حلب میان دمشق، قسد و آنکارا؛ بازگشت ناامنی به قلب تاریخی سوریه

پس از مناطق غرب و جنوب سوریه، این بار نوبت شهر حلب در مرکز این کشور رسید تا دستخوش ناامنی و درگیری‌های مسلحانه خیابانی شود؛ تحولی که در ظاهر تبادل آتش و درگیری کوتاهی میان نیروهای دولتی سوریه و «قوات سوریه دموکراتیک» (قسد) بود، اما در عمق خود بازتاب‌دهنده بن‌بست‌های ساختاری، رقابت بازیگران خارجی و بحران حل‌نشده نظم سیاسی ـ امنیتی در سوریه پس از جنگ است. درگیری‌های خونین دوشنبه‌شب نه‌تنها جان چندین غیرنظامی را گرفت و موج تازه‌ای از آوارگی را رقم زد، بلکه نشان داد حلب دیگر صرفاً یک شهر نیست، بلکه به میدان تقاطع پروژه‌های متعارض منطقه‌ای و بین‌المللی بدل شده است.

روایت‌های متناقض از شروع درگیری

درگیری‌های اخیر در حلب با تبادل آتش سنگین میان نیروهای دولتی سوریه و نیروهای قسد در محله‌های شیخ مقصود و اشرفیه آغاز شد.

خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) گزارش داد که نیروهای دموکراتیک سوریه «به طور ناگهانی» چندین محله در شهر حلب، از جمله الجمیلیه و السریان را با خمپاره و موشک‌انداز هدف قرار دادند که باعث زخمی شدن غیرنظامیان و آتش‌سوزی شد.

 دفاع مدنی سوریه همچنین گزارش داد که دو کودک در اثر تیراندازی نیروهای دموکراتیک سوریه در میدان الشیحان در حلب زخمی شدند. تیم‌های دفاع مدنی از وزارت فوریت‌های پزشکی و مدیریت بحران آنها را برای درمان به بیمارستان منتقل کردند.

در این میان رسانه‌های محلی در حلب از اصابت خمپاره در اطراف بیمارستان الرازی خبر داده بودند که مصدومان و قربانیان درگیری‌ها به آنجا منتقل شدند. شبکه رسمی «الإخبارية السورية» گزارش داد که آرامش بر منطقه بیمارستان الرازی که مورد حمله قرار گرفته حاکم است و مردم منتظر رویدادهای ساعت‌های آینده هستند.

وزارت کشور سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرد که همچنان با احتیاط و مسئولیت‌پذیری برای تضمین امنیت ساکنان محله‌های شیخ مقصود و اشرفیه تلاش می‌کند و از شهروندان خواست تا با سرویس‌های امنیتی برای حفظ امنیت و ثبات در این منطقه همکاری کنند.

در این بیانیه آمده است که استقرار گسترده نیروهای امنیتی برای تضمین ثبات شهر و محافظت از ساکنان و اموال آنها انجام شده است. همچنین «هشدار روشنی به هر کسی که سعی در برهم زدن امنیت حلب یا تهدید امنیت ساکنان آن داشته باشد، داده شده است که ما مطابق با قانون و مقررات بازدارنده با آنها قاطعانه برخورد خواهیم کرد».

خبرگزاری سانا همچنین گزارش داد که تعدادی از ساکنان محله المیدان در حلب در نتیجه هدف قرار دادن مناطق مسکونی با مسلسل و توپخانه توسط نیروهای دموکراتیک سوریه آواره شده‌اند.

در مقابل، نیروهای دموکراتیک سوریه «ادعاهای مطرح شده توسط دستگاه امنیتی و نظامی دولت دمشق در مورد هدف قرار گرفتن محله های حلب توسط نیروهای ما» را تکذیب کردند.

مرکز رسانه‌ای نیروهای SDF اعلام کرد که «تحقیقات لازم بر عهده جناح‌های منشعب وابسته به دولت دمشق است که چهار ماه است با محاصره محله‌های شیخ مقصود و اشرفیه و تحریک و حمله مکرر به غیرنظامیان در مقابل چشمان سازمان‌های دولتی، علیرغم توافق ۱۰ آوریل، بحران ایجاد کرده‌اند».

در این بیانیه آمده است: «این گروه‌ها تا آنجا پیش رفته‌اند که تانک‌ها و توپخانه‌ها را برای بمباران محله‌های شیخ مقصود و اشرفیه به کار گرفته‌اند، اقدامی که تشدید خطرناکی است که جان غیرنظامیان و ثبات منطقه را تهدید می‌کند».

قسد دولت دمشق را به «جعل خبر» درباره بمباران بیمارستان الرازی متهم کرد و تأکید داشت که این بیمارستان هدف هیچ حمله مستقیمی قرار نگرفته است.

در مقابل، رسانه‌های دولتی سوریه از اصابت خمپاره در اطراف بیمارستان خبر دادند و حمله به مواضع متعلق به نیروهای قسد را تکذیب کرد و افزود که این نیروها «به طور ناگهانی به نقاط استقرار» نیروهای امنیتی و ارتش حمله کرده‌اند.

تعطیلی شهر و موج تازه آوارگی

شدت درگیری‌ها به حدی بود که استاندار حلب ناچار شد تعلیق موقت تحصیل در تمام مدارس و دانشگاه‌های دولتی و خصوصی و همچنین تعطیلی ادارات دولتی در مرکز شهر را اعلام کند. هم‌زمان، گزارش‌ها از جابه‌جایی و آوارگی ساکنان محله‌های المیدان، اشرفیه و شیخ مقصود حکایت داشت؛ مناطقی که علی‌رغم اعلام آتش‌بس، همچنان در وضعیت ناپایدار امنیتی قرار دارند.

محله‌های کردنشین حلب که طی حدود پنج ماه گذشته تحت محاصره شدید قرار داشته‌اند، با کمبود شدید مواد غذایی، سوخت و افزایش چشمگیر قیمت‌ها مواجه‌اند. پس از آوارگی ساکنان منطقه شهبا، جمعیت این دو محله از ۲۰۰ هزار نفر فراتر رفته و فشار انسانی و معیشتی بر ساکنان به اوج رسیده است.این محله‌ها در شمال حلب، غرب رودخانه فرات واقع شده‌اند و تحت کنترل دولت موقت سوریه هستند.

نزدیکترین پست نظامی شبه نظامیان جولانی در حدود ۴۵ کیلومتری در منطقه دیر حافر قرار دارد .

پیش از این، یک کریدور وجود داشت که نیروهای قسد را در نزدیکی منبج به شمال حلب متصل می‌کرد، اما پس از سرنگونی نظام اسد، این کریدور مسدود شد.

واکنش دمشق؛ هشدار و آرایش نظامی

وزارت کشور سوریه با صدور بیانیه‌ای از استقرار گسترده نیروهای امنیتی برای حفظ ثبات حلب خبر داد و هشدار داد که با هرگونه تلاش برای برهم زدن امنیت شهر «قاطعانه و مطابق قانون» برخورد خواهد شد. وزارت دفاع سوریه نیز اعلام کرد که پس از خنثی‌سازی برخی مواضع آتش‌بار قسد، دستور توقف هدف‌گیری صادر شده است.

با بازگشت آرامشِ نسبی وزارت دفاع یک نشست نظامی گسترده نیز در منطقه «نبع السلام» در شمال سوریه برگزار کرد تا آمادگی‌های نظامی را در پرتو تحولات جاری بررسی کند.

وزارت دفاع دولت جولانی اعلام کرد که این نشست به بررسی آخرین تحولات میدانی و آمادگی و استقرار یگان‌های نظامی در منطقه پرداخت. این وزارتخانه در پیامی در کانال تلگرامی خود نیز تأکید کرد که آخرین تحولات میدانی و آمادگی و آرایش نیروهای نظامی در منطقه مورد بحث قرار گرفت.

در روز ۲۲ اوت (مرداد ماه) گذشته، عمید فهیم عیسی از فرماندهی لشکر ۶۰ بازدید کرده بود تا از چگونگی عملکرد و آمادگی‌های نظامی و اداری آن مطلع شود. همچنین در روز ۱۳ مه (اردیبهشت) گذشته، او از نیروهای نظامی تحت امر وزارت دفاع در مناطق شرق فرات بازدید به عمل آورد.

این نشست‌ها و بازدیدها بخشی از بازدیدهای میدانی است که با هدف پیگیری سطح آمادگی رزمی و اداری در یگان‌های ارتش عربی سوریه انجام می‌شود.

هم‌زمانی معنادار؛ جنگ حلب و دیپلماسی ترکیه

تشدید تنش‌ها در حلب در خلأ رخ ​​نداد و به صورت معناداری همزمان با سفر یک هیئت عالی‌رتبه ترکیه‌ای شامل هاکان فیدان، وزیر امور خارجه، یاشار گولر، وزیر دفاع و ابراهیم کالین، رئیس اطلاعات به دمشق بود. موضوع گفتگوها در این دیدار عمدتاً بر اجرای توافق ۱۰ مارس ۲۰۲۵ برای ادغام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در ارتش جدید سوریه و نهادهای غیرنظامی دولتی متمرکز بود.

اگرچه ماه‌ها پس از توافق اولیه مظلوم کوبانی و جولانی هنوز گام قابل ملاحظه‌ای در اجرای توافق برداشته نشده و دو طرف در تفسیر توافق دچار اختلافات بنیادین هستند، اما انتظار می‌رود نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) و مقامات دمشق در روزهای آینده، قبل از پایان سال جاری، مذاکرات را تحت نظارت ایالات متحده از سر بگیرند. لذا به نظر می‌رسد که ترکیه به دنبال دخالت در روند این مذاکرات است.

وقتی به محله‌های کردنشین در حلب حمله می‌کند، هدفش فشار آوردن به نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) است، زیرا این دو محله خارج از کنترل SDF قرار دارند و اهداف آسانی هستند، چه توسط گروه‌های مسلح تحت حمایت ترکیه و چه توسط گروه‌های مسلح در ادلب که تحت اختیار جولانی نیستند.

در این راستا گفته می شود فیدان پس از این جلسات اظهارات تندی ایراد کرد:

• او موضع نیروهای دموکراتیک سوریه را اینگونه توصیف کرد که «اراده جدی» برای ادغام نشان نمی‌دهند، بلکه بیشتر طفره می‌روند و «گفتمان جدایی‌طلبانه» را دنبال می‌کنند.
• او با توجه به اینکه تحرکات اسرائیل در جنوب سوریه ارتباط نزدیکی با تردید نیروهای دموکراتیک سوریه در اجرای [توافق] دارد، به وجود «رابطه» یا هماهنگی بین نیروهای دموکراتیک سوریه و اسرائیل اشاره کرد.
• او تأکید کرد که وضعیت در شمال «دیگر قابل تحمل نیست» و هشدار داد که صبر آنکارا رو به پایان است و در صورت ادامه بن‌بست، به روشنی به گزینه نظامی اشاره کرد.

در این میان دولت جولانی تلاش می‌کند تا نشان دهد که تحت تأثیر فشارهای خارجی ترکیه قرار ندارد. سخنگوی وزارت کشور دولت موقت سوریه، «نورالدین بابا»، دوشنبه شب تأکید کرد که «رهبری سوریه مصمم به موفقیت توافق مارس است» و اشاره کرد که «دولت سوریه هر توافقی که غیرنظامیان را از آشوب مصون دارد، ترجیح می‌دهد.»

بابا در اظهارات رسانه‌ای خود گفت که «قسد» تلاش کرده «توافق دهم مارس را بی‌اثر کند» و افزود که آن‌ها «می‌کوشند توافق مارس را که در پایان سال جاری خاتمه می‌یابد، مختل کنند.» او تکذیب کرد که دولت در دام تحریکاتی بیفتد که ممکن است توافق اعلام شده با قسد را متوقف کند. این سخنگو تاکید کرد  که موضع دولت بر «ترجیح» گزینه توافقی است که غیرنظامیان را از آشوب حفظ می‌کند، اما پس از پاسخ به هرگونه تحریک.

بازیگران فرامنطقه‌ای؛ آمریکا و اسرائیل در پس‌زمینه

در سطحی فراتر، تحولات حلب بدون در نظر گرفتن نقش ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی قابل فهم نیست. قسد برای واشنگتن یک متحد زمینی کلیدی در شرق سوریه، حافظ میادین نفتی و ابزار فشار بر دمشق و آنکاراست. حمایت مالی مستقیم کنگره آمریکا از قسد، نشانه‌ای روشن از تمایل واشنگتن به حفظ این بازیگر است. کنگره آمریکا با اعطای مستقیم ۱۳۶ میلیون دلار به نیروهای دموکراتیک سوریه پس از حمله‌ای که نیروهایش را هدف قرار داد، موضع خود را کاملاً روشن کرد: نیروهای دموکراتیک سوریه شریکی است که باید حفظ شود و نفوذ آن به قیمت تضعیف سایر طرف‌ها در حال افزایش است.

در این مرحله، ایالات متحده نمی‌خواهد SDF را در ارتش سوریه یا سایر نهادهای نظامی سوریه ادغام کند، یا حداقل در حال حاضر آماده پذیرش چنین ادغامی نیست. ایالات متحده به الشرع اعتماد ندارد و او نیز به ایالات متحده اعتماد ندارد. بنابراین، واشنگتن به دنبال حفظ وضعیت نه جنگ و نه بی‌ثباتی است تا زمانی که مطمئن شود منافعش تأمین شده و خواسته‌هایش برآورده شده است .

از منظر اسرائیل، قسد سدی ژئوپولیتیکی در برابر نفوذ بیش از پیش ترکیه در سوریه و متحدی برای پیش بردن پروژه پاره پاره کردن این کشور به شمار می‌رود و هرگونه تضعیف آن می‌تواند موازنه منطقه‌ای را به زیان تل‌آویو تغییر دهد. از این رو، هر تشدید تنش در حلب می‌تواند حامل پیام‌هایی فراتر از جغرافیای این شهر باشد.

حلب؛ گروگان معادلات جدید سوریه

آنچه در حلب رخ داد، صرفاً یک درگیری موضعی نیست؛ بلکه نشانه ورود سوریه به مرحله‌ای جدید و خطرناک‌تر است؛ مرحله‌ای که در آن ایده دولت مرکزی بیش از پیش فرسوده شده و «دولت‌های کوچک مسلح» تحت حمایت قدرت‌های خارجی، زبان توپخانه را به ابزار اصلی گفت‌وگو تبدیل کرده‌اند. در این معادله، حلب دیگر فقط یک شهر تاریخی نیست، بلکه به گروگانی در دست بازیگران متعارض بدل شده که هر یک بقای خود را در گرو تحمیل واقعیت‌های میدانی می‌دانند.

چشم‌انداز پیش‌رو نوید ثبات نمی‌دهد. آتش‌بس‌ها شکننده‌اند، مذاکرات سیاسی زیر فشار بازیگران خارجی قرار دارد و خطر گسترش درگیری به جبهه‌های دیگر همچنان پابرجاست. حلب، قلب معماری و تاریخ سوریه، امروز بیش از هر زمان دیگری نماد بن‌بست سیاسی و امنیتی کشوری است که هنوز راهی روشن به سوی صلح پایدار نیافته است.