نگاهی به جایگاه حجاب و عفاف در سبک زندگی اسلامی

مقدمه
در منظومه فکری مقام معظم رهبری (مدظله العالی) «تشکیل جامعه اسلامی» هدف راهبردی انقلاب اسلامی است. با فهم جایگاه حلقه «جامعه اسلامی» در زنجیره تمدن اسلامی باید سبک نوینی را برای خود و همگان بازآرایی کنیم که بر پایه سبک زندگی اسلامی- ایرانی استوار باشد. سبک زندگی در اندیشه رهبری ابعاد و زوایای مختلفی برخوردار است که قصد داریم هر کدام از آن‌ها را در قالب یک مقاله بررسی کنیم؛ بنابراین برای قوام بخشیدن به نظام معنایی سبک زندگی در این نوشتار نخست از مقوله عفاف و حجاب شروع می‌کنیم.
سبک زندگی
در ایران اسلامی ظرفیت‌های بسیاری وجود دارد که ابزار مناسبی برای شکل دهی و معماری فرهنگی است. به عبارتی گفتمان‌ها و آرمان‌های اسلامی می‌توانند زیربنای سبک زندگی ما باشند. چرا که از منظر مقام معظم رهبری (مدظله العالی) «آن چیز‌هایی است که متن زندگی ما را تشکیل می‌دهد؛ که همان سبک زندگی است.»
پروسه تمدن ساز انقلاب اسلامی زمانی در ایستگاه تمدن اسلامی توقف می‌کند که برای حفظ هویت و سلوک روش زندگی خود را با اعتقادات و ارزش‌های اسلامی هماهنگ کنیم. سبک زندگی اسلامی به اندازه کافی به ظواهر و روبنای زندگی انسان‌ها می‌پردازد که لازم نباشد اصول و مبانی زندگی را در لایه‌های تئوری لیبرالیسم و سکولاریسم جست و جو کنیم و به نوعی سبک زندگی را از اعتقادات و ارزش‌های اسلامی تفکیک کنیم.
یکی از این موضوعات عینی و ملموس در موضوع سبک زندگی مسئله عفاف و حجاب است که پایبندی یا بی تفاوتی نسبت به آن به انحای مختلف در سطح جامعه ظهور و بروز پیدا کرده است. در حقیقت حجاب به عنوان یکی از مهم‌ترین مبادی و اصول سبک زندگی است که به گونه‌ای فرهنگ اسلامی در حوزه پوشش و ... را به تصویر می‌کشد. بدون شک دشمنی دشمن با تهاجم فرهنگی در قالب فیلم‌های هالیوودی و القاء ارزش‌های غربی و مدل‌های لباس در شبکه‌های معاند تلاش می‌ نماید تا جایگاه و ارزش مقوله حجاب و به تبع آن جایگاه زن در خانواده ایرانی را متزلزل کند.
آز آنجا که مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نگاه تمدنی به تحولات اجتماعی و فرهنگی دارند مسئله حجاب، زن، خانواده و سبک زندگی را مرتبط و وابسته به هم می‌دانند. ایشان با این رویکرد به روح تشریع حجاب در احکام اسلامی یعنی تکریم و تجلیل زن اشاره می‌کنند و با تعبیر دقیق و مختصر «حجاب زن، تکریم زن است» به سرنوشتی که فرهنگ غربی برای زن رقم زده است، اشاره می‌نمایند و علی‌رغم آن‌که منکر تجربه‌های مثبت فرهنگ غرب نیستند وضعیت آشفته زن در جهان امروز را مورد بررسی قرار می‌دهند: «زن در فرهنگ و دنیای غربی به ابتذال کشانده شده، تحقیر شده و به او اهانت شده است... زن برای این‌که شخصیت خودش را نشان بدهد، بایستی برای مردان چشم‌نواز باشد. این شد شخصیت برای یک زن؟ بایستی حجاب و عفاف را کنار بگذارد، جلوه‌گری کند تا مرد‌ها خوششان بیاید، این تعظیم زن است یا تحقیر زن؟... یکی از نشانه‌های مردسالاری غربی‌ها همین است که زن را برای مرد می‌خواهند، لذا می‌گویند زن آرایش کند تا مرد التذاذ ببرد. این مردسالاری است، این آزادی زن نیست. این در حقیقت آزادی مرد است. می‌خواهند مرد آزاد باشد، حتی برای التذاذ بصری، لذا زن را به کشف حجاب و آرایش و تبرّج در مقابل مرد تشویق می‌کنند.»
حجاب و ارزش‌های ملی
حجاب و عفاف مقوله‌ای است که پیوند عمیقی با ارزش‌های ملی و انقلابی دارد وسابقه آن به پیش از انقلاب و حتی دورتر‌ها بر می‌گردد. با وقوع انقلاب اسلامی زن و مادر ایرانی از شانیت و جایگاه فاخر و ارزشمندی برخوردار شد که پیشتر از آن بی بهره بود. تغییر رویکرد انقلاب به زن مقوله عفاف، حجاب و پوشش، زن انقلابی را وارد فاز جدید کرد؛ بنابراین فرهنگ منحط غربی در راستای پروژه نرم خود فرهنگ حجاب زن ایرانی را با ابزار‌های مختلف آموزشی، سینمایی و. هدف گذاری کرد تا سعادت و نیکبختی بانوان ایرانی- مادران نسل فردار را به چالش بکشد. با این وجود، طی سال‌های متمادی و در چند دهه اخیر موضوع رعایت حجاب و عفاف در کشورمان به دلایل مختلف با چالش‌های جدی مواجه شده و همواره دغدغه مردم متدین و مسئولان بوده است. مانتو‌های کاملا باز و بدن نما، ساپورت‌ها و شلوار‌های نامناسب با کفش‌های شب رنگ و روسری‌های توری پوشیده شده بر تن مانکن‌ها در ویترین مغازه ها، چیزی نیست که با فرهنگ و سنن ملی و مذهبی ما سازگاری داشته باشد. بنابراین یکی از مباحث مطرح در این نوشتار بحث تولید لباس مناسب با مقوله حجاب و عفاف و سبک زندگی است.
لباس و آداب اسلامی
آموزه‌های اسلامی با احترام به اصول و مبادی فرهنگی ملت‌ها متغیر‌های جغرافیایی و آب و هوایی را در نسخه خود ملاحظه کرده و پس از آن حدود لباس پوشیدن را به نحو مطلوبی روشن کرده است. با این نگاه، ملت‌ها به تناسب فرهنگ ملی و عرف جامعه خود در انتخاب طرح، رنگ و جنس لباس مختارند. در اسلام همچنین آداب ظاهری فراوانی برای پوشش وضع شده است تا با رعایت آنها، انسان از غفلت رها شود و ازآن برای رشد و رسیدن به اهداف عالی بهره ببرد، نه آنکه لباس، خود به هدف زندگی تبدیل شود و مشی، شخصیت و فکر را تحت تأثیر قرار دهد و او را اسیر خود سازد. اگر لباس در انسان ریا و فخرفروشی و تکبر به وجود آورد، ابزاری در دست شیطان و آفت دین و موجب قساوت قلب خواهد بود. لباس باید موجب فروتنی، خشوع و خضوع انسان در برابر خداوند متعال شود.
به بیانی دیگر، نوع پوشش و لباس عرضه شده در بازار علاوه بر اینکه باید متناسب با ذائقه و سلیقه جامعه باشد باید متناسب با فرهنگ اسلامی-ایرانی و موقعیت اجتماعی افراد باشد. مسلماً محیط‌های عمومی، آموزشی همچون دانشگاه و محل کارو... به لحاظ اجتماعی با مجالس جشن و عروسی هم تراز نیست؛ بنابراین طراحی و تولید لباس از سوی تولید کنندگان و یا وارد کنندگان و از سوی دیگر انتخاب مصرف کنندگان باید بر پایه ملاحظات فرهنگی جامعه ایرانی باشد تا حدود حفاف و حجاب به نحو مطلوب حفظ شود.
چالش‌های طراحی لباس
ذوق و سلیقه ایرانی در طول تاریخ زبانزد خاص و عام بوده است. جهانیان این مرزو بوم را مهد هنر و زیبایی می‌دانند. اما با وجود اینکه استعداد‌های نهفته‌ای در معدن فرهنگ ایرانیان نهفته، ولی لااقل در صنعت لیاس و پوشاک طراحان ماهر و خلاق آنگونه که انتظار می‌رود نتوانسته اند طراحی و تولیدی در تراز مدل ایرانی- اسلامی به جامعه عرضه کنند. طبیعتاً زمانی که مرد یا زن ایرانی از لباس‌های تولیدی رضایت کافی را ندارد، خلأئی حاصل می‌شود که مافیای قاچاق و برندباز‌ها از این آشفته بازار بهره کافی را برده و با وارد کردن لباس‌های نامناسب فرهنگ منحط غربی را به جامعه وارد می‌کنند که با حال و هوای فرهنگی و مذهبی جامعه سر سازگاری ندارد و متاثر از فرهنگ غربی است. طرح‌های سنتی هم بعضا چنان است که با سلیقه نسل جوان که بیشترین مخاطب طرح‌های حجاب و عفاف است جور در نمی‌آید.
اما فراموش نکنیم که در سال حمایت از کالای ایرانی انتخاب طرح و تولید ایرانی که به مراتب از برند‌های خارجی به فرهنگ زندگی ما نزدیک‌تر است، هم فرهنگ ناب ایران اسلامی را پاس داشته ایم و هم به تولید کننده و طراحان خلاق ایرانی قوت قلب بخشیده ایم؛ حمایت ما می‌تواند انگیزه این طیف در صنعت پوشاک را به در انداختن طرح‌های نو و همسو شدن با ذائقه نسل جوان و به مراتب بازار‌های ملی و فراملی مضاعف کند و پیشران حرکت عظیمی در رشد و تعالی فرهنگ و اقتصاد ما باشد. موضوع عفاف و حجاب در فرهنگ واژگان امام خامنه‌ای (مدظله العالی) از حساسیت بالایی برخوردار است، این مسئله از همان آغاز رهبری ایشان یا حتی قبل‌تر از آن دغدغه‌ی ایشان بوده است: «بنده زمان ریاست‌جمهوری در شورای عالی انقلاب فرهنگی قضیه‌ی طرح لباس ملی را مطرح کردم و گفتم بیایید یک لباس ملی درست کنیم [..]عرب‌ها لباس ملی خودشان را دارند، هندی‌ها لباس ملی خودشان را دارند، اندونزی‌یایی‌ها لباس ملی خودشان را دارند [..]من و شما که ایرانی هستیم، لباسمان چیست؟» (بیانات در دیدار جمعی از جوانان استان همدان، ۱۳۸۳/۴/۱۷)
راه چاره چیست؟
برای عملیاتی شدن ارتباط کاربردی و کارامد بین تولید کنندگان و طراحان و بالطبع از میدان به در کردن مدل‌های نا مأنوس غربی با فرهنگ اصیل ایرانی باید با سرعت و جدیت بیشتری حرکت کرد. در عین حال که لباس ایرانی باید با ذائقه و موقعیت افراد متناسب و به نیاز امروزی جوانان پاسخ دهد، رعایت ملاحظات دیگری در این حوزه می‌تواند رقیب سرسختی برای برند‌های خارجی بی کیفیت باشد.
-ایجاد ارتباط مستمر بین اجزاء طراحی، تولید، توزیع و نظارت بر پوشاک.
- لزوم توجه بیشتر به نیاز مصرف کننده
- لباس محلی و به روز رسانی طرح‌ها و مدل‌های پوشاک سنتی اقوام ایرانی (وی‍ژگی پوشاک محلی تکثر و تنوع و بهره گیری از رنگ‌های متنوع با تاکید بر ارزش هاست.)
- نگاه کاربردی به پوشاک محلی و دوری از نگاه صرف تزئینی به پوشاک محلی و استفاده از لباس‌های محلی هر استان در همان استان
- تغییر نگاه ­ها به مقوله مُد و لباس به عنوان یک مقوله فرهنگی
- ارائه مشاوره ­های کارشناسی به واحد‌های تولیدی و ارائه آموزش ­های کاربردی به علاقه‌مندان
- غنی سازی آموزش‌های آکادمیک در رشته طراحی لباس
- اعتماد تولیدکنندگان به طراحان جوان
- حمایت‌های حقوقی از طراحان
- مقابله نهاد‌های انتظامی و قضایی با مافیای پوشاک یا طراحی زیرزمینی
- انطباق و هماهنگی طرح درس‌های دانشگاه با نیاز بخش صنعت و آشنانبودن با تکنولوژی روز در این بخش
- ایجادد انگیزه کافی در طراحان و توجیه نشدن درست آنان از بازار کار و اشتغال
- توجیه صنعتگران و کارفرمایان از چگونگی استفاده از نیرو‌های طراح
نتیجه
سال‌های متمادی است که به موازات تهاجم فرهنگی دشمن بحث سبک زندگی از سوی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مطرح شده که ایشان به ابعاد و زوایای مختلف آن اشاره کردند. یکی از حساس ترین، آسیب پذیرترین و در عین حال مستعد‌ترین حوزه‌ها در سبک زندگی اسلامی- ایرانی، حوزه عفاف و حجاب است. به ویژه اینکه امروز با جولان برند‌های خارجی و تبلیغات پرزرق و برق دستگاه‌های تبلیغاتی، لباس ایرانی وسبک زندگی بانوان ایرانی را به چالش کشیده است. حوزه تولید پوشاک و طراحی لباس به عنوان یکی از زیرساخت‌های عفاف و حجاب باید با عبور از نقص‌ها و کاستی‌هایی که آن را از رقبا و بازار دور ساخته، ابعاد متعدد اجتماعی، هنری، اقتصادی و... ذائقه مصرف کنندگان را در نظر بگیرد و پروژه نفوذ دشمن برای استحاله فرهنگی و خانواده ایرانی را به مانند بسیاری از پروژه‌های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی دشمن ناکام گذارد.