چالش‌های حمل‌ونقل و ترانزیت؛ سد راه توسعه تجارت خارجی ایران

سید طه‌حسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند، در نشست تخصصی و راهبردی «اطلس تجارت ایران» با اشاره به جایگاه ایران در تجارت جهانی اظهار کرد: سهم ایران از تجارت جهانی با وجود همه ظرفیت‌ها، حدود ۳۷ صدم درصد است، در حالی که این عدد باید دست‌کم به یک درصد برسد.

وی با اشاره به وضعیت تجارت با کشور‌های همسایه گفت: مجموع حجم تجارت ۱۵ کشور همسایه ایران حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار است، اما صادرات ایران به این کشور‌ها تنها نزدیک به ۱۵ میلیارد دلار بوده؛ این در حالی است که در بازار کشور‌های همسایه، ایران با کمترین چالش‌های ارزی، تحریمی و لجستیکی مواجه است.

مدنی با استناد به آمار‌های بین‌المللی گفت: حجم تجارت کالایی عراق حدود ۱۶۲ میلیارد دلار، کویت ۱۱۴ میلیارد دلار و عمان بیش از ۱۰۶ میلیارد دلار است. ترکیه نیز با وجود تراز تجاری منفی ۸۲ میلیارد دلاری، از طریق صادرات خدمات به‌ویژه در حوزه گردشگری، تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶۱ میلیارد دلار درآمد ارزی داشته و کسری تجاری خود را جبران کرده است.

وی افزود: روسیه با حجم تجارت ۶۱۲ میلیارد دلاری و تراز مثبت بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار و همچنین قاره آفریقا با بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار تجارت کالایی، نمونه‌هایی از بازار‌هایی هستند که ایران می‌توانست نقش بسیار پررنگ‌تری در آنها ایفا کند، اما عملاً از آنها غافل مانده است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با اشاره به تجارت ایران و چین تصریح کرد: صادرات ایران به چین حدود ۱۴.۸ میلیارد دلار و واردات از این کشور بیش از ۱۹.۳ میلیارد دلار است که تراز منفی حدود ۴.۵ میلیارد دلاری ایجاد کرده؛ اما مسئله اصلی این است که صادرات ایران به چین عمدتاً مواد خام و کم‌ارزش افزوده است، در حالی که کشور‌های توسعه‌یافته با واردات مواد خام، آنها را با ارزش افزوده بالا بازصادرات می‌کنند.

وی افزود: حتی در تجارت با کشور‌هایی مانند اسپانیا، ارزش دلاری بسیاری از اقلام صادراتی ایران کمتر از یک دلار به ازای هر کیلوگرم بوده که نشان می‌دهد ساختار صادراتی کشور همچنان خام‌محور است.

مدنی با تأکید بر ضرورت تغییر نگاه به واردات گفت: متأسفانه واردات در ادبیات اقتصادی کشور به یک مفهوم منفی تبدیل شده، در حالی که واردات سه کارکرد حیاتی دارد؛ نخست واردات کالا‌هایی که امکان تولید داخلی ندارند، دوم واردات برای تولید و صادرات مجدد با ارزش افزوده و سوم صادرات مجدد که نمونه موفق آن کشور امارات است که با کارمزد‌های کوچک از گردش مالی بزرگ، درآمد ارزی قابل توجهی ایجاد کرده است.

وی با اشاره به اهمیت لجستیک، ترانزیت و بیمه تاکید کرد: ایران بدون حل چالش‌های حمل‌ونقل، ترانزیت و پوشش‌های بیمه‌ای، نمی‌تواند سهم خود را در تجارت منطقه‌ای و جهانی افزایش دهد.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند طراحی «اطلس تجارت ایران» را گامی ضروری برای خروج از وضعیت فعلی و بازگشت ایران به جایگاه واقعی خود در تجارت جهانی عنوان کرد.