برداشت از صندوق توسعه‌ی ملی؛ بهترین یا آخرین راه!؟

 

بارش‌های ابتدای سال جاری، در بسیاری از مناطق کشور سیلاب‌هایی را ایجاد کرد و به زیرساخت‌ها و املاک و اموال مردم، آسیب جدی وارد کرد. تخمین‌ها از میزان خسارت متفاوت است، اما در گزارش وزارت کشور، میزان خسارت وارده ۳۵ هزار میلیارد تومان براورد شده است. در این‌که این خسارت باید جبران شود، شکی نیست، اما در مورد این‌که از چه منبعی باید این میزان پول تامین شود، اختلاف دیدگاه وجود دارد. دولت معتقد است کسری بودجه‌ی ناشی از آسیب‌های وارده توسط سیل، باید از صندوق توسعه‌ی ملی جبران شود. برخی کارشناسان معتقدند، برداشت از صندوق توسعه‌ی ملی موجب بروز تورم و یا آسیب رسیدن به تولید ملی می‌شود. در این میان، رهبر معظم انقلاب به دولت دستور دادند ابتدا تا جایی که ممکن است، این خسارت را از سایر منابع تامین مالی کند و اگر در نهایت باز هم به منابعی نیاز بود، می‌تواند مبلغ مازاد را از صندوق توسعه‌ی ملی برداشت کند.

برداشت از صندوق توسعه‌ی ملی؛ آسان‌ترین راه
صندوق توسعه ملی ایران یک سازمان دولتی است که در سال ۱۳۸۹ جایگزین حساب ذخیره ارزی (بعدا صندوق ذخیره ارزی) ایران شد. این حساب با هدف پس‌انداز کردن درآمد مازاد نفت و میعات گازی تأسیس شده بود. مبنای این حساب این است که درآمد حاصل از فروش نفت، تنها مختص نسل فعلی نیست و به آیندگان نیز مربوط می‌شود؛ بنابراین نباید هر چه از فروش نفت به دست می‌آید، امروز خرج شود. علاوه بر این، علت دیگری که منجر به تاسیس صندوق شد، وجود بیماری هلندی بود. بیماری هلندی، مشکلی اقتصادی است که در اثر فروش مواد اولیه و استفاده از درآمد‌های حاصل از آن در اقتصاد کشور‌ها به وجود می‌آید و از آثار آن، تورم در بخش‌های غیر قابل تجارت اقتصاد و همچنین رکود در بخش‌های قابل تجارت آن است. نروژ به عنوان یک کشور موفق در مدیریت درآمد‌های نفتی، از سال ۱۹۹۰ مازاد درآمد‌های نفتی خود را در صندوق ثروت ملی ذخیره کرده است؛ صندوقی که پس از ۳ دهه بیش از هزار میلیارد دلار دارایی دارد و مالک بیش از ۱% تمام شرکت‌های سهامی عام دنیاست. علاوه بر نروژ، چند کشور دیگر از جمله امارات نیز این مسیر را رفته‌اند و از درآمد‌های حاصل از نفت خود به بهترین وجه استفاده کرده‌اند. در ایران، اما دولت‌های مختلف هر گاه به مشکلی بر می‌خورند، سریع به سراغ صندوق توسعه‌ی ملی می‌روند و راحت‌ترین راه را انتخاب می‌کنند! اکنون نیز دولت به همین روش متوسل شده است. البته بدیهی است که خسارات سیل‌زدگان باید جبران شود و اگر راهی جز برداشت از صندوق توسعه‌ی ملی، برای جبران آن وجود نداشته باشد، کسی مخالف برداشت از آن نیست. اما آیا واقعاً آسان‌ترین راه بهترین راه است و دولت چاره‌ای جز برداشت از صندوق توسعه‌ی ملی ندارد؟!

راه‌های جایگزین مناسب‌تر برای جبران خسارت
این‌طور نیست که راهی برای جبران خسارت، جز استفاده از صندوق توسعه‌ی ملی وجود نداشته باشد. به طور مثال یکی از راه‌هایی که برای تامین خسارات ناشی از سیل می‌توان استفاده کرد، بهره‌برداری از پس‌اندازی است که در اثر جمع‌شدن آب در پشت سد‌ها قابل استفاده است. پیش‌تر در همین هفته‌نامه در گزارشی تحت عنوان «بارش‌های اخیر؛ محرک رونق اقتصادی در سال رونق تولید»، توضیح دادیم که بنا به گفته‌ی وزیر نیرو، دولت تنها از طریق آب شیرینی که پشت سد‌ها جمع شده ۲.۵ میلیارد دلار درآمد کسب خواهد کرد که اگر این مبلغ بر اساس دلار ۱۳۵۰۰ تومان، به تومان محاسبه شود معادل ۳۳ هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان خواهد بود؛ بنابراین همین مبلغ، خود می‌تواند حجم بالایی از خسارات را جبران کند. علاوه بر این میزان، با بارندگی‌های اخیر مشکلاتی مانند احیای زاینده‌رود، احیای دریاچه‌ی ارومیه و مشکل ریزگرد‌ها تا حد قابل توجهی حل شده‌اند. این‌ها مشکلاتی هستند که برای حل هر یک از آن‌ها پیش‌تر دولت باید بودجه‌های قابل توجهی را هزینه می‌کرد و امروز با توجه به حل این مشکلات در اثر بارندگی‌های اخیر، می‌توان بودجه‌ی آن بخش‌ها را نیز برای جبران خسارات سیل به کار گرفت. به طور مثال رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی آذربایجان غربی در اواسط سال ۱۳۹۷ اعلام کرده بود که برای احیای دریاچه‌ی ارومیه ۲ هزار و ۲۲۰ میلیارد ریال اعتبار تخصیص داده شده است. این اعتبارات نیز اگر به اعتبار حاصل از ذخیره‌ی آب، در پشت سد‌ها اضافه شود، مبلغ قابل توجهی خواهد شد که می‌تواند نیاز به استفاده از صندوق توسعه‌ی ملی را بسیار کاهش دهد.

استفاده از صندوق؛ آخرین راه
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نیز در پاسخ به درخواست دولت برای استفاده از صندوق توسعه‌ی ملی، فرمودند: ابتدا از ظرفیت‌هایی مثل پنج درصد بودجه عمومی برای حوادث غیرمترقبه، جابجایی بودجه‌های پروژه‌های عمرانی موجود و بیمه‌ها و تسهیلات بانکی برای جبران خسارت‌های سیل استفاده شود و اگر این میزان کافی نبود، در نهایت دولت می‌تواند برای مازاد اعتبار مورد نیاز برای جبران خسارات سیل، از اعتبارات صندوق توسعه‌ی ملی استفاده کند. این توصیه، هم مطابق با فلسفه‌ی صندوق توسعه‌ی ملی است و هم به لحاظ اقتصادی معقول‌تر است. چرا که دولت برای استفاده از صندوق توسعه‌ی ملی ۲ راه دارد؛ یا باید معادل دلار‌های موجود در آن، ریال چاپ کند که منجر به تورم خواهد شد، یا باید از همان دلار‌های صندوق استفاده کند که با تسهیل واردات، تولید ملی آسیب جدی خواهد خورد؛ بنابراین بهترین راه، استفاده از سایر ظرفیت‌هاست و استفاده از اعتبارات صندوق، باید آخرین راه باشد.