سایه تروریسم اقتصادی آمریکا بر جهان؛ مبانی و اهداف

پس از اقدامات ترامپ در تحریم برخی کشور‌ها و به خصوص تحریم اقتصادی ایران، به دلیل نبود توجیه منطقی در حقوق بین الملل برای آن‌ها، این تحریم‌ها در مجموع اقداماتی با عنوان «تروریسم اقتصادی» جای میگیرد. برای شناخت این مفهوم و انگیزه‌هایی که پشت آن نهفته است لازم است تعریفی از ماهیت تروریسم اقتصادی و دلیل استفاده دولت ترامپ از این ابزار برای پیشبرد اهداف خود مورد بررسی قرار گیرد.

تعریف تروریسم اقتصادی

واژه ترور از انقلاب فرانسه نشات گرفته است که به معنای دهشت و دهشت افکنی است. مفهوم تروریسم «terrorism»  به استفاده از خشونت یا تهدید به استفاده از خشونت برای دستیابی به اهداف سیاسی، مذهبی یا ایدئولوژیک گفته می‌شود. با وجودی که تروریسم به صورت‌های مختلف معنا شده است، اما همه معانی آن بر یک وِیژگی اتفاق نظر دارند و آن این است که تروریسم همیشه همراه خشونت یا تهدید به خشونت همراه است.

تروریسم انواع مختلفی دارد علاوه برتروریسم سیاسی،  تروریسم اقتصادی (economic terrorism) نیز یکی از اقسام تروریسم است که به اقدامات بی ثبات کننده  هماهنگ، پیچیده و متنوع برای از بین بردن ثبات مالی و اقتصادی یک دولت گفته می‌شود.

تعریفی که وزرات دفاع آمریکا در سال  ۱۹۹۰ از «تروریسم» نموده است در ذات خود شامل تروریسم اقتصادی نیز میشود که ذیل عبارت تروریسم به این صورت تعریف شده است: «کاربرد غیر قانونی یا تهدید به کاربرد زور یا خشونت بر ضد افراد و اموال برای مجبور یا مرعوب ساختن حکومت‌ها یا جوامع که اغلب به قصد دستیابی به اهداف سیاسی، مذهبی یا ایدئولوژیک صورت می‌گیرد؛ بنابراین بر طبق تعریف پنتاگون عمل خشونت آمیز غیر قانونی علیه اموال یک گروه یا جامعه نیز یک اقدام تروریستی محسوب می‌شود یکی از مصادیق بارز اینگونه اعمال تروریستی تحریم‌های یکجانبه و غیر قانونی دولت ترامپ علیه مردم ایران با محوریت اقتصادی است.

پیشینه و مظاهر تروریسم اقتصادی علیه ایران

در تعریف پنتاگون از تروریسم ۴ معیار برای شناسایی عمل تروریستی مهم است ۱- غیر قانونی بودن آن ۲-خشونت آمیز بودن ۳-هدف جمعی ۴-جان یا مال افراد. تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران یکی از مصادیق تروریسم اقتصادی است به این دلیل که طبق اولین معیار این تحریم‌ها غیر قانونی هستند. تحریم‌های ترامپ علیه ایران را هیچکدام از کشور‌های امضا کننده برجام نپذیرفته اند همچنین بر خلاف  قطعنامه ۲۲۳۱  شورای امنیت است که  تحریم‌های سابق را ملغی اعلام نموده بود.

ازطرفی  با شکایت ایران، دادگاه لاهه تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا را مغایر مفاد عهدنامه مودت ۱۹۵۵ ارزیابی نمود و خواستار لغو تحریم‌های دارویی، کشاورزی، تجهیزات ایمنی هوانوردی و بخش‌های دیگری از این تحریم‌ها شد. طبق دومین معیار، خشونت آمیز بودن یا تهدید به خشونت نیز از مشخصه‌های تروریسم اقتصادی است که بار‌ها در سیاست‌های اعلام شده دولت آمریکا این تحریم‌ها با فشار حداکثری و به عنوان تاریخی‌ترین تحریم‌ها برای فلج نمودن اقتصاد ایران یاد شده است.

سومین معیار نیز مشخص می‌کند هدف این تحرمی‌ها فقط یک شخص نیست شاهرگ‌های اقتصاد ایران را که مهمترین آن صادرات نفتی، پتروشیمی و حمل و نقل است را هدف قرار داده که هدف نهایی آن تمام مردم ایران است. آسیب به مردم کشور‌ها برای تحت فشار قرار دادن  دولت‌ها در سیاست خارجی آمریکا مساله تازه‌ای نیست در حمله اتمی به هیروشیما و ناکازاکی در سال ۱۹۴۵ و حمله به هواپیمای مسافربری ایرباس با ۲۹۰ مسافر در سال ۱۳۶۷ توسط ناو وینسنس مردم هدف قرار گرفتند.

سوابق تاریخی تحریم و تروریسم اقتصادی علیه ایران به سال ۱۳۵۷ برمیگردد دور اول این تحریم‌ها از سال ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۱ به اجرا درآمد زمان جنگ تحمیلی نیز دومین تحریم‌ها از سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸ علیه ایران انجام شد در مجموع ایالات متحده تا کنون هفت دوره علیه ایران دست به تحریم وتروریسم اقتصادی زده است که تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ شدید‌ترین و بارزترین نوع تروریسم اقتصادی بوده است.

اهداف تروریسم اقتصادی ترامپ علیه ایران

با وجودی که ایران سریع‌ترین عکس العمل در برابر حمله داعش به عراق را داشت، اما همواره توسط دولت آمریکا متهم به ایجاد بی ثباتی شده است. ترامپ چندین هدف سیاسی و امنیتی را از تروریسم اقتصادی علیه ایران دنبال میکند که اولین آن ایجاد نارضایتی عمومی و آشوب و هرج و مرج د. رداخل کشور است. هدف ترامپ از  تضعیف اقتصاد ایران و ایجاد نا امنی همانگونه که در سند امنیت ملی به آن اشاره میکند؛  favorable regional balance of power  یا تضعیف ایران و ایجاد یک توازن قوای منطقه‌ای به نفع اسرائیل است.

ترامپ همچنین در این سند صریحا با ایجاد ایران هراسی به دنبال گرفتن باج‌های سیاسی و اقتصادی از برخی متحدین عرب خود است که از این باج گرفتن به عنوان همکاری علیه ایران یاد میکند (work with partners) ایجاد ترس و وحشت یکی از ابزار‌های تروریسم اقتصادی است. «ریچارد نفیو» طراح سابق شبکه هوشمند تحریم‌ها علیه ایران «واکنش‌های هیجانی» را یکی از مطلوب‌ترین سناریو‌ها برای طراحان تحریم در کاخ سفید نام برده است که در آن با ایجاد رعب و وحشت و جنگ روانی در حین اعمال و اعلام تحریم‌ها بستری از نااطمینانی در اقتصاد کشور ایجاد می‌کنند که باعث تشدید اثر تحریم‌ها می‌شود.

دولت ترامپ با ادامه و تشدید تروریسم اقتصادی همچنین به دنبال این هدف است که در زمان انجام معامله قرن، ایران و گروه‌های مقاومت در شدید‌ترین تنگنا‌های اقتصادی قرار داشته باشند، اما همانگونه که ریچارد نفیو اشاره میکند بیشترین هراس کاخ سفید «اصلاحات اقتصادی» در کشور تحریم شده و عدم اجماع جهانی با تحریمهاست.  تا کنون ترامپ موفق به این اجماع نشده است و از طرف دیگر تروریسم اقتصادی آمریکا باعث شده است تا رتبه قدرت نرم آمریکا کاهش پیدا کند که به معنای کاهش اعتبار بین المللی و کم شدن نفوذ جهانی آمریکاست چنانکه اخیراً نشریه فارین پالسی در مقاله‌ای از استفان والت نظریه پرداز آمریکایی مشهور روابط بین الملل زوال قدرت آمریکا را امری غیرقابل انکار برشمرده است.