بحران‌های طبیعی در فضای مجازی

این روز‌ها بحران‌های طبیعی نه‌فقط فضای حقیقی بلکه فضای مجازی را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است. فقط کافیست اتفاقی مهم مانند یک بحران طبیعی همچون سیل، زلزله، طوفان و... که با زندگی عامه مردم در ارتباط است رقم بخورد. غوغایی در دنیای مجازی به راه میفتد که فضای صفحات آن به‌مراتب مشوش‌تر از زندگی حقیقی خواهد بود. اخبار دروغ و جعلی با سرعتی برق‌آسا منتشر می‌شود و سیل شایعات و اتهامات بی‌اساس حقایق را نابود می‌کند. رقابت صفحات خبری برای انتقال اخبار فوری و مهم از اعتبار خبر‌ها می‌کاهد و کار به‌جایی می‌رسد که به‌جای آنکه خبری دست‌به‌دست شود که حاوی ارزش‌های خبری باشد اطلاعاتی بی‌پایه باارزش‌های خبری ساختگی دست‌به‌دست می‌شود. در این فضای نابسامان قربانی اصلی مردم هستند که با از بین رفتن آرامش اجتماعی دچار تردید و سرگردانی خواهند شد. بااین‌حال نقش مردم نیز در دامن زدن به این فضای مشوش کمرنگ نیست. زمانی که افراد بدون در نظر گرفتن میزان موثق بودن منبع یک خبر اقدام به ارسال آن برای دیگران در فضای مجازی می‌کنند و یا دهان‌به‌دهان خبری کذب را برای یکدیگر بازگو می‌کنند باعث می‌شوند شایعات بی‌اساس مانند ویروسی فراگیر به جان جامعه بیفتد. در این میان شبکه‌های معاند نیز با انتشار اخبار نادرست و هدفمند به‌منظور تأثیرگذاری بر دیدگاه کاربران در شبکه‌های اجتماعی و ناامید سازی آن‌ها تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند. اما این سؤال مطرح است که چه چیزی باعث می‌شود شبکه‌های اجتماعی در بحران‌های طبیعی نقشی مخرب به خود بگیرند؟ درحالی‌که دسترسی به اطلاعات موثق یکی از نیازمندی‌های مهم یک جامعه در زمان بحران‌ها است و اینترنت با کارکرد اطلاع‌رسانی خود می‌توانست ابزار مهمی جهت رفع این نیاز باشد چرا گاهی شاهد آن هستیم که این کارکرد به کژکارد تبدیل می‌شود؟ واقعیت آن است که فراگیرشدن شدن شبکه‌های اجتماعی و قابلیت ارسال پیام با هویت‌های نامشخص در بستر آن باعث شده مردم در گردابی از اطلاعات بی‌اساس فرو روند که از منابع نامعتبر سرچشمه می‌گیرند. سردرگمی حاصل از چنین وضعیتی نگاه مردم از واقعیت را دگرگون می‌سازد و به آشفتگی‌ها دامن می‌زند. در این میان بیشترین ضرر برای مردم و بیشترین سود نصیب کسانی می‌شود که از این هرج‌ومرج و آشفتگی‌ها به قدرت می‌رسند. اخیراً ژورنال ساینس، پژوهشی را منتشر کرده که نتایج قابل‌تأملی را داشته که شیوع اطلاعات غلط در توییتر را اعتبارسنجی می‌کند. این پژوهش با تحلیل میلیون‌ها توییت مربوط به سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷، به نتیجه‌ای شوکه کننده می‌رسد که در تمام شاخه‌های اطلاعات، اکاذیب بسیار دامنه‌دارتر، سریع‌تر، عمیق‌تر و گسترده‌تر از حقایق نشر می‌یابد! در حقیقت شبکه‌های اجتماعی ابزاری هستند که به انتشار اخبار جعلی، احساسی و تائید نشده بیش از اخبار موثق گرایش دارند. این خبر زمانی نگران‌کننده می‌شود که شاهد آن هستیم که به‌تدریج شبکه‌های اجتماعی در حال تبدیل به مرجع خبری برای عموم شده‌اند. عجیب است که می‌بینیم گاهی مردم برای اطلاع یافتن از وضعیت بحرانی مناطق سیل‌زده به صفحات پربازدید و پیج شخصی سلبریتی‌ها مراجعه می‌کنند و سبلریتی‌ها نیز که عادت به واکنش نشان دادن نسبت به همه وقایع ریزودرشت و گاهی بی‌اساس دارند با این کار خود را مرجع فکری جامعه معرفی کرده‌اند. اما راه نجات از چنین فضای مشوشی فقط در دست چه کسی است؟ برای حل این مشکل نه می‌توان جلوی واکنش‌های همه‌جانبه سلبریتی‌هایی که در سودای رسیدن به شهرت هستند را گرفت. نه می‌توان با منتشرکنندگان گسترده و بی‌هویت فیک نیوز‌ها مقابله کرد و نه می‌توان با تلاش صفحات معاند برای ماهی گرفتن از آب گل‌آلود بحران‌ها در جهت ناامیدسازی جامعه برخورد کرد. چرا که عامل اصلی شیوع این اخبار جعلی نیز خودِ کاربران عادی هستند که با اینکه دنبال کننده‌های اندکی دارند، اما معمولاً با تغذیه خبری از منابع نامعتبر اخبار غلط را با دوستانشان به اشتراک می‌گذارند. اگر مردم عادی دانش رسانه‌ای خود را بالا ببرند و مرجع خبری خود را از میان صفحات و کانال‌های معتبر انتخاب کنند آنگاه خواهیم دید که فضای مجازی با اطلاع‌رسانی سریع و موثق در جهت حل بحران و پیشگیری از حوادث بزرگ‌تر حرکت خواهد کرد و پیش‌بینی و هشدار‌های لازم را به‌موقع خواهد داد؛ راه‌های ارتباطی برای کمک به نیازمندان را تسهیل می‌کند و با از بین بردن فضای ابهام و بی‌اطلاعی در جهت آرامش عمومی حرکت خواهد کرد.