بالکان کانون جدید رویارویی ابرقدرت‌ها

منطقه بالکان و به ویژه صربستان به سرعت در حال تبدیل شدن به صحنه تقابل بازیکنان کلیدی جهانی است، به ویژه که چین در سال‌های اخیر به صورت برنامه ریزی شده در این منطقه فعال شده است و این امر نگرانی‌هایی را برای قدرت‌های اصلی اتحادیه اروپایی و همچنین آمریکا بوجود آورده است. اما مقامات صربستان با وجود این نگرانی‌ها همچنان نسبت به لزوم و ضرورت افزایش همکاری‌ها با چین سخن میگویند. در حالی که بحران شیوع کرونا بهانه‌ای برای گسترش انتقادات از چین شده است الکساندر ووچیچ رئیس جمهور صربستان روز گذشته در مصاحبه‌ای با اشاره به اینکه همبستگی اروپایی یک افسانه است اعلام کرد تنها کشوری که می‌تواند در این شرایط سخت کرونایی به صرب‌ها کمک کند چین است. او از ارسال نامه‌ای به رئیس جمهور چین خبر داد که در آن شی جین پینگ را «نه‌تن‌ها دوست عزیز بلکه یک برادر» برای صربستان خطاب کرده است.

ووچیچ پیشتر نیز در در مصاحبه با مجله فارین پالسی نیز گفته بود که همکاری کشورش با پکن باعث نگرانی بیشتر در غرب از تماس بین مسکو و بلگراد شده است با این حال او مفتخر است که صربستان بخشی از پروژه چینی "یک کمربند، یک جاده" است، و چین را به عنوان شریک اصلی همیشگی صربستان توصیف کرد.

نفوذ نرم چین در بالکان

چین مدتهاست که به توسعه شبکه تجارت جهانی خود به عنوان یک استراتژی اقتصادی و سیاسی توجه دارد تا محوریت تعادل اقتصاد جهانی را از غرب به شرق تغییر دهد. در حال حاضر پیگری اجرای پروژه بلندپروازانه یک کمربند یک جاده اصلی‌ترین اقدم سران حزب کمونیست چین برای تحقق بخشیدن به آرمان هژمونی اقتصادی این کشور بر جهان است. این کشور از نیمه دوم دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد بویژه در دوران دبیرکلی جیانگ زمین (Jiang Zemin) بر حزب کمونیست (۱۹۹۳-۲۰۰۳) که دکترین نگاه به بیرون (get out) را پی ریزی کرده بود سرمایه گذاری خارجی خود را به شدت افزایش داد.

در سال ۲۰۱۵، چین قانونی را به تصویب رساند که به عنوان نقشه راه برای اجرای طرح یک کمربند، یک جاده‌ای عمل می‌کرد. بر این اساس ابتکار "یک کمربند، یک جاده" شباهتی به الگو‌های سنتی همکاری‌های منطقه‌ای ندارد چرا که پکن بار‌ها اعلام کرده است که هر کشوری می‌تواند به این برنامه بپیوندد. در این مسیر کسب شراکت و همکاری کشور‌های بالکان از اهمیت بسزایی برای پکن برخوردار است.

در سال ۲۰۱۳ میلادی چین یک صندوق برای پیشبرد این طرح با ۵۰ میلیارد دلار تخصیص داد و اکنون بیش از ۶۰ کشور در این طرح حضور دارند. البته این رقم بجز سرمایه گذاری ۱۱۵ میلیارد دلاری است که بسیاری از شرکت‌های چینی به طور مستقیم در کشور‌های حوزه این راه کرده اند.

بنا بر داده‌های مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی؛ شرکت‌های چینی که از طرف بانک‌های دولتی حمایت می‌شوند از سال ۲۰۱۲ میلادی حدود ۱۵ میلیارد دلار در زیر ساخت‌ها و صنایع مرتبط کشور‌های اروپای مرکزی و شرقی سرمایه گذاری کرده اند. همچنین بانک دولتی سرمایه گذاری زیرساخت‌های آسیا به عنوان یکی از مهمترین شرکت کنندگان مالی در این طرح برای ۵ یا ۶ سال اول وام‌های ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلاری در سال را فراهم می‌کند.

با توجه به حجم عظیم این سرمایه گذاری‌ها جای تعجب نیست که تعدادی از کشور‌های عضو اتحادیه اروپا تصمیم به توسعه همکاری با چین گرفتند - به ویژه که پکن مایل به انجام همین کار است و سهم قابل توجهی از تجارت خارجی را در بین کشور‌های منطقه به خود اختصاص داده است.

در سال‌های اخیر، چین پس از اسلواکی و پیش از روسیه در رتبه چهارم واردات چک قرار دارد. در بازار واردات مجارستان، چین پس از روسیه سوم است. در بین تأمین کنندگان محصولات بازار لهستان نیز چین مقام چهارم را به خود اختصاص داده است. همچنین پین در تجارت خارجی صربستان جایگاه چهارم را دارد.

در سال ۲۰۱۴، شهر بلگراد میزبان اجلاس اقتصادی کشور‌های اروپای مرکزی و جنوب شرقی با چین بوداحلاسی که به عنوان اجلاس ۱۶+۱ شناخته می‌شود. نکته قابل توجه، سفر نخست وزیر چین به بلگراد اولین بار در ۲۸ سال گذشته بود، یعنی از زمان تجزیه یوگسلاوی.

از جمله اسنادی که در بلگراد منعقد شده بود و چهارچوب همکاری‌های تجاری و تجاری مدرن بین صربستان و چین را فراهم می‌کرد، موافقت نامه احداث راه آهن پرسرعت بلگراد-بوداپست بود. این راه‌آهن که با کمک مالی چین ساخته شده است، به این منظور طراحی گردید تا نفوذ اقتصادی چین در اتحادیه اروپا را تضمین کند. هدف آن است که کالا‌های چینی بتوانند با عبور از خاک قزاقستان، دریای خزر و سپس جمهوری آذربایجان، یعنی بدون عبور از خاک روسیه، به کشور‌های اروپای شرقی برسند.

الکساندر ووچیچ رئیس جمهور صربستان قبلا گفته بود که این خط آهن به ستون فقرات مسیر‌های حمل و نقلی تبدیل می‌شود که اروپا را به چین متصل می‌کنند".

در سال‌های اخیر، مجارستان و صربستان دریافت کننده اصلی سرمایه گذاری‌های چین در اروپای مرکزی و شرقی بوده اند. سرمایه گذاری‌های چین در اقتصاد آن‌ها چندین میلیارد یورو برآورد شده است. لهستان و رومانی در فهرست بعدی قرار دارند.

میلوش زمان رئیس جمهور چک در سال ۲۰۱۶ میلادی اعلام کرد که کشورش با پکن توافق نامه به ارزش حدود ۳ میلیارد دلار امضا کرده و این همکاری دروازه‌ای برای چین در اتحادیه اروپا بشمار می‌رود.

چین از اجلاس ۱+۱۶ در جهت تقویت روابط و افزایش همکاری‌های تجاری با کشور‌های اروپای مرکزی و شرقی استفاده می‌کند و آن را دروازه‌ای به سوی اروپای غربی می‌بیند.

اما در کنار برنامه بلندمدت چین برای به دست گرفتن نبض اقتصاد جهانی، در بیان اهداف کوتاه و میانمدت می‌توان به نقش افزایش شبکه تجاری چین برای مقابله با تأثیرات منفی جنگ تجاری آغاز شده از سوی ترامپ علیه پکن اشاره داشت. در واقع برای پکن تقویت مواضع در بالکان و در کل اروپا یکی از ابزار‌های اصلی مقابله با ایالات متحده، علی رغم آتش بس موقت میان آنهاست.

در تایید این موضوع روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» با نگرانی در مورد اقدامات چین در اروپای شرقی و مرکزی اعلام کرده که چین با دارا بودن ثروت و منابع عظیم مالی، اکنون با ایالات متحده در جدول اقتصادی جهانی رقابت می‌کند.

نگرانی اروپا؛ چندپارگی در اتحادیه

دیپلمات‌های اروپایی از این واهمه دارند که پکن از نشست با ۱۶ کشور اروپای مرکزی و شرقی برای مقابله با مقررات اتحادیه اروپا استفاده می‌کند و از تنش‌های در حال افزایش بین اروپای شرقی و غربی بهره می‌برد.

چرخش این ابتکار، توانایی چین برای تامین مالی جهت ساخت بزرگ راه و جاده، راه آهن، نیروگاه‌ها و سایر زیر ساخت‌ها در برخی از کشور‌های فقیر اروپای مرکزی و شرقی را نشان می‌دهد که مورد نیاز این کشور‌ها می‌باشد.

فعالیت‌های چین در اروپا، قبل از هر چیز، خرید شرکت‌ها و شرکت‌های مختلف اروپایی از جمله شرکت‌های فعال در بازار املاک و مستغلات بود. پکن بحران مالی در سال ۲۰۰۸ را فرصت مناسبی برای گسترش جای پای خود در اقتصاد اروپا دید و پیشنهاد اعطای وام‌هایی بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار در ازای دریافت برخی امتیازات از جمله افزایش جایگاه و نقش چین در صندوق بین المللی پول و تجارت جهانی مالی به اتحادیه اروپا داد. پیشنهادی که با پاسخ منفی اتحادیه اروپا مواجه گردید که آن را تحقیرآمیز و خطرناک دانستند.

با این حال برخلاف این مخالفت‌های کلامی منافع توسعه تجارت با چین بیش از آن بود که بروکسل بخواهد از آن چشم پوشی کند و بسیار زود چین به دومین شریک تجاری اتحادیه اروپا تبدیل شد. براساس نتایج سال ۲۰۱۳ چین به صادرکننده اول کالا به اروپا با ۲۹۸ میلیارد یورو تبدیل شد در حالی که واردات اروپا از ایالات متحده ۱۹۶ میلیارد یورو بود.

اتحادیه اروپا از چین خواستار شده که به قوانین اروپای متحد احترام بگذارد که پکن در واکنش به این درخواست پاسخ داده که اروپای متحد از نقطه نظر جغرافیایی امکان پذیر است، اما نه در سیاست و اقتصاد.. به نظر اروپائیان پکن و مسکو با اتخاذ سیاست نفوذ اهداف سیاسی و راهبردی خاصی را دنبال می‌کند که در آینده می‌تواند اتحادیه اروپا را با چالش‌هایی غیر قابل پیش بینی روبرو کند و همچنین وابستگی شرق اروپا به اقتصاد شرق دور می‌تواند در عمل آینده انسجام قاره اروپا را با خطر مواجه کند و به تناقض و چندپارگی سیاست‌های کشور‌های اروپایی منجر شود. به همین دلایل اکنون اروپا به شدت با ساخت راه آهن بوداپست- بلگراد و همچنین برگزاری اجلاس‌های ۱۶+۱ مخالف است.