از چاله آمريکا به چاه اروپا نيفتيم

آمریکا از برجام خارج شد. اگرچه برای عملی کردن این تصمیم دو فرصت ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه وجود دارد، اما تقریبا می‌توان گفت: اتفاق خارق العاده دیگری را نباید پیش بینی کرد. تصمیم ترامپ را از چند جهت می‌توان بررسی کرد، نخست تبعات این تصمیم برای آمریکا و دوم تبعات این تصمیم برای ایران.

تبعات خروج آمریکا از برجام برای آمریکا: خروج آمریکا از برجام، اگرچه منجر به بازگشت برخی از تحریم‌های گذشته می‌شود که ساختار مالی ایران را هدف قرار داده بود، از جمله تحریم‌های نقتی، ارزی و بانکی، اما در مقابل تبعاتی نیز برای آمریکا دارد که این کشور را از موضع ابتکار عمل مواجهه با ایران خارج خواهد کرد؛ برخی از این تبعات عبارتند از:

شکاف میان آمریکا با اروپا؟

در حالی برخی در داخل کشور مدعی می‌شوند که ایجاد شکاف میان آمریکا-اروپا در زمینه توافق هسته‌ای قابل تحقق است و اروپا به وعده‌های برجامی خود عمل خواهد کرد در این فضا اولویت اروپایی‌ها به ظاهر حفظ برجام است، اما آن‌ها منافع مشترکی بسیار گسترده‌ای با آمریکا در حوزه‌های مختلف تجاری و اقتصادی و سیاسی دارند و بعید است از آمریکا فاصله بگیرند و دیگر آنکه گفته‌های مقامات اروپایی هنوز با رنگ و بوی ایران هراسی آمیخته شده است، اما اروپایی‌ها شدیدا از تصمیم ترامپ عصبی هستند. زیگمار گابریل، مکرون، مرکل همه با تاسف نسبت به تصمیم ترامپ اظهار نظر کردند.

ایجاد دودستگی در آمریکا

بسیاری از نخبگان و مسئولین سابق و اسبق آمریکا نسبت به تصمیم ترامپ واکش منفی اتخاذ کرده اند. نکته جالب توجه این که بیشتر این مخالفت‌ها از جانب مسئولینی بوده است که در پست‌های امنیت ملی آمریکا مشغول به کار بوده اند. در آمریکا مشهور است که عالی‌ترین سطح تفکر استراتژیک مربوط به کسانی است که در حوزه امنیت ملی این کشور فعالیت می‌کنند. تقابل مستقیم ترامپ با نظرات این عده، یکی از مواردی است که سبب ایجاد دو دستگی در امریکا خواهد شد. از دیگر مخالفان این تصمیم ترامپ می‌توان به اعضای دولت گذشته آمریکا که مسئولیتی در به نتیجه رسیدن برجام داشته اند، اشاره کرد. جان کری که به واسطه ملاقات با وزیر خارجه ایران، هدف شدید‌ترین حملات دونالد ترامپ قرار گرفت، از جمله مسئولان سابق دولت آمریکا بوده است که نسبت به تصمیم ترامپ واکنش منفی نشان داده است.

تعمیق بی اعتمادی عمومی ایران به آمریکا

در حالیکه سخت‌ترین تحریم‌های تاریخ در دوره اوباما علیه ایران وضع شد، ولی در عین حال او پیام‌های نوروزی مکرری به مردم ایران صادر می‌کرد و تلاش می‌کرد آمریکا را دوست مردم عنوان کند. اگرچه سیاست‌های اوباما خود نیاز به بررسی دقیق دارد، اما بلافاصله بعد از اوباما، ترامپ در جهت کاملا مخالف، مستقیما مردم ایران را هدف حمله خود قرار داد. در جمله‌ای کم نظیر مردم ایران را «تروریست» خطاب کرد، مانع از ورود مردم ایران به آمریکا شد، و حالا هم از برجام خارج شده است. همین تقابل با عرصه عمومی و اجتماعی در ایران، سبب تقویت بی اعتمادی عمومی مردم به آمریکا خواهد شد.

پیش بینی ناپذیری پاسخ متقابل ایران

یکی دیگر از تبعات این تصمیم برای آمریکا این است که از پیش بینی رفتار متقابل ایران ناتوان شده است. آمریکا به هیچ وجه نمی‌تواند پیش بینی کند ایران چه پاسخی به این رفتار نشان خواهد داد. آیا از برجام خارج می‌شود؟ آیا سرعت هسته‌ای شدن خود را چند برابر می‌کند؟ آیا در برجام می‌ماند؟ آیا واکنش منطقه‌ای به این اقدام صورت می‌دهد؟ همه این سوالات اینک در حوزه مسائل مبهم آمریکا قرار دارد.

تبعات خروج آمریکا از برجام برای ایران چیست؟

علاوه بر تبعاتی که خروج برجام برای آمریکا دارد، این رویداد نتایج و چه بسا تبعاتی نیز برای ایران داشته باشدکه برخی از آن‌ها موجب تقویت منافع ایران و برخی نیز دردسرساز است که در صورتی که ایران بتواند زمینه‌های توسعه اقتصادی، تشدید شکاف اروپا – آمریکا و برنامه ریزی بومی برای اقتصاد ملی خود را به پیش ببرد، آن‌ها نیز قابل کنترل و فرصت برای ایران تلقی خواهند بود.

تقویت ساختار کلان بی اعتمادی به غرب

اقدام اخیر دونالدترامپ بی‌اعتمادی نخبگان فکری و اجرایی جمهوری اسلامی ایران نسبت به استکبار جهانی و مصداق تام آن یعنی آمریکا تقویت می‌کند و این همان موضوعی بود که رهبر انقلاب از آن به عنوان «تجربه تاریخی برجام» یاد کردند.

ایدئولوژیک بودن منازعه آمریکا – ایران

یکی از مهمترین نتایج خروج آمریکا از برجام این بود که این ایده را تقویت کرد که موضوع و مشکل آمریکا با ایران، نه مسائل استراتژیک و نه مسائل ژئوپلیتیک، بلکه یک مسئله کلان ایدئولوژیک است. ترامپ به صراحت در خصوص این مسئله که رژیم ایران باید تغییر کند سخن می‌گوید و از سرنگونی جمهوری ایران سخن می‌گویند.

مشروعیت اقدامات هسته‌ای در تمام ابعاد

اقدامات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، بعد از خروج آمریکا از برجام رنگ مشروع تری بخود می‌گیرد. اینک افکار عمومی بین المللی به خوبی می‌داند که ایران هیچ تخلفی از برجام نداشته است.

وضع تحریم‌ها علیه ایران

شاید مهمترین نتیجه منفی خروج آمریکا از برجام برای ایران، تحریم‌هایی است که آمریکایی‌ها علیه نظام ارزی، بانکی و نفتی ایران اتخاذ خواهند کرد. اگرچه فرصتی ۹۰ و ۱۸۰ روزه برای این موضوع در نظر گرفته شده است، اما آمریکایی‌ها از همین حالا مشغول رایزنی با کشور‌ها و شرکت‌های دیگر به منظور کنار کشیدن از اقتصاد ایران هستند. نتیجه این اقدامات را می‌توان در تصمیم فوری بوئینگ و ایرباس مشاهده کرد که موضوع را در دستور بررسی قرار دادند.