سواد رسانه‌ای، لازمه پیشرفت جامعه امروز

بسیاری از امور روز و شب ما به رسانه‌ها گره خورده است آن‌چنان‌که برای برخی تصور یک روز بدون دسترسی به هیچ‌گونه رسانه ارتباطی غیرممکن است. کافی است فقط یک روز تلفن همراه خود را در منزل جا بگذاریم، گمان خواهیم کرد که دیگر هیچ کاری را نمی‌توانیم به‌درستی پیش ببریم و خود را به‌شدت نیازمند آن می‌بینیم. به همان نسبت که رسانه‌ها به‌تدریج متنوع‌تر و فراگیرتر می‌شوند این وابستگی نیز هرروز بیشتر می‌شود.
ورود بی‌مقدمه رسانه‌ها
رسانه‌ها بدون مقدمه وارد زندگی روزمره ما شدند. هر رسانه‌ای مراحل مختلفی از توسعه و پیشرفت را طی کرده است، اما کاربران رسانه عموماً بدون هیچ پیش مقدمه به مخاطب آن تبدیل‌شده‌اند. تنها مقدمه پیش روی کاربران پیشرفت تکنولوژی بود که باید دسترسی آن‌ها به این رسانه‌ها را ‏فراهم می‌کرد. توسعه صنعت چاپ، اختراع امواج الکترونیکی، ظهور رادیو و تلویزیون در خانه‌ها، توسعه اینترنت پرسرعت در نقاط مختلف جهان و پیدایش تلفن‌های همراه هوشمند در جیب‌هایمان! البته به‌جز این مقدمات فنّاورانه، آموختن نحوه کار با رسانه نیز لازم بود که به دلیل جذابیت بالای رسانه‌ها این آموزش بدون نیاز به هیچ پروسه‌ی پیچیده‌ای توسط کاربران فراگرفته شد به‌طوری‌که خردسالان نیز گویا به شکلی غریزی نحوه کار با رسانه‌های مختلف را آموخته‌اند و با آن‌ها سروکله می‌زنند؛ اما همه این درگیری‌ها و غرق شدن در رسانه‌ها در حالی صورت گرفته که عمده زیادی از کاربران هنوز الفبا و سواد کار با رسانه را نیاموخته‌اند. آن‌ها فقط با کاربرد هرکدام از دکمه‌های کنترل تلویزیون آشنا هستند، می‌دانند چه طور امواج رادیو را تغییر دهند، طریقه نصب نرم‌افزار‌های مختلف بر روی تلفن همراه را بلد هستند و می‌دانند چگونه مانند دیگران عضو شبکه‌های اجتماعی شوند.
سواد رسانه‌ای چیست؟
سواد رسانه ما را با اطلاعاتی فراتر ازآنچه رسانه‌ها منتقل می‌کنند آشنا می‌کند. الفبای کار با رسانه را می‌گوید و به کاربران و مخاطبان کمک می‌کند به‌جای آنکه رسانه‌ها آن‌ها را مدیریت کنند، آن‌ها مدیریت رسانه‌ها را در دست بگیرند. آشنایی باسواد رسانه‌ای ما را با پشت پرده اهداف یک رسانه آشنا می‌کند و مخاطب را از حالت انفعالی خارج می‌کند. سؤالاتی نظیر آنکه چه گروه و جریانی مالک این رسانه هستند؟ سازنده پیام این رسانه کیست؟ این رسانه از چه روش‌هایی برای جذب مخاطب استفاده می‌کند؟ پیام‌های یک رسانه با چه هدفی منتشر می‌شوند؟ چه ارزش‌ها و عقایدی پشت پیام‌های رسانه‌ای نهفته است؟ پیام‌های رسانه در راستای منافع چه کسانی تدوین شده است؟ رسانه از چه تاکتیک‌هایی برای اقناع مخاطب خود استفاده می‌کند؟ و صد‌ها سؤال؛ مشابه آنچه گفته شد، مفاهیم تشکیل‌دهنده سواد رسانه‌ای هستند. بدون سواد رسانه‌ای ما به معتادان تکنولوژی تبدیل می‌شویم و درنهایت برده آن. در حال حاضر رسانه، برده‌دار است و ‏مخاطب بدون دانش و مهارت، برده‌ای است که خود نیز احساس بردگی نکرده و با رضایت در خدمت برده‌دار قرار می‌گیرد. ‏ مخاطب و کاربر هوشمند رسانه باید بداند که در دنیای امروز هیچ رسانه بی-طرفی وجود ندارد و رسانه مستقل و بی‌طرف صرفاً یک دروغ بزرگ است. متأسفانه عمده رسانه‌های امروزی باهدف کسب قدرت و سود طراحی‌شده‌اند و به‌ندرت می‌توان رسانه‌ای را پیدا کرد که آگاهی بخشی و تعالی بخشی را هدف خود قرار داده باشد.
وضعیت سواد رسانه‌ای در ایران
آمار‌ها نشان می‌دهد کشور ما در بحث سواد رسانه‌ای و سواد مجازی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و برای بهبود آن نیاز به برنامه‌ریزی جدی و منسجم است. زودباوری مردم در مواجهه با فیک نیوزها، رشد بالای شایعات، عدم تفکیک میان رسانه‌های معاند و بومی و بی‌توجهی به اهداف آن‌ها، اعتماد بیش‌ازاندازه به تبلیغات، آمار بالای کلاه‌برداری‌های اینترنتی، افشای اطلاعات خصوصی در شبکه‌های اجتماعی، نظارت نداشتن بر مواجهه رسانه‌ای فرزندان و مواردی ازاین‌دست حاکی از بی‌توجهی به مقوله سواد رسانه‌ای می‌باشد. حتی در زمینه‌های پیشرفته‌تر سواد سخت‌افزاری نیز وضعیت به همین شکل است. اخیراً پیمایشی باهدف ارزیابی سواد اینترنتی ایرانی‌ها در سراسر کشور انجام شده است که نتایج آن نشان از پایین بودن سواد اینترنتی ایرانی‌ها و کسب نمره ۱۲ از ۱۰۰ دارد. طی این پیمایش ۲ هزار و ۱۳۴ پرسشنامه در ۳۱ استان کشور تکمیل شده است و از این میان ۷۸۸ پرسشنامه به‌صورت آنلاین و ۱۳۴۶ پرسشنامه به‌صورت حضوری بوده است. نتایج منتشر شده از پیمایش ملی وضعیت سواد اینترنتی بدین شرح بوده است:۱۳ ٫ ۷ درصد دارای دانش فیلترگذاری خانگی و محیطی،۱۶ ٫ ۴ درصد دارای دانش راه‌اندازی وبلاگ و وب‌سایت،۱۷ ٫ ۲ درصد دارای دانش تنظیمات امنیتی سخت و نرم،۱۷ ٫ ۷ درصد دارای دانش سخت‌افزاری،۲۰ درصد دارای دانش نصب و راه‌اندازی نرم‌افزار، ۲۱ ٫ ۸ درصد دارای دانش نرم‌افزار‌های پایه،۲۱ ٫ ۹ درصد دارای دانش اتصال به اینترنت و شبکه، ۲۳ ٫ ۷ درصد دارای دانش یافتن نشانه اینترنتی،۲۴ درصد دارای دانش ثبت‌نام و پر کردن فرم اینترنتی و ۷۵ درصد دارای دانش استفاده از سایت و موتور‌های جستجوگر اینترنتی. طبق نتایج و اطلاعات منتشر شده از پیمایش ملی سواد اینترنتی شهروندان ایرانی باید گفت که نمره سواد اینترنتی ایرانی‌ها ۱۲ از ۱۰۰ است. فضای مجازی فرصت بزرگی است که اگر با سواد رسانه‌ای همراه نباشد می‌تواند به یک تهدید بزرگ برای قشر بزرگی از جامعه ایرانیان محسوب می‌شود. به همین دلیل این نتایج و آمار‌های منتشر شده باید از سوی سازمان‌های ذی‌ربط و مسئولان، موردتوجه ویژه قرار گیرد تا با نظارت‌های بیشتر از خطرات و آسیب‌های فضای مجازی برای ایرانی‌ها مخصوصاً نسل جوان جامعه جلوگیری شود.