مولفه‌ها و مختصات استراتژی "دفاع فعال"

اخیراً مفهومی در ادبیات سیاسی و استراتژیک جامعه تحت عنوان "دفاع فعال " توسعه پیدا کرده است؛ که این استراتژی در ماه‌های اخیر در تقابل جمهوری اسلامی با دشمنان خود به کارگرفته شده است. برای تبیین مولفه‌ها و عناصر تشکیل دهنده این مفهوم ابتدا باید مروری کوتاه بر استراتژی جمهوری اسلامی ایران در دو دهه اخیر داشته باشیم.
"مقاومت" هسته مرکزی استراتژی و راهبرد جمهوری اسلامی ایران در طی چهار دهه اخیر بوده است و اساساً بدون مقاومت فلسفه وجودی انقلاب اسلامی از بین خواهد رفت. به عبارت دیگر دوام و بقا و حیات جمهوری اسلامی با مفهوم مقاومت گره خورده و با این مفهوم معنا پیدا می‌کند این مفهوم از روز‌های ابتدایی مبارزات بنیانگذار فقید انقلاب اسلامی حضرت امام رضوان الله تعالی علیه تشکیل دهنده هسته مرکزی ایشان بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی این مفهوم نیز به عنوان عنصر اساسی و مرکزی گفتمان انقلاب اسلامی نهادینه گردید و تمام کنش‌های سیاسی حول محور آن ترجمه و تبیین شد.
از آغاز زعامت امامت و ولایت مقام معظم رهبری نیز این مفهوم به عنوان محور اساسی منظومه فکری معظم له ارائه شد و تمام مفاهیم سیاسی و استراتژیک نیز حول آن تعریف گردید. مقام معظم رهبری در دو دهه قبل در حوزه سیاست خارجی با تلفیق مفهوم دیپلماسی و مقاومت به ایجاد مفهوم جدیدی مبادرت نمودند به نام "نرمش قهرمانانه". اولین بار مقام معظم رهبری در ۱۷/۵/۱۳۷۵ در دیدار مسئولان وزارت امور خارجه و نمایندگان جمهوری اسلامی ایران با رهبر انقلاب به نرمش قهرمانانه اشاره فرمودند:
"من می‌گویم شما تیز‌تر از شمشیر و نرم‌تر از حریر و سخت‌تر از سنگ و فولاد باشید واقعا دیپلماسی میدان نرمش‌های قهرمانانه است. نرم باشید منتها نرمشی که تیز است"استراتژی نرمش قهرمانانه در دو دهه اخیر با توجه به مقتضیات زمانی و تحولات جهانی به طرق مختلف اجرا گردید؛ که نهایتا منجر به امضاء برجام گردید.
در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ متعاقب خروج دونالد ترامپ از برجام، جمهوری اسلامی ایران استراتژی نرمش قهرمانانه را کنار گذاشت و راهبرد "صبر استراتژیک" را در برابر ایالات متحده امریکا در پیش گرفت که این فرایند به مدت یک سال طول کشید و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ پس از یک سال جمهوری اسلامی ایران استراتژی جدیدی تدوین کرد تحت عنوان "مقاومت فعال " که در حال حاضر در حال اجرا می‌باشد.
مجموعه تحولات جهانی و اقدامات تخریبی ایالات متحده آمریکا و متحدانش از جمله اعمال حداکثر فشار‌های جهانی بر ایران، به صفر رساندن صادرات نفت ایران، ایجاد محدودیت‌های بی سابقه در رابطه ایران با کشور‌های دیگر، افزایش تهدیدات امنیتی و نظامی بر علیه جمهوری اسلامی و ... باعث چرخش جدی جمهوری اسلامی در سیاست خارجی و اتخاذ رویکرد مقاومت فعال شده است.
اساسا مقاومت فعال در برابر مقاومت انفعالی قرار دارد. مقاومت انفعالی مبتنی بر این است که کشور مقاومت کننده منتظر اقدام دشمن شده و سپس دست به مقاومت می‌زند، اما در مقاومت فعال کشور مقاومت کننده علاوه بر مقاومت حالت پیش دستانه و تعیین کنندگی دارد. یعنی تعیین کننده زمین و عرصه بازی او خواهد بود و تلاش می‌کند ابتکار عمل را به دست بگیرد. در این رابطه به نظر می‌رسد نیازمند تبیین مولفه‌های مقاومت فعال هستیم.
مهمترین مولفه‌های مقاومت فعال عبارتند از:
۱- کنش فعالانه
یکی از مهمترین ویژگی‌های مقاومت فعالیت که می‌تواند دست برتر را برای جمهوری اسلامی در پی داشته باشد و باعث خواهد شد تعیین کننده در معادلات سیاسی باشد کنش فعالانه است. در کنش فعالانه جمهوری اسلامی ایران هرگز منفعل نبوده و در تمامی معادلات دست برتر را خواهند داشت و تلاش می‌کند که ابتکار عمل را در دست گرفته و توپ را به زمین دشمن بیندازد و تلاش می‌کند در تعیین معادله بازی استراتژیک، تصمیم‌گیرنده طرف مقابل باشد تا بتواند از اشتباهات محاسباتی دشمن به نفع خود استفاده نماید.
حضور مقتدرانه جمهوری اسلامی ایران در تنگه هرمز، ساقط کردن پهپاد فوق پیشرفته امریکایی، توقیف نفتکش انگلیسی و ... از مصادیق مهم این مولفه مقاومت فعال است. علاوه بر آن حضور منطقه‌ای فعال در عراق یمن و سوریه و در کنار اقدامات پیش دستانه می‌تواند پازل کنش فعالانه را تکمیل نماید
۲- هوشمندی و سنجیده و حساب شده عمل کردن
با توجه به شکننده بودن فضای حساس منطقه‌ای و افزایش احتمال تنش‌ها و درگیری‌های نظامی تمام تصمیم‌گیران در مقاومت فعال باید بسیار هوشمند و سنجیده و حساب شده عمل نمایند. هوشمندی ناظر به دست گرفتن ابتکار عمل در زمان مناسب برای علیه فرهنگ مهاجم است دارای سه وجه مشخص می‌باشد ۱- شناخت و آگاهی و اشراف به محیط تقابل ۲- شناخت و آگاهی کامل نسبت به طرح‌ها و اهداف و اقدامات فرهنگ مهاجم و ۳- شناخت و آگاهی و اشراف نسبت به چالش‌های موجود
در این قالب اقدام هوشمندانه و حساب شده در واقع تشخیص درست و دقیق و صحیح می‌باشد که به معنای واکنش عالمانه به دشمن است و دارای بیشترین منافع و کمترین ضرر برای منافع کشور باشد. عدم هوشمندی باعث خواهد شد که ناخواسته کشور وارد عرصه‌ای شود که صدمات جبران ناپذیری را بر امنیت ملی کشور وارد آورد؛ بنابراین هوشمندی عامل اصلی ابتکار عمل بوده و دست برتر را برای کشور در معادلات سیاسی و بین الملل برای کشور ایجاد خواهد نمود.
۳- استفاده از دیپلماسی برای بازدارندگی
در مقاومت فعال دیپلماسی به عنوان وسیله‌ای جهت آگاهی افکار عمومی جهان نسبت به جنایت‌های دشمنان انقلاب اسلامی است. در این شیوه دیپلمات‌ها (مشخصاً در وزارت امور خارجه) در مجامع مختلف بین‌المللی به روشنگری پرداخت و مظلومیت ملت ایران و خیانت‌ها و جنایت‌های دشمن را در قبال ملت ایران به گوش جهانیان می‌رساند و از طرق قانونی و از مجرای حقوق بین الملل به اعاده منافع ملی کشور اقدام می‌نمایند اقدامات اخیر رئیس دیپلماسی کشور در مصاحبه با رسانه‌های آمریکایی، حضور در سازمان ملل متحد، دیدار با سران کشور‌های مختلف، نگارش نامه به دبیرکل سازمان ملل و ... نشان از استفاده از دیپلماسی برای بازدارندگی است.
۴- حفظ شرافت و عزت ملی
چهارمین مولفه مقاومت فعال، حفظ شرافت و عزت ملی است. کارگزاران و نمایندگان ملت ایران ضمن حضور هوشمندانه و فعالانه در عرصه‌های جهانی، در برابر عزت و شرف خود کوتاه نیامده و هر گروه تحقیر و یا تجاوزی را قاطعانه پاسخ خواهند داد. مصداق مهم این مولفه ساقط کردن پهپاد پیشرفته امریکایی پس از تجاوز به حریم هوایی کشور، توقیف نفتکش انگلیسی پس از تجاوز به مرز‌های آبی ایران اسلامی بوده است. در صورتی که پاسخ قاطعی به تجاوز این کشور‌ها داده نمی‌شد دشمن گستاخ‌تر از گذشته عزت و شرافت ملت را هدف قرار می‌داد. در واقع عزت و شرافت، ناموس کشور محسوب شده و قابل مذاکره و قابل گذشت نخواهد بود
۵- ایجاد موازنه قوا
پنجمین مولفه در مقاومت فعال، ایجاد موازنه قوا است. در صورتی مقاومت فعال می‌تواند به پیروزی برسد و اهداف خود را محقق نماید که بتواند در برابر قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللی و قدرت‌های جهانی موازنه قوا به وجود بیاورد. موازنه قوا به این معناست که قدرت نظامی به نحوی توزیع گردد که هیچ دولتی توانایی تفوق بر کشور را نداشته باشد. در سال‌های اخیر ایجاد موازنه قوا توسط جمهوری اسلامی ایران در سوریه در برابر امریکا عربستان و اسرائیل یعنی محور غربی- عربی –عبری، ایجاد موازنه قدرت در یمن در برابر عربستان و امارات، ایجاد موازنه قوا در برابر نیرو‌های اشغالگر غربی و ایجاد توازن قدرت در خلیج فارس و دریای عمان باعث شده که ابتکار عمل را جمهوری اسلامی ایران به دست بگیرد. به طوری که این توازن قدرت باعث عقب نشینی امارات از تقابل با جمهوری اسلامی شد و باعث انزوای کشور قطر که زمانی در تقابل با جمهوری اسلامی ایران بود، شود و تا حدودی در مسائل منطقه سکوت اختیار کرده است. عربستان اخیرا اقدامات خود را تعدیل نموده و آمریکایی‌ها هم نتوانستند ابتکار عمل را در سوریه و عراق به دست بگیرند و این نشان دهنده توازن قوایی است که جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر مولفه‌های قدرت خود در منطقه ایجاد کرده است
۶- مقابله به مثل و کنش متقابل
یکی از گزاره‌های مقاومت فعال کنش متقابل یا مقابله به مثل است. جمهوری اسلامی ایران بار‌ها اعلام نموده که شروع کننده جنگ نخواهد بود، اما هرگونه تجاوز و تحرک علیه منافع ملی این کشور را با قاطعیت پاسخ خواهد داد. اعلام صریح مقابله به مثل در برابر دشمن باعث شده که دشمن از انجام اقدامات خود برای به خطر انداختن منافع ملی جمهوری اسلامی صرف نظر نموده و از موضع تهاجمی به موضع تدافعی تغییر تاکتیک دهد.
۷- انفعال و سردرگمی دشمن
به کارگیری مقاومت فعال باعث سردرگمی در محاسبات دشمن خواهد شد. اخیراً در تقابل با جمهوری اسلامی ایران شاهد سردرگمی در سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری اسلامی هستیم. در هیئت حاکمه آمریکا گروهی به دنبال تقابل نظامی با ایران و گروهی به دنبال مصالحه و مذاکره با ایران هستند و این مسئله نشان دهنده اختلافات اساسی در حکومت ایالات متحده آمریکا می‌باشد. سردرگمی آمریکایی‌ها پس از سقوط پهباد فوق پیشرفته آمریکا توسط موشک ایرانی و اختلاف بین اروپایی‌ها در اتخاذ سیاست مشخص و روشن در قبال جمهوری اسلامی ایران نشان از سردرگمی و انفعال دشمن در این زمینه است.
۸- استفاده از رسانه‌ها
رسانه‌ها نقش مهم و اساسی را در ارائه استراتژی مقاومت فعال ایفا می‌نمایند استفاده از رسانه‌ها می‌تواند تا حدود زیادی ابتکار عمل استراتژیک را به دست جمهوری اسلامی بدهد. مصاحبه رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی با نشنال اینترست، رادیو ملی آمریکا، بی بی سی و شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی آمریکا نشان از استفاده از رسانه‌ها و نقش مهم و اساسی رسانه‌ها در نهادینه کردن استراتژی مقاومت دارد.
به نظر می‌رسد بهترین و کارآمدترین رهبرد در برابر حجم عظیم حملات و محدودیت‌های بی سابقه دشمن در قبال جمهوری اسلامی ایران راهبرد مقاومت فعال می‌باشد که می‌تواند تضمین کننده منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد.