ناتو بر سر دوراهی حمایت از ترکیه یا چالش با روسیه

برخی از کارشناسان معتقدند ترکیه زمانی که همه توافقات «آستانه» را زیر پا گذاشت و به بهانه حمایت از مردم ادلب به شمال سوریه حمله کرد، بخش زیادی از امیدش به این بود که از حمایت «ناتو» که عضوی از آن است، برخوردار باشد. این در حالی است که سازمانی که اردوغان امیدش در حمله به سوریه به آن بود، خیلی پیش‌تر از این‌ها بی‌خاصیت شده و عمرش به سر آمده است. چراکه واگرایی در این سازمان اکنون تشدید شده و در مسائل مختلف، آن همگرایی که در دوران جنگ سرد به خاطر آن، سازمان تشکیل‌شده بود را امروز ندارد که اگر چنین نبودامانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه همین چند ماه پیش نمی‌گفت: آنچه ما در حال حاضر تجربه می‌کنیم «مرگ مغزی ناتو» است. حالا اگر ترکیه به اعتبار عضویت خود در ناتو و حمایت این سازمان از او در حمله به سربازان سوری و جبهه مقاومت در منطقه ادلب و حمایت از تروریست‌های این منطقه دست به چنین اقدام جنون‌آمیزی می‌زند، نشان از عدم شناخت از کارکرد این سازمان مرده دارد. به نظر می‌رسد اردوغان دل‌خوش به حمایت‌های لفظی برخی اعضای ناتو ازجمله دبیر کل آن است. هرچند دبیر کل ناتو در حمله ترکیه به ادلب با آنکارا ابراز همبستگی کرده است، ولی اردوغان باید این را بداند که ناتو نمی‌تواند خارج از اساسنامه خود حرکت کرده و عمل کند. چراکه ماده ۵ اساسنامه پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به‌صراحت کشور‌های عضو را موظف کرده «حمله نظامی علیه یک یا چند کشور عضو» را «به‌عنوان حمله به‌تمامی کشور‌های عضو تلقی کنند و به مقابله آن برخیزند» نه اینکه یکی از اعضاء به کشوری حمله کند و دیگر اعضاء موظف باشند به دفاع از عضو تعرض‌کننده، کمک کنند. از همین رو است که کارشناسان معتقدند نه آمریکا و نه ناتو قصد ندارند وارد رویارویی با روسیه شوند.
شروع داستان عصبانیت ترکیه
داستان ازآنجا شروع شد که چند روز پیش، بعد از کشته شدن ۳۴ سرباز ترکیه‌ای در منطقه «جبل‌الزاویه» در حومه ادلب، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از رهبران مسکو خواست که از سر راه نیرو‌های ترکیه‌ای در سوریه کنار بروند و گفت: «از ولادیمیر پوتین خواستم بگذارد با نیرو‌های سوریه روبه‌رو شویم.» اردوغان گفته که کشورش «خواستار ایجاد منطقه‌ای امن برای بیش از یک‌میلیون نفر در مرز‌های جنوبی ترکیه» است و ورود نیروهایش به خاک سوریه، نه به درخواست بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه بلکه «به درخواست مردم این کشور» انجام شده است. البته این مردمی که اردوغان بر آن تأکید می‌کند همان تروریست‌هایی هستند که تحت حمایت آمریکا و ترکیه، چند سالی است زیرساخت‌های سوریه را نابود کرده و مکرر جنایت می‌کنند؛ اما روس‌ها در واکنش به اعتراض ترک‌ها گفتند که ترکیه حضور نیروهایش در منطقه جبل‌الزاویه را از قبل اعلام نکرده بود و به همین خاطر، مورد هدف قرار گرفتند.
به نظر می‌رسد اردوغان دل‌خوش به حمایت‌های لفظی برخی اعضای ناتو ازجمله دبیر کل آن است. هرچند دبیر کل ناتو در حمله ترکیه به ادلب با آنکارا ابراز همبستگی کرده است، ولی اردوغان باید این را بداند که ناتو نمی‌تواند خارج از اساسنامه خود حرکت کرده و عمل کند.
اظهارات نماینده ترکیه در نشست جمعه‌شب گذشته شورای امنیت هم که گفته بود کشورش خواهان جنگ نیست، در کنار شواهد و قرائن دیگر، حاکی است که دولت ترکیه قصد ندارد صرفاً به پشتوانه کلامی برخی اعضاء ناتو و یا دبیر کل آن، روند رویارویی با روس‌ها را تشدید کند، به‌خصوص که چراغ سبز روشنی از متحدان خود در آمریکا و ناتو دریافت نکرده است. در میان این هیاهو، «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا نیز گفت: واشنگتن در خصوص حمله به نیرو‌های ترکیه‌ای در استان ادلب سوریه، در کنار متحد خود در ناتو ایستاده و این حمله را «به شدید‌ترین لحن محکوم می‌کند» و از سوریه، روسیه، ایران و حزب‌الله می‌خواهد که به حملات خود در ادلب پایان دهند. ترکیه مفهوم این ادبیات پمپئو را باید بفهمد که آمریکا فقط برای فشار به روس‌ها و متحدین سوریه برای رها کردن منطقه ادلب و دادن تنفس به تروریست‌ها در این منطقه، چنین کلمات حمایت‌آمیزی را به‌ظاهر در حمایت از ترکیه و در اصل، حمایت از تروریست‌ها مطرح می‌کند و اردوغان این را خوب می‌داند در مقام عمل، هیچ‌گاه آمریکا و ناتو در مقابل روس‌ها نخواهند ایستاد. تاکنون پمپئو و دیگر مقام‌های بلندپایه وزارت خارجه آمریکا چیزی درباره حمایت عملیاتی از ترکیه که می‌تواند آن‌ها را رو در روی مسکو قرار دهد به زبان نیاورده و صرفاً گفته‌اند که واشنگتن قصد دارد به‌صورت فوری کمک اطلاعاتی و تجهیزاتی در اختیار آنکارا بگذارد. سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هم موضعی مشابه موضع آمریکا ابراز و در نشست جمعه‌شب خود، صرفاً از ترکیه حمایت کلامی کرد.
مواضع نه‌چندان محکم ناتو در حمایت از ترکیه
ینس استولتنبرگ، دبیر کل ناتو هم گفت: اعضای ناتو «دائماً دنبال این بوده‌اند که برای حمایت بیشتر از ترکیه چه‌کار می‌توانند بکنند.»‌منابع ناتو می‌گویند حمایت ناتو عمدتاً می‌تواند شامل انجام مأموریت‌های نظارتی ناتو در سوریه و ایجاد سیستم دفاع هوایی پاتریوت باشد که اسپانیا آن را عملیاتی می‌کند. ولی ظاهراً سیاستمداران ترکیه هم تلویحاً قبول کرده‌اند در بحران ادلب، روی وعده‌های ناتو حساب باز نکنند. این به‌خصوص در سخنان بدبینانه دوغو پرینچک، رهبر حزب وطن ترکیه منعکس‌شده که گفت: «آمریکا و اسرائیل قصد به دام انداختن ترکیه را دارند. پرینچک با تأکید بر اینکه هدف آمریکا و اسرائیل به تله انداختن ایران و روسیه نیز هست، افزود: «دولت ترکیه و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور، متوجه این دام شده‌اند و با درایت از اقداماتی که موجب خرسندی دشمن خواهد شد ابا می‌کنند.»
به نظر می‌رسد ناتو هیچ طرحی برای حمایت از ترکیه در ادلب ندارد و این را از اظهارات یک منبع دیپلماتیک در ناتو که گفته بود مرگ نظامیان ترکیه در سوریه یک «تراژدی» است، اما این تراژدی در جریان اقدام نظامی یکجانبه ترکیه در خاک یک کشور خارجی رخ‌داده و مشمول بند پنج اساسنامه ناتو نمی‌شود، می‌توان درک کرد؛ چراکه بند پنج اساسنامه ناتو مربوط حمایت نظامی سایر اعضای این پیمان از کشور‌های عضو در صورت حمله نظامی از سوی یک نیروی خارجی به خاک آن کشور است.
برخی صاحب‌نظران سیاسی معتقدند این اظهارنظر‌هایی که از سوی مقامات و برخی اعضاء ناتو طی روز‌های اخیر در بحث حمایت از ترکیه در ادلب مطرح می‌شود، صرفاً برای بازگرداندن کامل ترکیه به ناتو صورت می‌گیرد چراکه ترکیه با انعقاد قرارداد خرید سامانه s۴۰۰ روسی و رد کردن پیشنهاد خرید سامانه از آمریکا تا حدودی از دایره مدیریت ناتو خارج شده که از نگاه آن‌ها باید به حلقه ناتو بازگردد. از نگاه ناتو، ترکیه هم فاقد سیاست خارجی پایدار است و به‌راحتی ریل عوض می‌کند.
همه منتظر نتایج دیدار نزدیک پوتین- اردوغان.
اما همه منتظر دیدار نزدیک پوتین و اردوغان هستند. اگر این دیدار در آینده نزدیک صورت بگیرد، نشان می‌دهد پوتین تمایل به حفظ رابطه با اردوغان را دارد و اردوغان هم در عین تمایل به بهره‌مند شدن از حمایت کلامی ناتو برای ایجاد ترس رقبای منطقه‌ای خود، رابطه با روسیه را به افتادن کامل در دامن آمریکا ترجیح می‌دهد چراکه اردوغان می‌داند روس‌ها شریک کم‌خطری برای او نسبت به آمریکا هستند و اردوغان تجربه چند سال پیش کودتا علیه دولتش که آمریکایی‌ها و حتی برخی اعضای ناتو پشت این کودتا بودند را دیده است. او هنوز نقش پایگاه اینجرلیک در خاک کشورش که تحت مدیریت آمریکا و ناتو کودتا علیه دولتش از این پایگاه مدیریت می‌شد را فراموش نکرده است؛ اما اردوغان از درک این نکته غافل است که ناتو هم‌دست به عصا در حمایت از او در بحث سربازان کشته‌شده در ادلب گام برمی‌دارد و نگاه خود را معطوف به نتایج دیدار آینده او با پوتین کرده است تا پس‌ازاین دیدار، تصمیم اساسی خود را بگیرد؛ لذا به نظر می‌رسد تصمیم ناتو برای حمایت از ترکیه، بستگی به نتایج این دیدار دارد. اکنون ناتو بر سر دوراهی حمایت از ترکیه و چالش با روسیه گیرکرده است.