حافظان امنیت در فضای مجازی

خیابان و چهارراهی را در نظر بگیرید که در آن هیچ مأمور پلیسی حضور نداشته باشد و هیچ علائم هشدار و راهنمایی نیز برای رانندگان نباشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ در مدت کوتاهی هرج‌ومرج و بی‌نظمی در خیابان شروع خواهد شد و کمی بعد به بحران خواهد کشید. در شهرها، محله‌ها، استان‌ها و کشور‌ها نیز به همین شکل است. وجود پلیس مایه دلگرمی افراد یک جامعه و ضامن امنیت و آسایش مردم است. در هر نقطه‌ای از جهان فقدان قوانین و مأموران اجرای آن، باعث بحران و آشوب خواهد شد و زورگویان و مخلان امنیت را به مردم مسلط خواهد کرد. در فضای مجازی نیز که این روز‌ها با همه ابعاد زندگی ما سروکار پیداکرده است، لزوم وجود نیرو‌هایی برای حفظ امنیت آن ضروری به نظر می-رسد. در کشور ما پلیس فتا، نقش برقراری امنیت در دنیای مجازی را به عهده دارد.
مشکلات برقراری امنیت در فضای مجازی
فضای مجازی یک فضای کاملاً واقعی است که قابلیت انجام بیشترین جرائم و یا انواع عملیات‌های واقعی در آن وجود دارد، کاربران در سراسر جهان همواره در معرض انواع آسیب‌ها، تهدیدات ازجمله تخریب و انهدام، تحریف و انحراف، ربایش و ازاله، افشا و قطع و سایر جرائم از راه دور و نزدیک قرار دارند. افکار مجرمان و تبهکاران در طول ۲۰۰۰ سال هیچ تغییری نکرده است بلکه ابزار مجرمان تغییر کرده است و جرائم شکل تکاملی ندارند، بلکه شکل انتقالی دارند و باید گفت: مجرمان فضای مجازی بعضاً خطرناک‌تر از مجرمان دنیای واقعی هستند، زیرا آن‌ها از تکنولوژی به‌عنوان سلاح استفاده می‌کنند. یکی از مشکلات اصلی برای برقراری امنیت در فضای مجازی این است که بستر اعمال حاکمیت در نرم‌افزار‌های خارجی عملاً وجود ندارد و علی‌رغم تأکید‌ها و پیگیری‌های انجام شده نمی‌توانیم از مدیر تلگرام یا اینستاگرام بخواهیم که مثلاً یک خبر کذب را حذف کند و یا مانع انتشار بیشتر آن شود، یا اگر خبری کذب منتشر شد، مکلف شود تکذیبیه را در همان فضا‌هایی که اصل خبر منتشر شده، نشر دهد. وقتی ابزار مدیریت و اعمال حاکمیت در فضای مجازی نباشد، هرچقدر که قانون‌گذاری کنیم و به دنبال اجرای قوانین باشیم، بازهم در برقراری امنیت با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهیم بود. ما چند کانال را می‌توانیم مجاب کنیم یا چقدر نیرو لازم است که کل کانال‌ها و گروه‌ها و صفحات شبکه اجتماعی را رصد کند و برفرض رصد و تشخیص چطور می‌توانیم با مدیران کانال‌ها و گروه‌های داخل و خارج ارتباط برقرار کنیم و آن‌ها را ملزم به اجرای قوانین کشور نماییم؟ گروه‌ها و کانال‌هایی داریم که مدیران آن‌ها شناخته‌شده نیستند و خیلی از آن‌ها در خارج از کشور مدیریت می‌شوند. کما اینکه بار‌ها ثابت‌شده است که برخی کانال‌ها توسط تیم‌های فارسی‌زبان منافقان، اسرائیل و عربستان اداره می‌شوند و اهداف برنامه‌ریزی‌شده و مخربی را دنبال می‌کنند؛ بنابراین ایجاد امنیت در فضای مجازی نسبت با دنیای واقعی نه‌تن‌ها ساده‌تر نیست، بلکه دشواری‌های بیشتری را نیز دارد. تا جایی که امروزه ریشه بسیاری از جرائم را می‌توان در همین فضا جست‌وجو کرد.
پلیس فتا و نقش آن در امنیت فضای مجازی
پلیس فتا از فناوری در جهت مبارزه با مجرمان به‌منظور تأمین امنیت فضای مجازی استفاده می‌کند. ایجاد امنیت و کاهش مخاطرات برای فعالیت‌های علمی، اقتصادی، اجتماعی در جامعه اطلاعاتی، حفاظت و صیانت از هویت دینی و ملی، مراقبت و پایش از فضای تولید و تبادل اطلاعات برای پیش‌گیری از تبدیل‌شدن این فضا به بستری برای انجام هماهنگی‌ها و عملیات برای انجام و تحقق فعالیت‌های غیرقانونی و ممانعت از تعرض به ارزش‌ها و هنجار‌های جامعه در فضای مجازی، ازجمله وظایف و مأموریت‌های پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجاست. در حال حاضر در ۱۴۶ نقطه از سراسر کشور پلیس فتا استقرار دارد و باقوت و توان ایفای نقش می‌کند. البته به گفته سردار اشتری؛ فرمانده نیروی انتظامی قرار هست تعداد این مراکز در سطح کشور افزایش یابد؛ به‌طوری‌که در شهر‌هایی که بیش از ۱۵۰ هزار نفر جمعیت دارند حتماً این پلیس فعال شود. آمار‌ها نشان می‌دهد به‌طور میانگین پرونده‌های حوزه فضای مجازی، ظرف مدت ۱۵ روز به نتیجه می‌رسد. این آمار با وجود همه مشکلاتی که برای برخورد با جرائم موجود در فضای مجازی وجود دارد و پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد قابل‌قبول به نظر می‌رسد. ازآنجایی‌که کشف جرم بستگی به اشراف اطلاعاتی دارد، در حوزه فضای مجازی نیز اشراف اطلاعاتی در سرعت عمل پلیس بسیار نقش‌آفرین است. هرچند اعداد و ارقام بیانگر میزان استفاده از فضای مجازی و رشد جرائم در این حوزه بوده است، اما کشف ۸۰ درصدی پرونده‌های جرائم سایبری نیز بیانگر ظرفیت و توانمندی خوب پلیس فتا در این حوزه است. مرکز فوریت‌های فضای سایبری در تمام طول شبانه‌روز در دو بخش گفتگوی برخط و ثبت گزارشات مردمی، در کمتر از ۱۰ دقیقه، آماده پاسخگویی به سؤالات و مشکلات شهروندان و کاربران است. خوشبختانه امروز شاهدیم که پلیس فتا با تمام توان برای خدمات‌دهی به مردم در تلاش است و در عرصه ملی و بین‌المللی نیز این پلیس جایگاه خوبی دارد و صاحب‌نظر و ایده است. با این‌حال آموزش شهروندان مهم‌ترین راه در کاهش تهدیدات فضای مجازی است و همه نهاد‌ها باید با تعامل تنگاتنگ در جهت فرهنگ‌سازی، آگاه‌سازی و آموزش همگانی گام بردارند تا در آینده‌ای نزدیک ما شاهد هیچ تهدیدی در این فضا نباشیم. گزارش‌ها حاکی از آن است که استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و خوزستان به ترتیب، بیشترین فراوانی در وقوع جرائم سایبری را داشتند و حوزه کیش، لرستان، زنجان، بوشهر و سیستان و بلوچستان نیز کمترین فراوانی جرم را داشته‌اند. همچنین، در ابتدای سال جاری، پنج جرم برتر در فضای مجازی به ترتیب مربوط به برداشت‌های غیرمجاز اینترنتی از حساب بانکی، کلاه‌برداری اینترنتی، مزاحمت‌های اینترنتی، دسترسی غیرمجاز به داده‌ها و تهدید و اخاذی بود که از میان جرائم پنج‌گانه، ۵۱ درصد پروند‌ه‌ها مربوط به برداشت غیرمجاز اینترنتی بود. بدون شک، مهم‌ترین دلیل وقوع جرائم در فضای مجازی، عدم آگاهی برخی از کاربران و چگونگی رفتار آن‌ها در این فضا می‌باشد و در صورتی که کاربران شیوه‌های کلاه‌برداری را بشناسند و با ترفند‌های کلاه‌برداران آشنا باشند قطعاً فریب نخواهند خورد. درعین‌حال کاربران باید با ارتباط مستمر با پلیس فتا از آخرین تهدید‌های فضای مجازی مطلع شوند و از آموزش‌های لازم برای مقابله با این تهدید‌ها بهره‌مند شوند. همان‌گونه که تصور فضای واقعی زندگی بدون وجود قوانین و مأمورانی که حافظ جان و امنیت مردم هستند ترسناک و غیرقابل‌تصور می‌باشد، فضای مجازی نیز بدون حضور نیروهایی، چون مأموران پلیس فتا به یک فضای پر از تهدید جرم و جنایت تبدیل خواهد شد.