نقش «پلیس» در شکل‌گیری جامعه‌ای دوست‌داشتنی

در تقویم رسمی کشورمان، روز ۱۳ مهرماه با عنوان «روز نیروی انتظامی» و از این روز تا نوزدهم مهرماه، با عنوان هفته نیروی انتظامی نامگذاری شده تا فرصتی باشد برای تقدیر از تلاش‌های سبزپوشان عرصه نظم و امنیت و توجه دادن مردم و خواص و عوام به جایگاه بی‌بدیل پلیس در جامعه و نقشی که در ارتقاء «سرمایه اجتماعی» ایفا می‌کند.
«پلیس» در همه کشور‌های دنیا متناسب با فرهنگ و قوانین آن کشور وجود دارد و در کشور ما نیز، متاثر از انقلاب اسلامی که یک انقلاب فرهنگی و برگرفته از آموزه‌های دینی است، نهاد «پلیس» نقشی حساس و البته زیر ذره‌بین دارد. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۷۰ و با ادغام کمیته‌های انقلاب اسلامی، شهربانی و ژاندارمری تشکیل شد و در ماده ۳ اساسنامه آن، «هدف از تشکیل نیروی انتظامی، استقرار نظم و امنیت و تأمین آسایشی عمومی و فردی و نگهبانی و پاسداری از دستاورد‌های انقلاب اسلامی در چهارچوب این قانون، در قلمرو کشور» اعلام شده است. هدفی مهم و تاثیرگذار در آرامش خاطر مردم که برای تحقق آن، تاکنون بیش از ۱۳ هزار شهید در یگان‌های مختلف زیرمجموعه پلیس، تقدیم شده است و این راه سرخ نیز همچنان باز است و ادامه دارد.
«سرمایه اجتماعی» را گونه مهمی از سرمایه‌های ملی در کنار ثروت‌های مادی تعریف کرده‌اند که از طریق اعتماد عمومی و جلب مشارکت مردم در همه زمینه‌ها برای نیل به موفقیت فراهم می‌شود؛ سرمایه اجتماعی، مهمترین نوع سرمایه در یک کشور است و حالا اگر قرار باشد نقش پلیس و نیروی انتظامی در افزایش سرمایه اجتماعی بررسی شود، حتما به نکاتی کلیدی دست خواهیم یافت که توجه دائمی به این نکات، بخش قابل توجهی از مشکلات و دغدغه‌های اجتماعی را حل کرده یا کاهش می‌دهد.
دو راه نقش‌آفرینی پلیس در میدان «سرمایه اجتماعی»
شاید بتوان مهمترین و اساسی‌ترین نقش پلیس را در ارتقاء سرمایه اجتماعی، «بالا بردن آرامش خاطر و امنیت روانی مردم» دانست که از راه‌های مختلفی قابل تحقق است، اما در میان همه راه‌ها باید به دو راه کلیدی برای بالابردن آرامش خاطر مردم از ناحیه پلیس اشاره کرد؛ نخست، «رفتار حکیمانه» توسط پلیس است که بار‌ها توسط رهبر معظم انقلاب به عنوان رهنمودی اساسی به کارکنان ناجا ارائه شده است. برای «رفتار حکیمانه» تعاریف مختلفی ذکر شده، اما شاید بتوان تلفیق «اقتدار و متانت» را مهمترین نشانه رفتار حکیمانه دانست و در کنار آن، عواملی مانند «زیرکی در برخورد با مردم و ارباب رجوع و مدنظر قرار دادن شأن و شخصیت هرکس در نوع تعامل و برخوردها» را هم به نشانه‌های رفتار حکیمانه افزود. دومین راه برای بالابردن آرامش خاطر مردم از بابت وجود پلیس و به تبع آن افزایش سرمایه اجتماعی، «اقدام به موقع و قاطع در تامین نظم و امنیت» است که البته تقدیم ۱۳ هزار شهید، سندی بر جدیت و موفقیت پلیس در این مسیر است، اما این حوزه همچنان جای کار دارد. راه‌اندازی پلیس‌های تخصصی از قبیل: پلیس امنیت اخلاقی، پلیس فضای مجازی (فتا) و ... در دو دهه اخیر، ایجاد مرکز فوریت‌های پلیسی (پلیس ۱۱۰) و اقداماتی از این دست، نشانه‌های روشنی از موفقیت پلیس ایران در بستر انقلاب اسلامی است که تلاش می‌کند تا متناسب با نیاز مخاطب، به سرعت به آن پاسخ دهد. این کار‌های انجام شده و قابل تحسین، باید همچنان در معرض بررسی و ارزیابی باشد تا با رفع نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت، به موقع و به صورت مناسب و اقناع‌کننده به نیاز‌های مردم پاسخ داده شود تا سهم پلیس در افزایش سرمایه اجتماعی همچنان افزایش یابد.
از آموزش و تربیت نیرو‌ها تا هوشمندسازی
دو راه گفته شده برای نقش‌آفرینی پلیس در حوزه سرمایه اجتماعی و افزایش امید و آرامش مردم، قطعا لوازمی دارد که بدون فراهم کردن آنها، کار سبزپوشان ناجا در این میدان سخت می‌شود. «جذب نخبگان» و «آموزش مستمر و هدفمند» آن‌ها در یگان‌های مختلف پلیس، شاه کلید نقش‌آفرینی پلیس در افزایش سرمایه اجتماعی کشور است که با ایجاد دانشکده علوم انتظامی (امین) در دهه‌های اخیر، گام‌های ماندگاری در این مسیر برداشته شده است و البته این مسیر، تعطیل‌بردار نیست و همچنان باید پیش روی برنامه‌ریزان و دست‌اندرکاران ناجا باشد. به این نکته، باید «هوشمندسازی پلیس» را هم اضافه کرد که اگر به معنای واقعی کلمه و با رفع نقاط ضعف و کاستی‌ها صورت بگیرد، کارآمدی نیرو‌های پلیس را برای تامین نظم و امنیت جامعه و افزایش آرامش عمومی به طرز اعجاب‌انگیزی افزایش خواهد داد. در نهایت، «توجه به نیاز‌های مادی و معنوی کارکنان» و رفع آن‌ها را نیز باید به لوازم گفته شده اضافه کرد که زمینه را برای آرامش خاطر حافظان نظم و امنیت کشور بیشتر از قبل فراهم می‌کند و البته بار اصلی این مسئولیت بر دوش دولت و مجلس است تا با تامین نیاز‌های اساسی نیروی انتظامی، دین خود را نسبت به کسانی که جان و آرامش خود را وقف امنیت و آرامش شهروندان و مرز‌های کشور کرده‌اند، ادا کنند.
دی ماه سال قبل بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار با فرماندهان ناجا، با اشاره به پیشرفت‌های خوب نیروی انتظامی از جمله بهبود رفتار با مردم و مراجعان در مراکز انتظامی نسبت به گذشته، بر لزوم استمرار پیشرفت‌ها تأکید کردند و افزودند: «عملکرد نیروی انتظامی باید عاقلانه، مدبرانه و برای مردم کاملاً اطمینان‌بخش و اعتمادآفرین باشد». حالا پلیس در این مسیر حرکت می‌کند و تا رسیدن به قله، نیازمند کمک همه دلسوزان است.