کلید خزانه ۲ تا شد/ ماجرای ۳۰۰هزارمیلیارد تومانی که به خزانه نمی‌رود/ سازمان برنامه چطور خزانه‌داری را دور می‌زند؟

از سوی دیگر ماده 39 قانون محاسبات عمومی نیز بر این روند تأکید دارد، در این ماده قانونی آمده است، "وجوهی که از محل درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار منظور در بودجه کل کشور وصول می‌شود و همچنین درآمدهای شرکتهای دولتی‌به‌استثنای بانکها و مؤسسات اعتباری و شرکت‌های بیمه باید به حساب‌های خزانه که در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران افتتاح می‌گردد تحویل ‌شود."

همان‌طور که مشخص است خزانه‌داری به‌عنوان حساب یکتای واریز وجوه درآمدی و محل پرداخت یگانه مصارف مختلف دولتی دارای شأنیتی قابل توجه است، این درحالی است که در قانون بودجه مقابل چشم همه ناظران عملاً این فرایند دور می‌خورد و در چند مورد این روند تغییر مسیر داده است، گاه این موارد خیلی شفاف و قابل رؤیت هستند و گاه به‌دلیل عدم وجود شفافیت ابهاماتی در محل برخی منابع و مصارف و پرداختها وجود دارد.

در این گزارش تلاش می‌کنیم به ضرورتهای خزانه واحد بپردازیم و در ادامه این موضوع نگاه عمیق‌تر به سازوکار تخصیص منابع چه در سازمان برنامه و بودجه و چه صندوق توسعه ملی و... می‌تواند برخی ابهامات رویه‌های نسبتاً ناکارآمد مالیه عمومی را مرتفع کند.

* ماجرا از حساب خاص شروع شد

اواخر مهر ماه رونمایی از  تخصیص 120 میلیارد تومانی برای احداث (خرید) ساختمان یکی از دانشکده‌های زیر مجموعه علوم پزشکی در تهران، حساسیت گسترده‌ای در افکار عمومی ایجاد کرد. در آن مقطع رئیس سازمان برنامه و بودجه در قالب یک ابلاغیه به وزارت بهداشت، 120 میلیارد تومان از محل اعتبارات یک میلیارد یورویی مقابله با کرونا، برای احداث یک دانشکده در تهران تخصیص می‌دهد. طبق اعلام رسمی زالی رئیس ستاد مبارزه با کرونا استان تهران، مدتی بعد از تخصیص اولیه سازمان برنامه، به نوع و محل تخصیص اعتراض صورت می‌گیرد و به این ترتیب ردیف مربوطه از منابع ارزی صندوق توسعه ملی برای مقابله با کرونا به حساب خاص رئیس جمهور تغییر کرد.

زالی رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: دکتر خدادوست (معاون توسعه و منابع دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی) که پیگیر خرید ساختمانی برای دانشکده فناوری‌های نوین بودند بعدازظهر روزی که تخصیص داده شد با من تماس گرفتند و گفتند "این تخصیص از بودجه یک میلیارد یورویی است، من مصلحت نمی‌دانم"، من هم گفتم "من هم صلاح نمی‌دانم، راضی نیستیم در این شرایط پول کرونا به دانشکده اختصاص یابد و گرچه در اضطرار هستیم اما این اخلاقی نیست. همان شب بنده و دکتر خدادوست با آقای نمکی و معاون ایشان در توسعه و معاون و آقای عوض‌پور از سازمان برنامه و بودجه تماس گرفتیم، تا اینجا خبری از نهادهای نظارتی نیست، خود ما گفتیم "راضی نیستیم از این منبع به ما پولی داده شود، هرچند در اضطرار هستیم" که گفتند "تخصیص را تغییر می‌دهیم". ما قاعدتاً نباید کاری به منبع داشته باشیم اما به آقای عوض‌پور در سازمان برنامه و بودجه پیغام دادیم که "از پول و منابع مقابله با کرونا نباشد بلکه از منابع در اختیار ریاست جمهوری باشد."

به هر ترتیب موضوع اختصاص 120 میلیارد تومان از منابع صندوق توسعه ملی برای مقابله با کرونا به ساختمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و تغییر محل اعتبار به حساب خاص ریاست جمهوری طی یک ماه اخیر ابهامات و تناقضات فراوانی ایجاد کرد و باعث ورود دستگاههای نظارتی به این مسئله شد.

* 3 خزانه داریم با 2 کلیددار

در زمان تشدید ابهامات در خصوص حساب خاص ریاست جمهوری، محمد حسینی نماینده سابق مجلس با اشاره به اینکه عملا منابع مختلف کشور در سه خزانه قرار می گیرند، گفت: اولین خزانه، خزانه کل کشور است که مدیریت آن با وزارت امور اقتصادی و دارایی است و درآمدهای عمومی و سایر دریافتهای قانون بودجه در آن واریز می شود. پرداخت‌ها نیز شامل حقوق و دستمزد و سایر موارد از همین خزانه پرداخت می شود.

به گفته حسینی، در دو سال اخیر خزانه‌ای به نام سازمان هدفمندی یارانه‌ها ایجاد شده است. اگر به تبصره 14 قانون بودجه مراجعه شود حدود 300 هزار میلیارد تومان به حساب این سازمان واریز و سپس بر اساس دستور رئیس سازمان برنامه و بودجه به دستگاه‌های مربوطه و همچنین برای پرداخت یارانه نقدی، خرید گندم  و سایر مصارف مندرج در جدول تبصره 14 پرداخت می‌شود.

علاوه بر این دو خزانه، روند برداشت‌ها از صندوق توسعه ملی برای مباحث مختلف در دولت یازدهم شدت گرفته است. خزانه سوم هم با نظر رئیس جمهور در وزارت نفت ایجاد شده که صرفاً به «حساب خاص» بر اساس دستور مستقیم رئیس جمهور اختصاص دارد.

اوایل آبان ماه و بعد از بالا گرفتن تنشها در خصوص تخصیص از حساب خاص رئیس جمهور، ربیعی سخنگوی دولت واکنش نشان داد و گفت: یک خزانه بیشتر در کل کشور نداریم و همه درآمدها نیز در خزانه کل کشور است. اینکه می‌گویند خزانه‌ای به نام «حساب خاص»، درست شده، کذب  است. هیچ بند، عنوان و حسابی به نام «بودجه خاص» نداریم و این، فقط یک بیان لفظی و مبتنی بر اولویت بندی است. هدف از بیان آن هم یعنی اجرای طرح‌ها و پروژه‌های نیمه تمام که دارای اولویت هستند. بنابراین مجددا تاکید می‌کنم این، بیشتر یک لفظ و عنوان برای برخی مصارف است.

* تحقیق و تفحص از سازمان برنامه و بودجه کلید خورد

هرچند سخنگوی دولت موضوع حساب خاص رئیس جمهور را به یک لفظ و عنوان تقلیل داد، اما همین موضوع باعث شد تا پیگیری ها در خصوص فرایند تخصیص جدی شود. اخیرا از مجلس شورای اسلامی خبر می رسد (جمع آوری امضا) تحقیق و تفحص در این رابطه  کلید خورده و چندی قبل نیز نمایندگان تحقیق و تفحص از سازمان برنامه و بودجه را به هیئت رئیسه مجلس تقدیم کرده بودند.

به گزارش تسنیم، همانطور که اشاره شد درحالت عادی تمامی درآمدهای کشور و سایر دریافت‌ها باید به حساب خزانه کل کشور واریز و هزینه‌ها بر اساس میزان وصولی از حساب خزانه پرداخت شود، این اصل یکی از اصول مترقی قانون اساسی است که متاسفانه در روند اجرایی کشور به فراموشی سپرده شده است. حالا منابع هدفمندی یارانه حدود 300 هزار میلیارد تومان است و خودش به یک شبه بودجه تبدیل شده، به همین دلیل قدرت تخصیص منابع و نظارت بر آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

حسینی نماینده سابق مجلس در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به ابهامات جدی در واحد نبودن خزانه کشور گفته بود،هم اکنون منابع حاصل از فروش فرآورده های نفتی و... به حساب سازمان هدفمندی یارانه‌ها واریز می‌شوند، نکته مهم اینکه این حسابها به تایید خزانه رسیده‌اند، البته باید به این نکته توجه داشت که حساب خزانه در اختیار خزانه  داری کل کشور است و چک مربوطه را وزارت دارایی به حساب دستگاههای اجرایی بابت مصارف صادر می کند. اما سازمان هدفمندی چند حساب را با تایید خزانه افتتاح کرده است که در نهایت توسط آقای میرزایی به عنوان رئیس سازمان هدفمندی، به حساب شرکتها، کمیته امداد، بهزیستی  و خرید گندم و یارانه نقدی چک مربوطه صادر می شود.

حسینی می گوید، از سال 97 در قانون بودجه تاکید شده است که منابع حاصل از هدفمندی یارانه ها تماما به حساب سازمان هدفمندی واریز شود. بنابراین منابع مذکور در اختیار خزانه نیست بلکه در اختیار سازمان هدفمندی یارانه‌ها زیر مجموعه سازمان برنامه و بودجه است. یکی از نکاتی که در تبصره 14 قوانین بودجه سنواتی وجود دارد کمک به اقشار ضعیف است که از طریق مکاتبه سازمان برنامه و هدفمندی انجام میشود. به اصطلاح دقیقتر گام اول اصلاح این رویه میتواند این باشد که حداقل دستور پرداخت از طریق سازمان هدفمندی انجام شود و نه سازمان برنامه و بودجه.

وی افزود، این روند از سال 97 اجرا شده است و قبل از آن وضعیت به مراتب بدتر بود و  تنها به اندازه 42 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی (ما به التفاوت منابع و مصارف) به سازمان هدفمندی پرداخت می شد. یعنی اصلا ورودی منابع وجود نداشت اما به تجمیع ورودی درحساب سازمان هدفمندی حداقل شاهد افزایش جدی منابع و شفافیت حداقل برای محل مصارف آنها بودیم. نکته جالب توجه اینکه در بودجه 1400 اصلا منابع حاصل از آب و برق در جدول مربوطه درج نشده است.

* سازوکار تخصیص منابع ریالی و ارزی صندوق توسعه ملی به دولت و بخش خصوصی

عضو ناظر صندوق توسعه ملی گفت‌: هم اکنون میزان بدهی دولت به صندوق توسعه ملی حدود 35 میلیارد دلار است اما منابع صندوق توسعه ملی به غیر از دولت در اختیار بنگاها و بخش خصوصی قرار می گیرند. در خصوص برداشت های استقراضی دولت، صندوق به بانک مرکزی نامه می زند و بانک مرکزی، منابع ریالی را در اختیار خزانه قرار می دهد. البته برای برخی مصارف مثل کمک به زلزله زدگان، رئیس سازمان برنامه و بودجه به عنوان رئیس دبیرخانه (دبیر) هیئت امنای صندوق توسعه ملی مکاتبه ای با بانک انجام داده و مجددا منابع ریالی به خزانه واریز می شود. در بحث صندوق توسعه ملی نمی توان به موضوع تخصیص و ورود و خروج منابع ایراد قانونی گرفت اما نکته مهم میزان بدهی عجیب و بزرگ دولت است. تخصیص ارزی صندوق توسعه ملی به شرکتها و بخش خصوصی توسط هیئت عامل صندوق توسعه ملی در مکاتبه با بانک انجام می‌شد. متقاضی برای وارد کردن ماشین آلات به بانک درخواست میدهد، پرونده به صندوق توسعه ملی ارجاع می شود و بعد از بررسی سوابق با دستور العمل دستور پرداخت به بانک مرکزی در رابطه با بانک عامل انجام می‌شود.