راهکار‌های آرامش و رفع نگرانی در دوره کرونا

برای عبور از دوران سخت و نفس‌گیر ویروس کرونا که جهان را مبتلا و درگیر کرده است، دو دسته کار می‌توان انجام داد، یکی از جنبه مادی و دیگری از نظر روحی و معنوی.
در عرصه مادی همان‌گونه که کارشناسان و مسئولان تأکید می‌کنند، لزوم رعایت نکات بهداشتی و عمل به دستورات ستاد ملی مبارزه با کرونا است. رهبر انقلاب نیز در فرمایشات خود هر چیزی را که کمک کند به سلامت جامعه و عدم شیوع این بیماری، یک حسنه و هر چیزی که کمک کند به شیوع این بیماری، یک سیئه و رعایت مقرراتی را که مسئولین برای ما مشخص می‌کنند، فریضه بیان می‌کنند.
اما در عرصه معنوی نیاز به رفع نگرانی، رسیدن به آرامش، کمک الهی برای مصون ماندن از مصائب دنیوی و عوارض آن و درنهایت رفع بلا داریم. اکنون علاوه بر سختی‌های روز‌های کرونایی در ماه مبارکی نیز قرار داریم که دعا و نیایش در آن‌ها تأکید و توصیه شده است. اندکی از ماه شعبان بیشتر باقی نمانده است و رمضان پیش روی ماست، چه بهتر که روی به درگاه خالق آوریم و مدد از او بخواهیم که او شنوای هر خواسته‌ای است و با یاد اوست که دل‌ها آرام می‌گیرد. در ادامه یادداشت حاضر به بیان راهکار‌هایی از رهبر معظم انقلاب اسلامی برای نیل به این مهم و عبور از مصائب و گرفتاری‌ها پرداخته شده است.

دعا، توسل، دعای هفتم صحیفه سجادیه
رهبر انقلاب در اوایل دوره شیوع گسترده کرونا، در ۱۳ اسفند ۹۸ پس از کاشت نهال در آستانه روز درختکاری همگان را به دعا، توسّلات و طلب شفاعت و وساطت از ائمّه‌ی اطهار (علیهم السّلام) و طلب کمک از آن بزرگواران و توسّل به ائمّه‌ی اطهار (علیهم السّلام) و به رسول و نبی مکرم اسلام برای برطرف شدن مشکلات، دعوت و یک مورد مصداقی را هم توصیه نمودند که عبارت است از خواندنِ دعای هفتم صحیفه‌ی سجّادیّه با توجه به معنای آن. معظم‌له این دعا را دعای خیلی خوب و خوش‌مضمون برشمردند.
فضای کلی دعای هفتم صحیفه سجادیه متضرعانه رفتن به درگاه خدای متعال است.

فقط به درِ خانه‌ی خدا رفتن
رهبر انقلاب در پیام نوروزی به مناسبت آغاز سال ۱۳۹۹ همگان را به توجه بیشتر به پروردگار، از خدا کمک خواستن، فقط به درِ خانه‌ی خدا رفتن سفارش نمودند.

صبر
رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی، خطاب به ملت ایران بشارت الهی به صابران را یادآوری و به صبر، دعوت کرده و مصداق آن را بازگو فرمودند:
«این [بیماری]مصداق این آیه‌ی شریفه است: وَ لَنَبلُوَنَّکُم بِشَیءٍ مِنَ الخَوفِ وَالجوعِ وَ نَقصٍ مِنَ الاَموالِ وَ الاَنفُسِ وَ الثَّمَرت؛ هم با خودش خوف می‌آورد و یک عدّه‌ای واقعاً می‌ترسند، هم مسئله‌ی مشکل اقتصادی را به وجود می‌آورد، هم نقص اموال و انفس و ثمرات را همراه دارد؛ لکن بعدش خداوند می‌فرماید: وَ بَشِّرِ الصابِرین؛ اینجا هم صبر لازم است. صبر در اینجا یعنی کار درست انجام دادن، کار عاقلانه انجام دادن.» ۰۳/۰۱/۱۳۹۹

انتظار فرج
رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان (عج) در ۲۱ فروردین ۱۳۹۹ فرمودند:
«شاید در تاریخ بشر کمتر دور‌های اتّفاق افتاده باشد که آحاد بشری، جامعه‌ی بشری در همه جای عالَم، به قدر امروز احساس نیاز به یک منجی داشته باشند.... میلیارد‌ها انسان در دنیا گرفتارند؛ بعضی ممکن است آسایش داشته باشند، لکن همان‌ها هم آرامش ندارند؛ بشر دچار نگرانی است، دچار اضطراب است و این پیشرفت‌ها و این تحوّلات گوناگون نتوانسته است به بشر خوشبختی ببخشد.... امروز بی‌عدالتی در دنیا از علم تغذیه می‌کند؛ یعنی علمِ پیشرفته در خدمت بی‌عدالتی است، در خدمت جنگ‌افروزی است، در خدمت تصرّف سرزمین‌های دیگران است، در خدمت سلطه‌ی بر ملّت‌ها است؛ پس علم این گره‌ها را دیگر نمی‌تواند باز بکند؛ این‌ها احتیاج دارد به یک قدرت معنوی، قدرت الهی، دست پُرقدرتِ امام معصوم که او بتواند این کار‌ها را انجام بدهد.»
رهبر انقلاب در این سخنرانی انتظار فرج را به عنوان افضل اعمال یادآوری نموده و امید، گشایش، نجات از یأس و درماندگی را از برکات انتظار برشمردند؛ بنابراین انتظار فرج و منتظر واقعی بودن نیز یکی از مهمترین عوامل آرامش است.

دعا، استغاثه، مناجات، راز و نیاز با ائمّه معصومین (ع)
رهبر انقلاب برای افزایشِ آرامش روانیِ ناشی از انتظار فرج به آیه شریفه «اَلا بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلوب» استناد و سفارش به دعا، استغاثه، مناجات با پروردگار و راز و نیاز کردن با ائمّه هدی (علیهم السّلام) به‌ویژه در ماه‌های شعب و رمضان نموده و اطمینان، آرامش، گشایش، بهجت و رحمت الهی را دستاورد آن برشمردند.

مواسات، همدلی، کمک مؤمنانه
ایشان انجامِ یک رزمایش گسترده در کشور برای مواسات و همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا در ماه‌های شعبان و رمضان را مطرح کرده و آن را از جلوه‌های جامعه‌ی مهدوی دانستند.

توصیه‌ها برای ماه رمضان امسال
همچنین ایشان برای ماه رمضان امسال که احتمالاً در غیاب جلسات عمومی خواهد بود، به عدم غفلت از جلسات عبادت و تضرّع و خشوع در خلوت خودمان، در میان خانواده و فرزندان خودمان و استفاده از برنامه‌های تلویزیون در این زمینه توصیه فرمودند.

دعا، استغفار، شکر نعمت
آنچه ذکر شد راهکار‌ها و رهنمود‌های اخیر رهبری است که در دوران کرونایی تبیین گردیده است. برای تکمیل بحث از دیدگاه‌های قبلی ایشان در موضوع راهکار‌های آرامش و رفع نگرانی نیز استفاده می‌نماییم.
امام خامنه‌ای در ابتدای جلسه درس خارج فقه روز یکشنبه ۱۳۹۷/۷/۱ به بیان و شرح حدیثی از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام پرداختند.
حدیثی که رهبری شرح فرمودند، این حدیث است:
ثَلاثٌ لا یَضُرُّ مَعَهُنَّ شَی‌ءٌ: الدُّعَاءُ عِندَ الکُرُباتِ وَ الِاستِغفارُ عِندَ الذَّنبِ وَ الشُّکرُ عِندَ النِّعمَة. (امالی طوسی، مجلس هفتم، ص ۲۰۴)
«عبیدﷲ‌بن‌ولید صافی می‌گوید از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که می‌فرمود: سه خصوصیّت است که به همراه آن‌ها، چیزی به انسان ضرر نمی‌رساند: دعا در هنگام سختی‌ها و طلب بخشش هنگام گناه و شکرگزاری در هنگام برخورداری از نعمت.»
رهبر انقلاب در مورد این حدیث فرمودند:
«امام صادق (علیه السّلام) فرمود: اگر این سه خصوصیّت در شما باشد، دیگر نگرانی از حوادث گوناگون دنیوی و اخروی نداشته باشید؛ نه اینکه حادثه‌ای رخ نمی‌دهد، بلکه معنایش این است که یک مصونیتی در شما به وجود می‌آورد که این حوادث، ضرری بر شما وارد نمی‌کند؛ اگر این سه خصوصیت را رعایت بکنید، اثر و نتیجه‌اش این است.»
معظم‌له در ادامه اهمیت و ابعاد دعا و استغفار و شکر نعمت را که در حدیث ذکر شده، تشریح فرمودند.
مطابق آنچه گفته شد، رهبری بر دعا، توسل، استغفار، شکر نعمت و انفاق برای آرامش و عبور از مشکلات و بلایا تأکید نموده‌اند.

آثار و فواید و برکات دعا
با بررسی آنچه ذکر شد و رهنمود‌های متعدد دیگر رهبری که بر اساس دستور دین است، درمی-یابیم که تأکیدات مکرر معظم‌له برای آرامش و رفع نگرانی و حل مشکلات بر انس با دعا است.
حال چرا اینقدر بر بسیار دعا کردن در اسلام و سفارشات بزرگان دین اصرار گردیده است.
دعا برکات متعددی دارد که رهبر انقلاب بار‌ها تبیین نموده‌اند. از جمله، معظم‌له در خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران در ۲۹ مهر ۱۳۸۴ آثار و فوائد و برکات متعدد دعا را تشریح فرمودند. برکاتی که معظم‌له ذکر نمودند عبارتند از:
- خدا را نزدیک خود احساس کردن
- زنده نگهداشتن یاد خدا در دل
- زدودن غفلت از دل
- تقویت و استقرار ایمان در دل
- دمیدن روح اخلاص در انسان
- دعا پلکان عروج انسان به سمت کمالات
- زدودن رذایل اخلاقی از انسان
- ایجاد محبت به خدای متعال
- زنده کردنِ عشق به خدای متعال در دل
- دمیدن روح امید در انسان
- ایجاد قدرت مقاومت در مقابل چالش‌های زندگی
- مثل سلاح برّنده‌ای در دست انسان مؤمن در مواجهه‌ی با حوادث
- دل انسان را مستحکم می‌کند
- برآمدن حاجات

شرایط استجابت دعا
تاکنون شبهات مختلفی در زمینه دعا و برکات آن مطرح گردیده که دو مورد معروف‌تر و پرتکرارتر است.
نخست آنکه چرا برخی دعا‌ها به‌حسب ظاهر اجابت نمی‌شوند؟
رهبر انقلاب می‌فرمایند:
چه دعایی باید بکنیم که دنبال آن، اجابت باشد. گاهی انسان چیزی را از خدا می‌خواهد و به‌حسب ظاهر احساس می‌کند که این خواسته برآورده نشد. شرط مهم اجابت دعا این است که دعا به معنای حقیقی کلمه و با شرایط خود انجام بگیرد.»
معظم له در ادامه، شرایط اجابت دعا را چنین بازگو می‌فرمایند:
- با دلِ باطراوت و بی‌آلایش درخواست شود
- دعا با معرفت انجام شود (یعنی بداند که این دعا و این درخواست از کسی است که قدرت دارد همه‌ی آنچه را که انسان می‌خواهد برای او انجام دهد؛ یعنی به اثر دعا باور داشته باشد)
- اجتناب از گناه و توبه
- حضور قلب و خشوع (معنای دعا این است که شما با خدا حرف بزنید؛ خدا را در مقابل خود احساس کنید و حاضر و ناظر بدانید. این‌که انسان همین‌طور طبق عادت چیزی را بر زبان بیاورد و مطالبه‌یی را ذکر کند، دعا نیست؛ لقلقه‌ی لسان است)

بهترین دعا‌ها
رهبر انقلاب بهترین دعا‌ها و دلیل بهترین بودن آن‌ها را چنین تبیین می‌فرمایند:
«نکته‌ی آخر در باب دعا، دعا‌های مأثور است. دعا‌هایی که از ائمه رسیده است، بهترین دعاهاست. اولاً خواسته‌هایی در این دعا‌ها گنجانده شده است که به ذهن امثال ما‌ها اصلاً خطور نمی‌کند و انسان از زبان ائمه (علیهم‌السّلام) آن‌ها را از خدا طلب می‌کند.... ثانیاً در این دعا‌ها مایه‌های خشوع و تضرع وجود دارد. مطلب، با زبان و لحن و بیانی ادا شده است که دل را خاشع و نرم می‌کند. با عبارات فصیح و بلیغ، عشق و شیفتگی و شوق در این دعا‌ها موج می‌زند.»

پاسخ به شبهه منافات دعا با کارکرد ابزار‌های مادی
شبهه دیگر که بسیار معروف و پرتکرار است و از زمان شیوع کرونا و اصرار قشر ارزشی بر تکیه بر دعا در برابر آن نیز بسیار مطرح شده و سر زبان‌ها افتاده، شبهه منافات دعا با کارکرد ابزار‌های مادی است.
رهبر انقلاب بار‌ها به این شبهه پاسخ فرموده‌اند. از جمله، در خطبه‌های نمازجمعه در ۲۸ بهمن ۱۳۷۳ فرمودند:
«در اینجا، چند سؤال مطرح می‌شود: یکی این‌که، اگر دعا، چنین نقش معجزآسایی دارد، پس این وسایل دنیوی و این ابزار‌ها و علم و صنعت و نظایر آن چیست؟ جواب این است که دعا رقیب ابزار‌های مادّی نیست. این‌طور نیست که وقتی انسان می‌خواهد به مسافرت برود، یا با خودرو و قطار و هواپیما عازم شود و یا با دعا برود! همچنین این‌طور نیست که اگر انسان بخواهد وسیله‌ای به دست آورد، یا پول خرج کند و یا اگر پول نداشت به دعا متوسّل شود و آن وسیله را به دست آورد! معنای دعا این است که شما از خدا بخواهید تا او این وسایل را جور بیاورد. آن‌وقت علل مادّی، هرکدام در جای خودشان قرار می‌گیرند. دعای مستجاب این‌گونه است.
وقتی دعا می‌کنید که حاجتی از شما برآورده شود، اگر خدای متعال آن دعا را مستجاب کند، استجابتش این است که ابزار‌های مادّی و عادّی و معمولىِ این خواسته، جور می‌شود. یعنی خدا جور می‌آورد. فرضاً شما از کسی طلبی دارید که آن کس طلب شما را نمی‌دهد. اما یک وقت به دلش می-افتد و می‌آید طلبتان را می‌دهد. این، یک وسیله است. چه مانعی دارد که دعا این وسیله را برای انسان جور کند؟
همه وسایل عالم از این قبیل است. بنابراین، دعا موجب نشود کسی تنبلی کند. دعا موجب نشود که کسی از دانش و علم و ابزار مادّی و علّت و معلولِ طبیعی، دست بشوید؛ نه. دعا رقیب آن‌ها نیست، بلکه در طول آن‌هاست. دعا، جور آورنده آن‌هاست.... دعا در کنار تلاش و با تلاش است. بعضاً خیلی از تلاش‌ها به نتیجه نمی‌رسد؛ اما همین‌که دعا کردید، به نتیجه خواهد رسید.»

ثانیه ماه‌های شعبان و رمضان را قدر بدانیم
ماه شعبان که در آن هستیم و ماه رمضان که در پیش داریم ماه‌های مبارک و پربرکتی هستند به‌ویژه ماه مبارک رمضان که بهترین ماه و شب قدر آن، که برتر از هزار ماه است. شایسته است ثانیه ثانیه این روز‌ها را قدر دانسته و تا می‌توانیم با خلوص نیت، از ته دل و خضوع و خشوع به در خانه خدا برویم تا انشاء‌الله علاوه بر رسیدن به رضای الهی، از برکات معنویات و رسیدن به آرامش و رفع نگرانی در شرایط سخت کرونایی برخوردار گردیم.