خودنمایی و جلوه‌گرایی در فضای مجازی

دنیای عجیبی شده! تا همین چند سال پیش اگر به خانه نزدیکان‌مان هم میرفتیم از اینکه درخواست کنیم آلبوم عکس‌های خصوصی و خانوادگیشان را در اختیارمان بگذارند تردید داشتیم. فقط اقوام و دوستان صمیمی اجازه دیدن تصاویر آلبوم ما را داشتند. هنوز یادمان نرفته زمانی که به تولد‌ها میرفتیم و نوبت به عکاسی و فیلم‌برداری می‌شد خیلی‌ها خودشون رو کنار میکشیدند و در قاب دوربین هر فردی جا نمی‌گرفتند. در آن زمان وقتی خبر پخش شدن فیلم و تصاویر یک تولد منتشر می‌شد همه نگران بودن که نکنه روزی همچین اتفاقی برای اون‌ها هم بیفته. اما حالا ما با گوشی‌های هوشمندمان به دنیای شبکه‌های اجتماعی وارد شده‌ایم. دنیایی که برای ما یک هویت مجازی ساخته است و این هویت با شخصیت سال‌های قبل و یا شخصیت فعلی دنیای واقعی تفاوت‌های زیادی دارد. کسی که هیچ بروز و ظهوری در این فضا ندارد انگار وجود ندارد و برای اثبات هستی خود لازم است در این فضا دیده شوید. این دیده شدن سرآغاز معرفی خود به دیگران و پسندیده شدن توسط دنبال‌کنندگان است و این چیزی است که هر شخصی به آن تمایل دارد و افراد را وسوسه می‌کند که به آن سمت حرکت کنند. زن و مرد، کودک و پیر و جوان، مذهبی و غیر مذهبی؛ هیچ تفاوتی ندارد، انسان تمایل به دیده شدن و تحسین دارد و این فضا و ابزار این موقعیت را فراهم کرده است. تا اینجا همه چیز خوب است، اما مشکل از جایی شروع می‌شود که می‌بینیم هویتی که دنیای مجازی از ما ساخته است به تدریج از هویت واقعی ما فاصله گرفته است و اولویت‌ها و عقاید واقعی ما را تغییر داده است. خانواده‌ها دیگر نه تنها نگران انتشار تصاویر و فیلم‌های شخصی فرزندانشان نیستند بلکه در کنار صد‌ها و هزاران بازدیدکننده دیگر این تصاویر را در فضای مجازی می‌بینند و لایک می‌کنند. دغدغه پنهان کردن فیلم‌های شخصی برای بسیاری از بین رفته است و تصاویر و فیلم‌های مراسم تولد و عروسی به صورت آنلاین به اشتراک گذاشته می‌شود. برعکس زمان‌های نه چندان دور اینجا دیگر برای هر چه بیشتر دیده شدن تصاویر و لایک جمع کردن تلاش می‌شود. بسیاری از خانواده‌های مذهبی هم قواعد این فضا را پذیرفته‌اند. برخی زنان و دختران مذهبی عکس‌های شخصی خود را با پوشش منتشر می‌کنند. عکس‌هایی که گرچه حجاب در اغلب آن‌ها رعایت شده، اما نوع آرایش و ژست‌های به کار رفته حکایت‌گر تلاشی در جهت خودنمایی است. در دنیای مجازی نه تنها کسانیکه به حجاب اعتقادی ندارند کشف حجاب کرده‌اند بلکه بسیاری از باحجاب‌ها نیز اقدام به جلوه‌گری کرده‌اند. شاید یکی از دلایلی که باعث درگیر شدن باحجاب‌ها به این فضا شد پدیده‌ای به نام مدلینگ حجاب بود. با رونق گرفتن صفحات تبلیغات تجاری در شبکه‌های اجتماعی به تدریج فروشندگان لوازم حجاب نیز شروع به تبلیغات گسترده کردند و برای این کار از مدل‌هایی کمک گرفتند که با ظاهری آرایش شده و غیر عفیفانه و ژست‌هایی که سعی در جلوه‌فروشی و خودنمایی داشت برای محصولات حجاب مشتری جذب کنند. این موضوع باعث ازیاد تصاویر باحجاب و غیر عفیفانه مدل‌ها در فضای مجازی شد و عده‌ای از زنان و دختران باحجاب نیز به الگوگیری از مدل‌ها پرداختند و به تدریج تصاویر شخصی خود را با پوشش حجاب و غیر عفیفانه در فضای مجازی به اشتراک گذاشتند. جالب آنکه برخی مردان و پسران مذهبی نیز اقدام به ستایش چنین تصاویری کردند و این موضوع به تدریج در فضای مجازی فراگیرتر و عادی‌تر شد. در این میان فضای مجازی و تکنولوژی‌های جدید نیز به شیوه‌های گوناگون وسوسه افراد را برای اشتراک‌گذاری تصاویر بیشتر می‌کرد. گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی هر روز امکانات جدیدی برای راحت‌تر کردن کار کاربران در ادیت و انتشار عکس‌ها ارائه دادند و هر روز نرم‌افزار و شبکه جدیدی به این دنیای مجازی اضافه می‌شود که کار به اشتراک‌گذارندگان لحظات خصوصی را آسان‌تر کند. برخی شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام که اختصاصاً برای اشتراک عکس طراحی شده‌اند، به این وضع اسفبار دامن زنند و کاربران با استفاده از این شبکه‌های اجتماعی، با صرف کمترین وقت، بیشترین مخاطب را برای دیدن تصاویر شخصی خودشان دعوت می‌کنند. در بسیاری موارد این تصایر مورد سوء استفاده افراد سودجو قرار می‌گیرد و گاهی تصویر شخصی یک فرد بدون آگاهی او در صفحات تبلیغاتی و غیر اخلاقی منتشر می‌شود. به نظر می‌رسد با گسترش شبکه‌های اجتماعی پدیده خودنمایی و جلوه گری دختران با حجاب رشد بیشتری یافته است و عادی‌تر شده است. دختران با حجاب باید این پارادوکس را برای خود برطرف کنند که حجاب ابزار جلوه‌گری، خودنمایی و تحسین گرفتن از دیگران با جنبه‌های ظاهری نیست. حجاب همانگونه که در فضای حقیقی نماد عفاف و دور نگه داشتن زن از نگاه-های هوس‌آلود است در فضای مجازی نیز باید نشانگر حریمی باشد که زن برای نامحرم قرداده است. هدف و شانی که یک زن باحجاب با پوشش عفیفانه برای خود در نظر می‌گیرد بسیار بالاتر از آن است که نیاز به لایک‌های مجازی داشته باشد.