فرصت‌های بی‌بدیل سوریه برای اقتصاد ایران

با اتمام سیطره‌ی داعش بر سوریه و برطرف شدن خطر نابودی کشور سوریه، دولتمردان سوریه تصمیم به بازسازی اقتصادشان گرفتند. ایران که در بحران سوریه، به‌طور همه‌جانبه در کنار ملت سوریه بود و در مقابل داعش و کشور‌های پشتیبان خارجی آن تمام‌قد ایستاد، امروز در نگاه مسئولان سوریه ظرفیتی است که باید در اولویت مراودات اقتصادی با این کشور باشد. سامر الخلیل، وزیر اقتصاد و تجارت خارجی سوریه پیش‌تر گفته بود: «ما امیدوار هستیم که سطح روابط اقتصادی‌مان با ایران را به کیفیت سطح روابط سیاسی‌مان برسانیم». این یعنی بازار سوریه، فرصت مغتنمی است برای رونق اقتصاد ایران؛ اما مهم‌ترین فرصت‌های اقتصاد سوریه برای ایران کدام‌ها هستند و چه موانعی پیش روی استفاده از این فرصت‌ها قرار دارد؟!

ساختمان؛ ظرفیتی مهم
بخش ساختمان سوریه (به معنای عام آن‌که اعم از راه‌سازی، پل‌سازی، سد‌سازی و ساختمان متعارف) است، بخشی بسیار مهم و راهبردی برای ایران به شمار می‌رود؛ بدین خاطر که از سویی جریانات تکفیری در جنگ اخیر سوریه آسیب زیادی به این بخش وارد کردند و با توجه به زیرساختی بودنِ این بخش، برای سایر بخش‌ها، بازسازی‌های مربوط به این حوزه در اولویت زمانی اقتصاد سوریه قرار دارد. از سوی دیگر ایران نیز در این زمینه، توانایی بالایی دارد. ایران هم در فنّاوری و منابع تولید مصالح ساختمانی تا حد بسیار زیادی خودکفاست و هم ظرفیت‌های مهندسی کافی برای حضور در بخش ساختمان سوریه را دارد. برخی برآوردها، حاکی از این است که برای راه‌اندازی چرخه‌ی بازسازی در سوریه، بازاری ۲۵۰ تا ۳۵۰ میلیارد دلاری وجود دارد؛ بنابراین بخش ساختمان سوریه، یکی از ظرفیت‌های این کشور برای اقتصاد ایران است.

بندر لاذقیه؛ دروازه‌ای به‌سوی مدیترانه
علاوه بر بازسازی، تسلط بر مراکز مهم سوریه که به‌طور سنتی در اختیار کشور‌های خارجی قرار می‌گرفته، از اهمیت خاصی برخوردار است؛ مثلاً مدیریت بندر طرطوس، طی قراردادی به اجاره‌ی ۴۹ ساله‌ی روس‌ها درآمده است. همچنین حسن دانایی‌فر –دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی با عراق و سوریه- از واگذاری قریب‌الوقوع بندر لاذقیه‌ی سوریه به ایران خبر داد؛ تصمیمی که گفته می‌شود در جریان سفر بشار اسد به تهران (ششم اسفند ۱۳۹۷) گرفته شد. بندر لاذقیه از آن جهت برای اقتصاد ایران اهمیتی ویژه دارد که در کناره‌ی دریای مدیترانه است. از طریق مدیترانه، مسیر ارتباطی با شمال آفریقا، جنوب اروپا و بخش بزرگی از خاورمیانه، بسیار کوتاه‌تر و اقتصادی‌تر خواهد بود. شبکه‌ی العربیه به نقل از یک نشریه‌ی روسی نوشته بود: ایران از اکتبر (مهرماه سال جاری)، به‌طور عملی مدیریت بندر لاذقیه را در دست می‌گیرد.

سهمِ اندک ایران از بازار کالایی سوریه
باوجود علاقه‌ی دولت سوریه به ارتباط اقتصادی بیشتر با ایران، کشورمان سهم قابل‌توجهی از بازار کالایی سوریه را در اختیار ندارد. آمار‌های جهانی نشان می‌دهند که در سال ۲۰۱۷ میلادی، سوریه ۵.۶ میلیارد دلار کالا وارد کرده است که از این میزان، تنها ۳ درصد آن از ایران بوده است. ترکیه بیشترین صادرات را به روسیه دارد، پس‌ازآن چین و سپس امارات قرار دارد. به لحاظ رتبه‌ای، ایران هشتمین کشوری است که سوریه از آن واردات انجام می‌دهد؛ بنابراین با این‌که بندر لاذقیه به ایران سپرده شده و حتی سخن از واگذاری معادن فسفات سوریه به ایران نیز در میان است، اما ایران در بازار کالایی این کشور که بسیار حائز اهمیت است، حضور بسیار ضعیفی دارد. یکی از مهم‌ترین دلایل، نبودِ امکانات حمل‌و‌نقل ارزان است.

اهمیت خط ریلی شلمچه-بصره
بنابراین شرط لازم افزایش حضور ایران در اقتصاد سوریه، تقویت زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل است که می‌تواند با کاهش هزینه‌ها، حضور ایران در اقتصاد سوریه را به‌صرفه کند. البته این شرط، کافی نیست؛ «عدم امکان نقل و انتقالات پولی»، «نبود خط اعتباری مناسب»، «نداشتن شبکه‌ی توزیع کالای قدرتمند در کشور‌های عراق و سوریه» و مشکلاتی از این دست نیز مانع توسعه‌ی روابط اقتصادی ما با کشور‌های عراق و سوریه هستند و رفع آن‌ها، سایر شروط تکمیلی حضور پر قدرت ایران در اقتصاد سوریه است. بااین‌حال، ایجاد زیرساخت حمل‌و‌نقل به لحاظ زمانی در اولویت قرار دارد. به همین خاطر است که تکمیل خط ریلی شلمچه- بصره اهمیت زیادی دارد.
احداث راه‌آهن ۳۲ کیلومتری شلمچه- بصره، حلقه‌ی مفقوده‌ی اتصال ریلی ایران-عراق- سوریه است و با تکمیل این خط ریلی، بندر امام (ره) به بندر لاذقیه متصل می‌شود و بدین طریق، ارتباط تجاری ایران با کشور‌های نزدیک به مدیترانه تقویت خواهد شد. فراهم آمدن این زیرساخت حیاتی، علاوه بر این‌که امکان حضور ایران در بازار کالایی سوریه را بیش‌ازپیش فراهم خواهد کرد، حضور ایران در بازسازی بخش ساختمان سوریه را نیز اقتصادی‌تر خواهد کرد و اهمیت بندر راهبردی لاذقیه -که تا چند ماه آتی عملاً به ایران سپرده خواهد شد- را چندین برابر افزایش خواهد داد؛ بنابراین می‌توان گفت: افق اقتصادی پیش روی ایران-سوریه روشن است و همان‌طور که عراق (به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده‌ی محصولات غیرنفتی از ایران) اهمیت ویژه‌ای در رشد اقتصادی آینده‌ی ایران دارد، سوریه نیز در این زمینه جایگاهی ویژه خواهد یافت.