- جوان‌های ورزشکار موجب سربلندی ایران هستند/ ملت را شاد کردید، از همه شما صمیمانه تشکر می‌کنم
- ماهوارهبر «قائم-۱۰۵» و ماهواره «نور-۴» تا سال آینده پرتاب می‌شود +فیلم
- صالح قاسمی: سازمان برنامه و بودجه پاشنه آشیل موفقیت قانون جوانی جمعیت است
- سپاه ۷۳ مجتمع آبرسانی برای ۳۵۰۰ روستا میسازد
- رشد خزنده دلار نیما/ پروژه تکنرخسازی ارز کلید خورد؟
- سلطان مصرف برق تهران کشف شد؛ مصرف برق یک محله در یک خانه شمال شهر!
- رشد ۸ درصدی؛ دشوارِ ممکن!
- شیعیان شبه قاره روی گسل ناامنی و تروریسم
- ترور شهید هنیه باشلیک پرتابه کوتاهبرد انجام شده است
- به مناسبت روز بزرگداشت شهدای مدافع حرم؛
- جنگ آبی؛ مجازات بیرحمانه علیه ساکنان کرانه باختری
- سومین پیروزی مادورو؛ اتمسفر پایدار ضدآمریکایی در منطقه لاتینتبار
- قول سدید رئیس‌جمهور در آیین پیروی از ملت
- دولت چهاردهم و مسئله «آسیبهای اجتماعی»
- بازی دو سر باخت؛ رهآورد فرش قرمز برای یک جانی تحت تعقیب
پنجشنبه ؛ 29 شهريور 1403 همه‌پرسی؛ ایده سیاسی یا حرکت پوپولیستی؟
مسئله همه‌پرسی که این روز‌ها در کشور مطرح شده، موضوع جدیدی نیست و پیش‌ازاین نیز بار‌ها از سوی افراد و جریانات مختلف سیاسی مطرح شده است. این بار، اما رئیس‌جمهور ماجرا را طی یکی از سخنرانی‌های خود کلید زد. آقای روحانی ۲۴ مهر گفت: ۴۱ سال است در این مورد که آینده ایران در «تقابل با دنیا است یا تعامل» اختلاف‌نظر وجود دارد و «راهش این است که در همه‌پرسی از مردم بپرسیم».
مسئله همه‌پرسی که این روز‌ها در کشور مطرح شده، موضوع جدیدی نیست و پیش‌ازاین نیز بار‌ها از سوی افراد و جریانات مختلف سیاسی مطرح شده است. این بار، اما رئیس‌جمهور ماجرا را طی یکی از سخنرانی‌های خود کلید زد. آقای روحانی ۲۴ مهر گفت: ۴۱ سال است در این مورد که آینده ایران در «تقابل با دنیا است یا تعامل» اختلاف‌نظر وجود دارد و «راهش این است که در همه‌پرسی از مردم بپرسیم». این اظهارات در دانشگاه تهران صورت گرفت و انگار قرار بود از بین سطور آن، پیشنهاد انجام رفراندوم در مورد نوع تعامل با غرب یا احتمالاً آمریکا برداشت شود. این هفتمین بار بود که رئیس‌جمهور به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به مسئله همه‌پرسی اشاره می‌کرد.
علاقه رئیس‌جمهور به موضوع همه‌پرسی
آقای روحانی در ۱۵ مردادماه ۱۳۹۸ نیز در جمع مسئولان وزارت خارجه گفته بود: «نمی‌توانیم مخالف خواست مردم، ساز جداگانه‌ای بزنیم. تضمین جمهوری اسلامی ایران برای قرن‌ها در تاریخ آینده با اجرای درست اصل ۶ و ۵۹ قانون اساسی است.» رئیس دولت در دیدار ۴ خرداد خود با روزنامه‌نگاران نیز، اشاره‌ای جداگانه به اصل ۵۹ به‌عنوان «اصلی بن‌بست شکن» داشت؛ اما او روشن نکرد از کدام‌یک از بن‌بست‌های موجود سخن می‌گوید، ولی از سویی به حیطه «اختیارات دولت» و از سوی دیگر به موافقت رهبر در سال ۱۳۸۳ برای همه‌پرسی در مورد «موضوع هسته‌ای» اشاره کرد.
رئیس‌جمهور همچنین در دیدار ۲۹ اردیبهشت با دانشجویان، بر اهمیت اصل ۵۹ به‌عنوان «راه‌حل مشکلات» و رفع اختلاف «در یک مسئله مهم فرهنگی، اجتماعی یا سیاست خارجی» تأکید کرد و البته در خصوص موضوع رفراندوم توضیح نداد. ولی با توجه به صحبت‌های روز بعد او در جمع عده‌ای از روحانیون مبنی بر لزوم «تمرکز قدرت و تصمیم‌گیری»، عده‌ای با ترکیب دو سخنرانی متوالی نتیجه گرفتند که شاید اظهارات روز قبل، به برگزاری رفراندوم در مورد اختیارات دولت نظر داشته است.
در اظهاراتی دیگر، حسن روحانی در جریان مصاحبه تلویزیونی ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ گفت: «اگر مسئله‌ای بسیار مهم است به اصل ۵۹ رجوع کنیم... می‌توان با مراجعه به آرای عمومی مردم بسیاری از مشکلات را حل کرد.» این بار نیز، او وارد این بحث نشد که از کدام «مسئله بسیار مهم» سخن می‌گوید. هرچند ازآنجاکه دونالد ترامپ یک هفته قبل برای «مذاکره بدون قید و شرط» با همتای ایرانی‌اش اعلام آمادگی کرده بود، عده‌ای حدس زدند اظهارات رئیس‌جمهور ناظر به چنین مذاکره‌ای باشد.
آقای روحانی در سخنرانی ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ خود در میدان آزادی، باز بدون ذکر کلمه همه‌پرسی گفت: «اگر در دو تا مسئله اختلاف‌نظر داریم... صندوق آرا را بیاوریم و طبق اصل ۵۹ قانون اساسی هر چه مردم گفتند، به آن عمل کنیم.» رئیس دولت در این سخنرانی، با خطاب قرار دادن «همه نهاد‌ها ازجمله شورای نگهبان» از لزوم شرکت «همه سلیقه‌ها در انتخابات» سخن گفت که از آن می‌شد برداشت کرد ممکن است موضوع رفراندوم پیشنهادی، نظارت استصوابی باشد.
او در آغاز دوره ریاست جمهوری هم در سخنانی در ۱۴ دی ۱۳۹۳ در جمع اقتصاددانان گفته بود: «به‌عنوان مسئول اجرای قانون اساسی خیلی تمایل دارم شرایطی فراهم شود تا یک‌بار هم شده... یک مسئله مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی... به همه‌پرسی گذاشته شود.» اظهارنظر ۵ سال پیش رئیس‌جمهور نشان می‌دهد، وی به‌طور مطلق به همه‌پرسی فارغ از موضوع آن علاقه دارد و می‌خواهد این کنش سیاسی را به نام خود ثبت کند.
دوقطبی تعامل-تقابل
اظهارنظر جدید رئیس‌جمهور درباره همه‌پرسی واجد یک دوقطبی است که در قالب تعامل و تقابل عرضه‌شده است. برخی فعالان سیاسی معتقدند دولت درصدد است این دوقطبی را به نقطه ثقلی برای انتخابات پیش روی مجلس تبدیل کند. احمد زیدآبادی از فعالان اصلاح‌طلب و حامی دولت در این خصوص معتقد است: «روحانی احتمالاً موضوع رفراندوم را به این دلیل مطرح کرده است که آن را به مطالبه‌ای عمومی تبدیل کند؛ مطالبه‌ای که در انتخابات مجلس آینده، شعار اصلی کاندیدا‌های حامی دولت و عامل پیروزی آن‌ها شود.»
این دوقطبی با واکنش‌های منفی خاصی هم روبرو شد. وحید یامین‌پور فعال رسانه‌ای در این مورد و خطاب به حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور نوشت: «آقای دکتر ایشان همان حرف‌هایی را تکرار کرد که پانزده سال پیش با کمک امثال سریع‌القلم در نشریات لاکچری و رانتی مرکز تحقیقات زده بود. حرف جدیدی نبود. صدالبته ما راضی‌تر بودیم که ایشان به‌عنوان یک آکادمیسین تا ابد فقط حرف می‌زد و فقط مقاله منتشر می‌کرد.»
ایده عملی یا حرکت پوپولیستی؟
حتی برخی حامیان دولت نیز ایده همه‌پرسی را نفی و نقد کردند. روزنامه اصلاح‌طلب شرق در گزارشی در این خصوص نوشت: «آیا واقعاً از صحنه سیاسی امروز، مسیری که در آن برای سیاست خارجی، تعامل با دنیا، رابطه با آمریکا، رابطه با اروپا یا... همه‌پرسی برگزار شود، وجود دارد؟ شواهد چنین نشان نمی‌دهند، نه بدنه پیگیری برای این ایده شکل‌گرفته، نه جریان‌های سیاسی منتقد برنامه‌ای برای تعقیب این پیشنهاد ارائه داده‌اند و نه جریان مستقر تمایلی نشان داده که رویکرد خود را در معرض چالش بگذارد.
حتی در دولت نیز تحرکی فراتر از اظهارات هرازگاهی رئیس‌جمهور در این زمینه دیده نمی‌شود. با نگاه بدبینانه، می‌توان ارجاع دوباره رئیس‌جمهور به مواضع روز‌های گذشته خود را تلاشی ضعیف برای جلب دوباره بدنه اجتماعی سابقش با رفتار پوپولیستی و ظاهری دانست... می‌توان گفت: حامیان همه‌پرسی در سیاست خارجی هم در واقع حامی تعقیب خواست مردم نیستند، بلکه با این تصور که مردم و با آن‌ها هم‌نظرند، همه‌پرسی را راه میان‌بر می‌دانند. کافی است تصور کنیم نتیجه همه‌پرسی به سؤالی مثل «تعامل با دنیا» نه باشد.
آیا حامیان فعلی این ایده حاضرند تا اطلاع ثانوی مذاکره و دیپلماسی را بایگانی کنند؟ در مثال مذاکرات برجام، دولت روحانی مشخصاً با رأی مردم برای مذاکره و تعامل بر سر کار آمده بود و پیگیر چنین روندی نیز بوده، اما همزمان این را هم می‌دانست که باید در این مذاکرات، منافع ملی را پیگیری کند. طرف مقابل هم می‌دانست که تیم نمایندگان ایران در این مذاکرات، متعهد به کسب نتیجه در هر شرایطی نیست و می‌تواند جایی که هزینه‌ها بیشتر از فایده‌ها شد، به کشور برگردد.
کافی است تصور کنیم دولت روحانی به‌جای پیروزی در انتخابات با یک همه‌پرسی ملزم به امضای توافق برجام یا هر نوع تعامل دیگری در این زمینه بود. چنین دولتی، چه توانایی برای مذاکره می‌داشت؟ طرف مقابل که طبعاً برحسب وظیفه به دنبال منافع ملی خود است، با چه انگیزه‌ای باید به دنبال تنظیم توافقی باشد که منافع دو طرف به میزانی قابل‌قبول در آن تأمین شود. وقتی بداند که یک‌طرف چاره‌ای ندارد جز اینکه با توافق برگردد؟!»
فرار به جلو؟
برخی تحلیلگران معتقدند طرح ایده همه‌پرسی از سوی رئیس دولت نوعی فرار به جلوست. در حالی که مردم مطالبات فراوانی داشته و دولت نیز موفق به عملی کردن بسیاری از وعده‌های خود نشده، طرح مسئله همه‌پرسی می‌تواند حداقل برای مدتی کشور و افکار عمومی را سرگرم خود سازد و به هواداران گفته شود، کلید حل مشکلات در دست دولت است البته اگر اجازه استفاده از آن را بدهند!
موضوع تعامل با دنیا در حالی مطرح می‌شود که اولاً مگر ایران با کدام کشور تعامل ندارد؟ تنها کشوری که از دایره تعامل خارج است، آمریکاست که از قضا ایده تعامل با آن نیز توسط همین دولت به بوته آزمون گذاشته شد و خروجی آن برجام بود. آیا برجام به نتیجه مدنظر رسید و باری از روی دوش مردم و کشور برداشت یا تنها باعث جری شدن دشمن و اتخاذ سیاست «فشار حداکثری» شد؟ واقعیت‌های صحنه سیاسی در کشور و جامعه بین‌المللی نشان می‌دهد طرح همه‌پرسی تعامل با دنیا بیش از آنکه ایده‌ای عملی و مفید باشد، نوعی عملیات روانی و حرکتی پوپولیستی است.
علاقه رئیس‌جمهور به موضوع همه‌پرسی
آقای روحانی در ۱۵ مردادماه ۱۳۹۸ نیز در جمع مسئولان وزارت خارجه گفته بود: «نمی‌توانیم مخالف خواست مردم، ساز جداگانه‌ای بزنیم. تضمین جمهوری اسلامی ایران برای قرن‌ها در تاریخ آینده با اجرای درست اصل ۶ و ۵۹ قانون اساسی است.» رئیس دولت در دیدار ۴ خرداد خود با روزنامه‌نگاران نیز، اشاره‌ای جداگانه به اصل ۵۹ به‌عنوان «اصلی بن‌بست شکن» داشت؛ اما او روشن نکرد از کدام‌یک از بن‌بست‌های موجود سخن می‌گوید، ولی از سویی به حیطه «اختیارات دولت» و از سوی دیگر به موافقت رهبر در سال ۱۳۸۳ برای همه‌پرسی در مورد «موضوع هسته‌ای» اشاره کرد.
رئیس‌جمهور همچنین در دیدار ۲۹ اردیبهشت با دانشجویان، بر اهمیت اصل ۵۹ به‌عنوان «راه‌حل مشکلات» و رفع اختلاف «در یک مسئله مهم فرهنگی، اجتماعی یا سیاست خارجی» تأکید کرد و البته در خصوص موضوع رفراندوم توضیح نداد. ولی با توجه به صحبت‌های روز بعد او در جمع عده‌ای از روحانیون مبنی بر لزوم «تمرکز قدرت و تصمیم‌گیری»، عده‌ای با ترکیب دو سخنرانی متوالی نتیجه گرفتند که شاید اظهارات روز قبل، به برگزاری رفراندوم در مورد اختیارات دولت نظر داشته است.
در اظهاراتی دیگر، حسن روحانی در جریان مصاحبه تلویزیونی ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ گفت: «اگر مسئله‌ای بسیار مهم است به اصل ۵۹ رجوع کنیم... می‌توان با مراجعه به آرای عمومی مردم بسیاری از مشکلات را حل کرد.» این بار نیز، او وارد این بحث نشد که از کدام «مسئله بسیار مهم» سخن می‌گوید. هرچند ازآنجاکه دونالد ترامپ یک هفته قبل برای «مذاکره بدون قید و شرط» با همتای ایرانی‌اش اعلام آمادگی کرده بود، عده‌ای حدس زدند اظهارات رئیس‌جمهور ناظر به چنین مذاکره‌ای باشد.
آقای روحانی در سخنرانی ۲۲ بهمن ۱۳۹۶ خود در میدان آزادی، باز بدون ذکر کلمه همه‌پرسی گفت: «اگر در دو تا مسئله اختلاف‌نظر داریم... صندوق آرا را بیاوریم و طبق اصل ۵۹ قانون اساسی هر چه مردم گفتند، به آن عمل کنیم.» رئیس دولت در این سخنرانی، با خطاب قرار دادن «همه نهاد‌ها ازجمله شورای نگهبان» از لزوم شرکت «همه سلیقه‌ها در انتخابات» سخن گفت که از آن می‌شد برداشت کرد ممکن است موضوع رفراندوم پیشنهادی، نظارت استصوابی باشد.
او در آغاز دوره ریاست جمهوری هم در سخنانی در ۱۴ دی ۱۳۹۳ در جمع اقتصاددانان گفته بود: «به‌عنوان مسئول اجرای قانون اساسی خیلی تمایل دارم شرایطی فراهم شود تا یک‌بار هم شده... یک مسئله مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی... به همه‌پرسی گذاشته شود.» اظهارنظر ۵ سال پیش رئیس‌جمهور نشان می‌دهد، وی به‌طور مطلق به همه‌پرسی فارغ از موضوع آن علاقه دارد و می‌خواهد این کنش سیاسی را به نام خود ثبت کند.
دوقطبی تعامل-تقابل
اظهارنظر جدید رئیس‌جمهور درباره همه‌پرسی واجد یک دوقطبی است که در قالب تعامل و تقابل عرضه‌شده است. برخی فعالان سیاسی معتقدند دولت درصدد است این دوقطبی را به نقطه ثقلی برای انتخابات پیش روی مجلس تبدیل کند. احمد زیدآبادی از فعالان اصلاح‌طلب و حامی دولت در این خصوص معتقد است: «روحانی احتمالاً موضوع رفراندوم را به این دلیل مطرح کرده است که آن را به مطالبه‌ای عمومی تبدیل کند؛ مطالبه‌ای که در انتخابات مجلس آینده، شعار اصلی کاندیدا‌های حامی دولت و عامل پیروزی آن‌ها شود.»
این دوقطبی با واکنش‌های منفی خاصی هم روبرو شد. وحید یامین‌پور فعال رسانه‌ای در این مورد و خطاب به حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور نوشت: «آقای دکتر ایشان همان حرف‌هایی را تکرار کرد که پانزده سال پیش با کمک امثال سریع‌القلم در نشریات لاکچری و رانتی مرکز تحقیقات زده بود. حرف جدیدی نبود. صدالبته ما راضی‌تر بودیم که ایشان به‌عنوان یک آکادمیسین تا ابد فقط حرف می‌زد و فقط مقاله منتشر می‌کرد.»
ایده عملی یا حرکت پوپولیستی؟
حتی برخی حامیان دولت نیز ایده همه‌پرسی را نفی و نقد کردند. روزنامه اصلاح‌طلب شرق در گزارشی در این خصوص نوشت: «آیا واقعاً از صحنه سیاسی امروز، مسیری که در آن برای سیاست خارجی، تعامل با دنیا، رابطه با آمریکا، رابطه با اروپا یا... همه‌پرسی برگزار شود، وجود دارد؟ شواهد چنین نشان نمی‌دهند، نه بدنه پیگیری برای این ایده شکل‌گرفته، نه جریان‌های سیاسی منتقد برنامه‌ای برای تعقیب این پیشنهاد ارائه داده‌اند و نه جریان مستقر تمایلی نشان داده که رویکرد خود را در معرض چالش بگذارد.
حتی در دولت نیز تحرکی فراتر از اظهارات هرازگاهی رئیس‌جمهور در این زمینه دیده نمی‌شود. با نگاه بدبینانه، می‌توان ارجاع دوباره رئیس‌جمهور به مواضع روز‌های گذشته خود را تلاشی ضعیف برای جلب دوباره بدنه اجتماعی سابقش با رفتار پوپولیستی و ظاهری دانست... می‌توان گفت: حامیان همه‌پرسی در سیاست خارجی هم در واقع حامی تعقیب خواست مردم نیستند، بلکه با این تصور که مردم و با آن‌ها هم‌نظرند، همه‌پرسی را راه میان‌بر می‌دانند. کافی است تصور کنیم نتیجه همه‌پرسی به سؤالی مثل «تعامل با دنیا» نه باشد.
آیا حامیان فعلی این ایده حاضرند تا اطلاع ثانوی مذاکره و دیپلماسی را بایگانی کنند؟ در مثال مذاکرات برجام، دولت روحانی مشخصاً با رأی مردم برای مذاکره و تعامل بر سر کار آمده بود و پیگیر چنین روندی نیز بوده، اما همزمان این را هم می‌دانست که باید در این مذاکرات، منافع ملی را پیگیری کند. طرف مقابل هم می‌دانست که تیم نمایندگان ایران در این مذاکرات، متعهد به کسب نتیجه در هر شرایطی نیست و می‌تواند جایی که هزینه‌ها بیشتر از فایده‌ها شد، به کشور برگردد.
کافی است تصور کنیم دولت روحانی به‌جای پیروزی در انتخابات با یک همه‌پرسی ملزم به امضای توافق برجام یا هر نوع تعامل دیگری در این زمینه بود. چنین دولتی، چه توانایی برای مذاکره می‌داشت؟ طرف مقابل که طبعاً برحسب وظیفه به دنبال منافع ملی خود است، با چه انگیزه‌ای باید به دنبال تنظیم توافقی باشد که منافع دو طرف به میزانی قابل‌قبول در آن تأمین شود. وقتی بداند که یک‌طرف چاره‌ای ندارد جز اینکه با توافق برگردد؟!»
فرار به جلو؟
برخی تحلیلگران معتقدند طرح ایده همه‌پرسی از سوی رئیس دولت نوعی فرار به جلوست. در حالی که مردم مطالبات فراوانی داشته و دولت نیز موفق به عملی کردن بسیاری از وعده‌های خود نشده، طرح مسئله همه‌پرسی می‌تواند حداقل برای مدتی کشور و افکار عمومی را سرگرم خود سازد و به هواداران گفته شود، کلید حل مشکلات در دست دولت است البته اگر اجازه استفاده از آن را بدهند!
موضوع تعامل با دنیا در حالی مطرح می‌شود که اولاً مگر ایران با کدام کشور تعامل ندارد؟ تنها کشوری که از دایره تعامل خارج است، آمریکاست که از قضا ایده تعامل با آن نیز توسط همین دولت به بوته آزمون گذاشته شد و خروجی آن برجام بود. آیا برجام به نتیجه مدنظر رسید و باری از روی دوش مردم و کشور برداشت یا تنها باعث جری شدن دشمن و اتخاذ سیاست «فشار حداکثری» شد؟ واقعیت‌های صحنه سیاسی در کشور و جامعه بین‌المللی نشان می‌دهد طرح همه‌پرسی تعامل با دنیا بیش از آنکه ایده‌ای عملی و مفید باشد، نوعی عملیات روانی و حرکتی پوپولیستی است.
منبع: سایت رهنما
اشتراک گذاری:
ارسال نظرات