چالش قاچاق سوخت در مرزهای غربی ایران/ چرا حذف قاچاق سوخت امکان‌پذیر نیست؟

از کرمانشاه، کرمانشاه، استانی که کمتر با عنوان نفت‌خیز شناخته می‌شود، در حقیقت یکی از کهن‌ترین نقاط شکل‌گیری صنعت نفت در ایران است. برخلاف روایت‌های رایج که مسجدسلیمان را آغازگر تاریخ نفت کشور می‌دانند، شواهد تاریخی از نقش نفت‌شهر کرمانشاه در نخستین اکتشافات نفتی حکایت دارد؛ نقشی که به‌دلیل محدودیت‌های ارتباطی و شرایط فنی آن دوران، کمتر دیده و شنیده شده است.

این استان نه‌تنها در اکتشاف نفت، بلکه در شکل‌گیری نخستین شبکه‌های نفت‌بری و سوخت‌رسانی کشور نیز پیشگام بوده است. وجود پالایشگاه قدیمی کرمانشاه به‌عنوان یکی از نخستین پالایشگاه‌های ایران، گواهی بر جایگاه راهبردی این استان در تأمین انرژی کشور است؛ جایگاهی که کرمانشاه را در کنار خوزستان به یکی از پایه‌های تاریخی صنعت نفت ایران تبدیل کرده است.

مصاحبه پیش‌رو با پیمان بهرامی مدیرعامل شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی منطقه کرمانشاه با نگاهی به گذشته و حال، به بررسی وضعیت فعلی سوخت‌رسانی در استان، چالش‌ها و ظرفیت‌ها، نقش پالایشگاه کرمانشاه، مصرف بالای سوخت، توسعه CNG و برنامه‌های آینده در حوزه انرژی می‌پردازد؛ روایتی که نشان می‌دهد کرمانشاه همچنان یکی از نقاط کلیدی در نقشه انرژی کشور به‌شمار می‌رود.

کرمانشاه؛ پیشگام نفت ایران از نفت‌شهر تا پالایشگاه قدیمی

تسنیم: آیا واقعاً نخستین چاه نفت ایران در مسجدسلیمان کشف شده است؟

بهرامی: برخلاف آنچه در بسیاری از منابع و رسانه‌ها مطرح می‌شود، نخستین چاه نفت ایران در حوزه نفت‌شهر استان کرمانشاه کشف شده است. با این حال، به دلیل نبود راه‌های ارتباطی مناسب و پایین بودن میزان تولید در آن مقطع تاریخی، این منطقه مورد توجه قرار نگرفت و تمرکز فعالیت‌های نفتی به مسجدسلیمان منتقل شد.

کرمانشاه نخستین مرکز نفت‌بری و سوخت‌رسانی کشور را در خود جای داده و از این استان، سوخت به نقاط مختلف ایران ارسال می‌شد. به همین دلیل، پیشینه صنعت نفت در کرمانشاه به بیش از 70 سال قبل بازمی‌گردد و نام این استان در کنار خوزستان با تاریخ صنعت نفت ایران گره خورده است.

تسنیم: در حال حاضر چند ناحیه عملیاتی سوخت‌رسانی در استان کرمانشاه فعال است؟

بهرامی: هم‌اکنون هفت ناحیه عملیاتی در استان کرمانشاه فعال هستند که در شهرستان‌های کرمانشاه، اسلام‌آباد غرب، قصرشیرین، هرسین، کنگاور، پاوه و جوانرود مستقر شده‌اند.

ناحیه جوانرود به‌عنوان هفتمین ناحیه استان، با هدف تکریم ارباب‌رجوع و جلوگیری از رفت‌وآمد ساکنان جوانرود و ثلاث باباجانی به مرکز استان ایجاد شد. این اقدام علی‌رغم سیاست‌های انقباضی و با موافقت وزارت نفت و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی انجام گرفت.

تسنیم: چند جایگاه سوخت در استان کرمانشاه فعال است؟

بهرامی: در مجموع 180 جایگاه عرضه سوخت مایع و گاز طبیعی در استان فعال است. از مجموع جایگاه‌ها، 78 جایگاه به عرضه گاز طبیعی فشرده (CNG) اختصاص دارد و مابقی جایگاه‌ها بنزین و نفت‌گاز عرضه می‌کنند.

همچنین استان کرمانشاه دارای 12 تأسیسات گاز مایع است که وظیفه ذخیره‌سازی و توزیع این فرآورده را بر عهده دارند.

پالایشگاه کرمانشاه؛ قدیمی اما راهبردی

تسنیم: چه میزان از سوخت استان توسط پالایشگاه کرمانشاه تأمین می‌شود؟

بهرامی: پالایشگاه کرمانشاه به دلیل قدمت بالا و فناوری قدیمی، تنها حدود یک‌پنجم مصرف روزانه بنزین استان را تولید می‌کند. مصرف روزانه نفت‌گاز استان بین 700 تا 800 هزار لیتر است و تولید گاز مایع پالایشگاه نیز بسیار محدود است. این پالایشگاه در گذشته بخش عمده نیاز استان را تأمین می‌کرد، اما با افزایش مصرف و فرسودگی تجهیزات، در حال حاضر پاسخگوی کامل نیاز استان نیست و مابقی سوخت از سایر مناطق کشور تأمین می‌شود.

تسنیم: ظرفیت توزیع CNG در استان کرمانشاه چقدر است؟

بهرامی: با وجود 78 جایگاه CNG، ظرفیت توزیع ماهانه استان تا حدود 35 میلیون مترمکعب برآورد می‌شود.

طبق آخرین آمار، مصرف ماهانه حدود 12 میلیون کیلوگرم است که نشان می‌دهد بیش از دو سوم ظرفیت بلااستفاده مانده است.

تسنیم: آیا زیرساخت‌ها پاسخگوی افزایش مصرف هستند؟

بهرامی: بله، در صورت گرایش بیشتر مردم به CNG، زیرساخت‌های موجود کاملاً پاسخگو بوده و حتی طرح توسعه جایگاه‌ها نیز در برخی مناطق از جمله پاوه، اورامانات و اسلام‌آباد غرب در دستور کار قرار دارد.

در سطح استان چهار مرکز مجاز تبدیل خودرو فعالیت دارند و از سال 1398 تاکنون حدود 13 هزار خودرو دوگانه‌سوز شده‌اند. اکنون تبدیل خودروهای شخصی نیز به‌صورت رایگان انجام می‌شود و هزینه آن توسط دولت پرداخت می‌شود.

مصرف روزانه 2.5 میلیون لیتر بنزین در کرمانشاه

تسنیم: میزان مصرف بنزین و نفت‌گاز در استان چقدر است؟

بهرامی: مصرف روزانه بنزین در استان بیش از 2.5 میلیون لیتر است. در هشت‌ماهه امسال، مصرف بنزین نسبت به مدت مشابه سال قبل 6 درصد افزایش داشته و به حدود 597 میلیون لیتر رسیده است. مصرف بنزین در استان بالاتر از میانگین کشوری است.

دلایل افزایش مصرف شامل تردد بالای مرزی، نقش اقتصادی پایانه‌های مرزی در تأمین ارز کشور، احتمال قاچاق، تعداد بالای خودروهای فرسوده، صعب‌العبور بودن برخی مسیرها و افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی است. طبق آمار جهاد کشاورزی، افزایش سطح زیر کشت، مصرف سوخت در بخش کشاورزی، گلخانه‌ها و صنایع وابسته را افزایش داده است.

مصرف نفت‌گاز در بخش غیرنیروگاهی نیز طی همین مدت حدود 427 میلیون لیتر بوده است.

تسنیم: چه نهادی مسئول نظارت بر جایگاه‌های سوخت است؟

بهرامی: جایگاه‌ها توسط بخش خصوصی اداره می‌شوند و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی مسئول تأمین سوخت و نظارت است. اداره استاندارد و اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز نقش نظارتی دارند.

با ایجاد کارگاه تعمیرات سامانه هوشمند در استان کرمانشاه، زمان تعمیرات کاهش یافت و نرخ خرابی تجهیزات به حدود 1 تا 1.2 درصد رسید.

هر جایگاه ماهانه تا پنج مرتبه از نظر کیفیت فرآورده‌ها پایش می‌شود و عیار دیسپنسرها نیز به‌صورت منظم توسط واحد مهندسی شرکت و اداره استاندارد کنترل می‌شود.

خانوارهای فاقد گاز طبیعی

تسنیم: چه تعداد خانوار در استان از سوخت مایع استفاده می‌کنند؟ و روند مصرف نفت سفید در استان چگونه است؟

بهرامی: حدود 12 هزار خانوار در مناطق روستایی و صعب‌العبور استان همچنان از سوخت مایع استفاده می‌کنند. با ذخیره‌سازی مناسب فرآورده‌ها، تأمین سوخت این خانوارها بدون چالش انجام می‌شود.

در هشت‌ماهه نخست سال جاری، توزیع نفت سفید نسبت به مدت مشابه سال قبل 58 درصد کاهش یافته که نتیجه توسعه شبکه گاز طبیعی است.

تسنیم: وضعیت تأمین سوخت نیروگاه‌های استان چگونه است؟

بهرامی: در حال حاضر تمامی نیروگاه‌های استان به‌طور کامل شارژ هستند. نیروگاه زاگرس بیش از 98 درصد و نیروگاه گازی اسلام‌آباد 100 درصد ذخیره سوخت جایگزین دارند. امسال وضعیت ذخایر نسبت به سال گذشته بهتر بوده و هیچ دغدغه‌ای برای تأمین انرژی نیروگاه‌ها، صنایع و بخش‌های حرارتی وجود ندارد.

سوخت نیروگاه‌ها علاوه بر پالایشگاه کرمانشاه، از پالایشگاه‌های اراک، اصفهان و مبادی جنوبی کشور نیز تأمین می‌شود.

قاچاق سوخت؛ چالش همیشگی مرزها

تسنیم: چرا قاچاق سوخت همچنان وجود دارد؟

بهرامی: اختلاف قیمت سوخت بین ایران و کشورهای همسایه عامل اصلی قاچاق است. سامانه‌ای شدن فرآیند توزیع، پایش تراکنش‌ها، بازرسی‌های میدانی و همکاری با نیروی انتظامی، تعزیرات و دستگاه‌های امنیتی از مهم‌ترین اقدامات برای جلوگیری از قاچاق سوخت است.

در پایانه‌هایی مانند خسروی، سومار و شوشمی، سوخت با نرخ تعادلی مرزی عرضه می‌شود تا نیاز ترددهای مرزی تأمین و قاچاق کاهش یابد.

روند قاچاق در استان کاهشی شده، هرچند تا زمان وجود اختلاف قیمت با کشورهای همسایه، حذف کامل آن امکان‌پذیر نیست.

نگاه به آینده؛ تنوع سبد سوخت

تسنیم: چه برنامه‌هایی برای آینده سوخت‌رسانی استان وجود دارد؟

بهرامی: توسعه جایگاه‌های CNG و LPG، الزام ایجاد ایستگاه شارژ خودروهای برقی در جایگاه‌های جدید، نصب سیستم‌های بازیافت بخارات بنزین (VRU) که تاکنون در 15 جایگاه اجرا شده و امکان عرضه بنزین سوپر در صورت وجود تقاضا از برنامه‌های اصلی ماست. هزینه اجرای طرح‌های زیست‌محیطی به‌طور کامل توسط شرکت ملی پخش پرداخت می‌شود.

وضعیت تأمین و توزیع سوخت در تمامی بخش‌ها پایدار، تحت کنترل و به‌صورت مستمر پایش می‌شود و در حال حاضر هیچ چالش جدی در این حوزه وجود ندارد.

آنچه از این گفت‌وگو برمی‌آید، تصویری روشن از کرمانشاه به‌عنوان استانی با پیشینه‌ای عمیق در صنعت نفت و نقشی فعال در تأمین و توزیع سوخت کشور است؛ استانی که با وجود محدودیت‌های زیرساختی، مصرف بالا، چالش قاچاق و فرسودگی بخشی از تجهیزات، توانسته با مدیریت هوشمند، توسعه CNG، تقویت نظارت‌ها و تنوع‌بخشی به سبد انرژی، پایداری تأمین سوخت را حفظ کند. کرمانشاه امروز، همان‌گونه که در آغاز راه صنعت نفت پیشگام بوده، می‌تواند با نوسازی، سرمایه‌گذاری هدفمند و توجه به انرژی‌های پاک، بار دیگر به الگویی موفق در مدیریت انرژی در غرب کشور تبدیل شود.