مناقشه مرزی چین و هند در امتدادِ «خط کنترل واقعی»؛ ریشه‌ها و متغیرهای بحران‌زا

پایگاه رهنما :

این روزها و در هیاهوی اختلافات در دریای جنوبی و شرقی چین، پکن اکنون با یکی دیگر از همسایگان خود درگیر اختلافات ارضی دیگری شده است. این بار چین ادعاهای خود را به منطقه ای دورافتاده در هیمالیا منتقل کرده است. تنش مرزی میان چین و هند دو کشور پرجمعیت آسیا طی هفته‌های گذشته به شدت رو به افزایش بوده که در نتیجه آن رسانه ها از زخمی شدن چند سرباز دو کشور و حتی بازداشت چند ساعته برخی از نظامیان هندی توسط ارتش آزادیبخش خلق چین در درگیریهای مرزی در این مدت خبر داده اند. در درگیری روز 9 ماه می (20 اردیبهشت) چهار سرباز هندی و هفت سرباز چینی زخمی شدند. همچنین در اوایل هفته جاری ارتش هند چندین گردان پیاه‌نظام را به منطقه لداخ مرز با چین فرستاد که این امر خود بر حساسیت‌های موضوع در مورد احتمال وخیم تر شدن اوضاع افزود. با این وجود ، این حوادث سوالاتی در مورد عدم ثبات در امتداد مرز مورد مناقشه را مطرح می‌کنند .

ریشه اختلافات کجاست؟

چین و هند  4،056 کیلومتر (2.520 مایل) مرز مشترک دارند که در طرف هند شامل بخشی از قلمرو اتحادیه هند - لاداخ و چهار ایالت اوتاراکند، هیماچال پراد ، سکیم و آروناچال پرادش می باشد و از طرف چین ، این مرز از منطقه خودمختار تبت عبور می کند  .این مرز بر اساس برخی برآوردها طولانی‌ترین مرز مورد مناقشه در جهان می باشد که از زمان جنگ کوتاه اما شدید میان دو طرف در سال ۱۹۶۲ شاهد تنش‌های مداوم بوده‌است.

این تنشها بین هند و چین پس از جنگ 1962 تا 1993 وجود داشت تا اینکه، میان دو طرف در دهه 90 میلادی توافق نامه به عنوان "خط کنترل واقعی" (LAC) به امضا رسید.

اصطلاح "LAC" در توافق نامه های سینو و هندی که در 1993 و 1996 امضا شده است ، به رسمیت شناخته شده است. در توافق نامه 1996 آمده است: "هیچ فعالیتی از طرفین نباید خط کنترل واقعی را نقض کند."

چرخه ادامه‌دار بحران و توافق

پس از چندین بار تنشهای مرزی میان نیروهای دو طرف حتی پس از توافقنامه 1996، بالاخره در اکتبر 2013 ، هند و چین توافق نامه همکاری دفاعی مرزی را امضا کردند تا اطمینان حاصل کنند که گشت زنی در امتداد LAC به درگیری مسلحانه نمی انجامد.

در واقع تنشها تا حدودی ناشی از عدم توافق در مورد محل دقیق خط کنترل  (LAC) بویژه در طول دریاچه پانگونگ است. دولت هند ۲۷۳ تخلف مرزی از چین را در سال ۲۰۱۶ ، ۴۲۶ تخلف در سال ۲۰۱۷ و ۳۲۶ تخلف را در سال ۲۰۱۸ ثبت کرده است . پس از کاهش این آمار در سال ۲۰۱۸ ، برخی گزارش‌ها حاکی از آن هستند که شمار تخلفات چین در سال ۲۰۱۹ به میزان ۵۰ درصد افزایش داشته‌است . در طرف مقابل اگرچه چین در مورد ثبت تجاوزات هند گزارشی منتشر نمی کند اما همواره نسبت به تحرکات دهلی نو هشدار داده است. برای مثال در سال 2013 ، نیروهای چینی نسبت به ساخت یک پست ایست بازرسی هند در نزدیکی LAC در دره دپسانگ (Depsang) در شمال لاداخ اعتراض کردند که به یک درگیری ۲۱ روزه انجامید. سال بعد پس از تلاش چین برای متوقف‌کردن ساخت كانال آبیاری هند در نزدیكی LAC ، تنش و درگیری 16 روزه در جنوب لاداخ در نزدیك چمار (Chumar) مشاهده شد. تنشهای مرزی بوجود آمده اما پیش از آنکه به بحران بیانجامد در پی اولین سفر شی جینگ پینگ رئیس جمهور چین به هند در سپتامبر 2014 فروکش کرد.

بزرگترین بحران طی سالهای اخیر در تابستان سال ۲۰۱۷ در فلات دوکلام (مابین دره چمبی چین از شمال ، دره هوتن بوتان در شرق و ایالت سکیم هند در غرب) رخ داد . در ژوئن آن سال تنش مرزی بین هند و چین در مثلث مرزی هند، چین و بوتان در بخش شرقی کوههای هیمالیا با احداث جاده مرزی توسط چین و ورود نظامیان هندی به خاک چین شدت یافت.

نیروهای هندی برای متوقف‌کردن یک تیم ساخت‌وساز ارتش چین که در حال گسترش یک جاده به منطقه مورد مناقشه در بوتان بودند که می توانست به نیروهای چینی موقعیتی ممتاز نسبت به یکی از مناطق جغرافیایی آسیب پذیرتر استراتژیک هند بدهد، دخالت کردند. این بحران ۷۳ روزه ، طولانی‌ترین و بی ثبات ترین درگیری مرزی میان هند و چین در سالهای اخیر بود که با نشست سریع شی جینگ پینگ و نارندا مودی نخست وزیر هند به صورت مسالمت آمیز پایان یافت.

در سال 2019 نیز گزارش های مختلفی از رویارویی دیگری در دریاچه پانگونگ منتشر شده است. این دریاچه که توسط خط LAC قطع می شود به این صورت که چین کنترل دو سوم شرق دریاچه را دارد و هند یک سوم غربی را کنترل می کند. سایر حوادث در امتداد مناطق کم‌تر استراتژیک هستند .

معمای خط کنترل و متغیرهای بحران‌زا

چین و هند تاکنون چارچوب مفصلی از تدابیر اعتمادسازی برای مدیریت مرزها ایجاد کرده اند. آن‌ها برای اولین بار در سال 2019 از برنامه جدیدی به منظور " گشت زنی هماهنگ در بخش نسبتا ً صلح‌آمیز خط کنترل (LAC) در شرق آروناچال پرادش هند پرده‌برداری کردند . این چارچوب کلی برای جلوگیری از هر گونه تلفات و درگیری‌های مرگبار در طول خط کنترل طی چندین دهه آینده طرح‌ریزی شده‌است . اخیرا رئیس ارتش هند تصمیات آنی نیروهای نظامی حاضر در میدان را عامل بروز تنشها اعلام کرده و آن را محصول "رفتار پرخاشگرانه هر دو طرف" دانست که به معنای عدم تمایل دو دولت به بروز درگیری و امکان مدیریت تنشها می باشد.

با این حال اگر یکی از این تنشهای کوچک مرزی میان نیروهای دو طرف منجر به تلفات جدی از هر دو طرف شود این امر می تواند به بحرانی پیچیده بدل شود. حادثه ۵ مه نزدیک دریاچه پونگونگ حداقل سومین رویارویی فیزیکی گزارش‌شده در همان مکان طی چهار سال را نشان می‌دهد.

اکنون سوال اینجاست چرا علی رغم مخالفت دو طرفه به شروع تنش اما درگیری‌های مرزی در حال حاضر افزایش‌یافته است؟ در این مورد عملاً پاسخ روشنی نمی توان یافت اما متغیرهایی وجود دارد که می تواند بر ایجاد فضای تنش آمیز تأثیرگذار باشند.

یکی از دلایل بالقوه و به عنوان انگیزه ای برای تنش آفرینی، افزایش فعالیت ها و ساخت و سازهای زیرساختی است که در هر دو طرف مرز انجام می شود.

سال 2019 ، ارتش چین یک پناه‌گاه جدید و تاسیسات زیرزمینی را در این منطقه احداث کرد . ماه گذشته میلادی نیز، هند ساخت یک پل جدید در نزدیکی یک نقطه مرزی حساس در آروناچال پرادش را تکمیل کرد تا حرکت سریع‌تر نیروها و توپخانه را ممکن سازد . در همین حال ، هند به ساخت و مدرنیزه کردن بیش از ۶۰  جاده‌ استراتژیک در امتداد رودخانه پونگونگ روی آورده است که انتظار می رود تاریخ تکمیل آن تا سال ۲۰۲۲ ادامه یابد . در حالی که هند تلاش می‌کند تا مزیت زیرساخت اساسی چین در مرز را خنثی کند ، امکان اصطکاک و تقابل‌های مرزی افزایش می‌یابد. با این حال ، این امر به طور کامل توضیح نمی‌دهد که چرا تنش‌ها در چندین نقطه مرزی در بازه زمانی کوتاه مدت شعله‌ور می‌شوند .

گاهی یک نگاه خیره بین گشتی‌های چینی و هندی و یا ردوبدل شدن چند کلمه به سرعت به درگیری فیزیکی منجر میشود چنانکه گزارش‌های عمومی از چنین درگیری‌هایی تا قبل از سال ۲۰۱۷ به ندرت دیده می‌شد و اکنون افزایش چشمگیری یافته است. اما تا به امروز ، همه این حوادث به صورت صلح‌آمیز توسط فرماندهان محلی حل و فصل شده‌اند و هیچ یک از آن‌ها به مداخله پایتخت‌ها نیازی پیدا نکرده است.

اما سومین متغیر تأثیرگذار را می توان متوجه نقش بازیگری بین المللی یعنی دولت آمریکا کرد. ایالات‌متحده در طی جنگ مرزی ۱۹۶۲ به کمک هند آمد و با ارسال تجهیزات نظامی به هند کمک کرد. هند هنوز هم برای حمایت از اختلافات مرزی به ایالات‌متحده نگاه می‌کند، زیرا دو کشور همکاری استراتژیک خود را عمیق تر کرده اند. آمریکا همچنین به طور رسمی ادعاهای ارضی هند را در مورد اختلاف مرزی، حداقل در بخش شرقی جایی که آرونچال پرادش در آن به تبت متصل می شود، به رسمیت شناخته ‌است . این امر حاکی از آن است که اگر نیروهای چینی برای درگیری در سراسر LAC در آروناچال پرادش شرکت کنند ، این امر توسط ایالات متحده به عنوان حمله به هند تلقی می شود، نه یک درگیری مرزی در یک منطقه مورد اختلاف؛ یک تمایز بالقوه مهم .

شاید مهم‌ترین نقش آفرینی کاخ سفید در سال‌های اخیر در مناقشه مرزی میان هند و چین را تأمین منابع اطلاعاتی برای هند در طول حوادث مرزی دانست . گزارش‌ها حاکی از آن است که واشنگتن " اطلاعات مربوط به نیروهای کمکی و استقرار نیروها " در طی درگیری ۲۰۱۷ - ۲۰۱۷ را به دولت هند ارائه کرده‌است . علاقه هند به تقویت ترتیبات به اشتراک گذاری اطلاعات انگیزه‌ای برای امضای یک توافق نظامی با ایالات‌متحده با هدف" توانمند سازی " در سال ۲۰۱۸ بوده است . توافق نامه سازگاری و امنیت ارتباطات (COMCASA) تبادل اطلاعات و تجهیزات رمزگذاری شده بین این دو کشور را تسهیل می کند.

ایالات متحده به تقویت همکاریها با هند به عنوان ابزاری برای ایجاد تعادل قدرت و مقابله با نفوذ رو به رشد چین در منطقه استفاده میکند و در برابر این حمایت‌ها از دهلی نو انتظار ایفای نقش فعالی در موضوعاتی همانند دریای چین جنوبی و تایوان ، ایندوپاسفیک و حتی اتخاذ حساسیت‌های بیشتر در مورد فعالیت‌های مرزی در خط کنترل واقعی (LAC) دارد.