درخت «اخلاق و معنویت» و ۱۰ بیماری خطرناک

انقلاب اسلامی ایران که نه به راحتی که با تقدیم هزاران شهید و مجروح و با صبر و استقامت مردمان همین سرزمین به بار نشست و در ادامه نیز با خون بیش از ۳۲۰هزار شهید دفاع مقدس آبیاری و محافظت شد، بیش و پیش از آنکه برای نان مردم و دنیایشان باشد، انقلابی فرهنگی بوده که با الهام‌گیری از آموزه‌های دین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی به پیروزی رسیده است. پیامبر خاتم حضرت محمد مصطفی (ص) نیز در بیان هدف بعثت خود فرموده‌اند: «انی بعثت لأتمم مکارم الاخلاق – من مبعوث شده‌ام تا خوبی‌ها و فضائل اخلاقی را تکمیل کنم». شاید به خاطر همین ارتباط معنادار است که رهبر معظم انقلاب اواخر سال گذشته و در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که به مناسبت ۰۴ سالگی انقلاب اسلامی و در آستانه ورود انقلاب به دهه پنجم خطاب به مردم و جوانان صادر کردند، یکی از هفت توصیه راهبردی برای پیمودن راه آینده را به «اخلاق و معنویت» اختصاص داده و در تعریف این سرفصل این‌طور نوشتند: «معنویت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی، چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راست‌گویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبه‌نفس و دیگر خلقیات نیکو است. معنویت و اخلاق، جهت‌دهنده همه حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آنها، محیط زندگی را حتی با کمبود‌های مادی، بهشت می‌سازد و نبودن آن حتی با برخورداری مادی، جهنم می‌آفریند».
حالا و در شرایطی که جامعه ایرانی نیز مانند هر جامعه دیگر امروزی، درگیر و در معرض انواع آسیب‌ها و تهدیدات کهنه و نوین قرار دارد، این سؤال مطرح می‌شود که چه آفاتی می‌تواند درخت اخلاق و معنویت را خشک کرده و به تعبیر رهبر انقلاب، جامعه را به جهنم تبدیل کند؟
با نگاهی گذرا به همه عادت‌ها و آفت‌های ناپسندی که در میان انسان‌ها جاری و ساری است، می‌توان ۱۰عامل را به عنوان مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده اخلاق و معنویت برای کشورمان در راه پیش رو برشمرد که غفلت از آن‌ها اثرات جبران‌ناپذیر دارد و از بین بردن ریشه‌ای و اساسی آنها، درخت اخلاق را در جامعه پربارتر و میوه‌های آن را شیرین‌تر می‌کند.
۱. دروغ؛ در روایات دینی آمده است که اگر همه بدی‌ها را در خانه‌ای جمع کنند، کلید آن خانه «دروغ» خواهد بود. گناهی کبیره که به‌تن‌هایی برای از بین رفتن اعتماد در یک جامعه کافی است.

۲. ریا و تظاهر؛ اگر در جامعه‌ای ریاکاری و ظاهرسازی باب شود، روشن است که بازار سوءاستفاده و ضربه به ریشه‌های معنویت پر رونق خواهد شد و اهل دین هیچ‌گاه موردتکریم قرار نخواهند گرفت.

۳. غرور و خودخواهی؛ خلقی ناپسند و در نقطه مقابل تواضع و ایثار که اگر در بین مردم و مسئولان عادی شود، دیگر جایی برای اصلاح خود فراهم نخواهد شد.
۴. غیبت و بدگویی؛ در قرآن کریم و روایات این عادت ناپسند به «خوردن گوشت برادر مرده» تشبیه شده تا زشتی و تاثیر ناپسند آن برای مردمان به‌خوبی جا بیفتد.

۵. تهمت؛ وقتی نسبت ناروا دادن به دیگری در بین افراد یک جامعه عادی شود، دیگر جایی برای اعتماد و حسن ظن که لازمه آرامش اجتماعی است، وجود نخواهد داشت.
۶. میدان دادن به شایعات؛ این عادت و روحیه ناگوار در ادامه «تهمت» است و مخصوص وقتی است که کسی غیبت دیگری را نمی‌کند یا تهمت نمی‌زند، اما گوش شنوایی برای شنیدن تهمت و نسبت‌های ناروا دارد و ناخواسته بازار این رذیلت اخلاقی را داغ می‌کند.

۷. استفاده بی‌حساب و نادرست از فضای مجازی؛ فناوری‌های نوین و فضای مجازی یک نعمت برای انسان‌های امروزی است که زندگی را برایشان آسان‌تر کرده، اما وقتی ابزاری برای نشر فحشا و دروغ می‌شود، تیشه به ریشه معنویت و اخلاق خواهد زد.
۸. روابط آزاد و اباحه‌گری؛ اسلام برای روابط مردان و زنان نامحرم در محیط‌های مختلف خانوادگی و اجتماعی برنامه دارد تا هم سلامت و امنیت اجتماع حفظ شود و هم کرامت واقعی مرد و زن حفظ شود؛ وقتی قرار باشد با توجیهات رنگارنگ، روابط آزاد و خارج از مدار اخلاق ترویج شود، خیلی زود ریشه درخت معنویت و اخلاق خواهد خشکید.
۹. ترس و خودباختگی؛ اخلاق ناپسندی که وقتی کسی به آن خو کند، دیگر نه امیدی به خدا دارد و نه رغبتی به ارتباط با بندگان خدا.
۱۰. حسادت و بدخواهی؛ نقطه مقابل خیرخواهی برای همنوعان که خواه‌ناخواه انسان را به سمت‌وسوی ضربه زدن به دیگران می‌کشاند و هم مثل خوره روح خود فرد را می‌خورد و هم اسباب زحمت و رنج برای دیگران می‌شود.
مردم را با زور و فریب جهنمی نکنیم
رهبر حکیم انقلاب در همین فراز از بیانیه گام دوم انقلاب، به نکته‌ای قابل‌تأمل در باب «اخلاق و معنویت» اشاره کرده و این‌طور گفته‌اند: «شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می‌آورد؛ این، بی‌گمان محتاج جهاد و تلاش است و این تلاش و جهاد، بدون همراهی حکومت‌ها توفیق چندانی نخواهد یافت. اخلاق و معنویت، البته با دستور و فرمان به دست نمی‌آید، پس حکومت‌ها نمی‌توانند آن را باقدرت قاهره ایجاد کنند، اما اولاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهاد‌های اجتماعی دراین‌باره میدان دهند و کمک برسانند؛ با کانون‌های ضد معنویت و اخلاق، به شیوه معقول بستیزند و خلاصه اجازه ندهند که جهنمی‌ها مردم را با زور و فریب، جهنمی کنند».