این جنگنده فرانسوی هم به رادار آرایه فازی مجهز شده اما اف ۱۶ های عراقی به رادارهای داپلر صفحه تخت و آن هم از نوع ضعیف شده مجهز شده اند.

وزیر دفاع عراق در کابین جنگنده رافال در فرانسه

در انتها و با کمی انحراف از بحث باید گفت تقریبا چیزی شبیه به این سناریو برای نیروی هوایی مصر نیز رخ داده است. این کشور که سالهاست با رژیم صهیونیستی توافق صلح امضاء کرده  نیز ناوگان بزرگی از هواپیماهای اف ۱۶ در اختیار دارد ولی بعد از عدم کمک آمریکا برای مدرن سازی این پرنده ها و خصوصا فروش تسلیحات جدید از جمله مهمات هوا پرتاب برد بلند، مصری ها در یک چرخش آشکار به سمت خرید جنگنده های رافال از فرانسه و میگ ۲۹ و سوخو ۳۵ از روسیه رفته اند.

حالا بهتر می توان با کنار هم گذاشتن اتفاقاتی چون نحوه فروش و تحویل جنگنده های اف ۳۵ توسط امریکا به ارتش انگلیس، اف ۱۶ های مصری و وضعیت نیروی هوایی عراق تا رفتار دولت  آمریکا با تحریم کردن ترکیه و پاکستان، به این نتیجه رسید که سازش و همکاری با آمریکا حتی برای متحدان نزدیک این کشور نیز باعث نشده تا آنها به اطمینان خاطر و همکاری معقول با آمریکا برسند و باید هر روز منتظر یک بدقولی و خنجر از پشت از سوی این کشور باشند