اسوه‌ای از جنس وفا؛ نگاهی به جایگاه تاریخی و معنوی حضرت‌ام‌البنین (س)

تبیین:

در تاریخ صدر اسلام، زنان برجسته‌ای حضور دارند که رسالت آگاهی‌بخشی، ایمان‌سازی و تربیت نسل‌های مؤمن را بر عهده گرفته و در کنار مردان نقش‌آفرین بودند. در میان آنان، حضرت ام‌البنین(س)، مادر حضرت ابوالفضل العباس(ع)، جایگاهی ممتاز دارد؛ بانویی که نامش با ادب، ایثار، بصیرت و ولایت‌پذیری گره خورده است. بازخوانی سیره این بانوی بزرگ می‌تواند برای جامعه امروز، الگویی روشن از نقش زن در خانواده، اجتماع و عرصه‌های معنوی باشد.

جایگاه والای زن در صدر اسلام و اهمیت بازشناسی الگوها

تاریخ اسلام سرشار از نام زنانی است که در شکل‌گیری و صیانت از جامعه اسلامی نقش‌آفرینی کردند. آنان تنها در چارچوب امور خانه‌داری تعریف نمی‌شدند، بلکه در سپهر اجتماعی، فرهنگی و حتی دفاعی حضور فعال داشتند. بسیاری از آنان پا به پای مردان، و در مواردی فراتر از آنان، در مسیر اعتلای ارزش‌های توحیدی گام برداشتند.

شناساندن این الگوهای الهام‌بخش، ضرورتی فرهنگی و دینی است؛ زیرا زن در نگاه اسلام محور تربیت انسان و اساس ساختن نسل‌هاست. در میان این زنان، حضرت ام‌البنین(س) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، بانویی که نام فرزند رشید و وفادارش حضرت عباس(ع) بدون یاد او قابل تصور نیست.

ام‌البنین(س) که بود؟

نام ایشان فاطمه بنت حزام کلابیّه و از خاندان دلیر و نامدار بنی‌کلاب بود؛ خاندانی که در شجاعت، فصاحت و وفاداری در میان قبایل عرب شناخته‌شده بود. این ویژگی‌ها بعدها در شخصیت فرزندان ایشان، به‌ویژه حضرت عباس(ع)، به‌طور آشکار بروز یافت.

ازدواج ایشان با امیرالمؤمنین علی(ع) مقدمه ظهور نسلی بود که در کربلا اوج ولایت‌مداری و فداکاری را به نمایش گذاشت. اما شخصیت ام‌البنین(س) فراتر از نقش مادری است؛ او بانویی آگاه، خردمند و صاحب بینش عمیق دینی بود که حضورش در خانه امیرالمؤمنین(ع)، تدبیری حکیمانه و معنوی را به دنبال داشت.

الگوی ادب و احترام در خانواده علوی

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های حضرت ام‌البنین(س) ادب مثال‌زدنی او نسبت به اهل‌بیت(ع) بود. نقل است که وقتی به خانه امیرالمؤمنین(ع) وارد شد، با وجود اینکه نام خودش «فاطمه» بود، از آن حضرت خواست او را «فاطمه» صدا نزنند تا مبادا شنیدن این نام، خاطر فرزندان حضرت زهرا(س) را به اندوه فقدان مادرشان بیفکند. این رفتار نه یک اقدام ساده، بلکه نشانه اوج معرفت، لطافت روح و احترام عمیق او به جایگاه حضرت زهرا(س) بود.

فرزندان او، عباس، عبدالله، جعفر و عثمان ، از دوران کودکی شاهد عشق و احترام عمیق مادرشان نسبت به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بودند و در مکتب چنین مادری درس ادب، غیرت و وفاداری آموختند. این تربیت الهی بود که در واقعه عاشورا به عالی‌ترین شکل ممکن بروز یافت.

مادر پرورش‌دهنده قمر بنی‌هاشم(ع)

حضرت ام‌البنین(س) تنها مادر حضرت عباس(ع) نبود؛ او پرورش‌دهنده مدرسه وفاداری و ادب بود. دلاوری، ادب کم‌نظیر، بصیرت، و ولایت‌پذیری حضرت عباس(ع) بی‌شک ریشه در تربیت مادری دارد که به جای تلقین تعصب‌های قومی، عشق به اهل‌بیت(ع) را در جان فرزندانش نشاند.

رابطه مادر و فرزند، در اوج خود، در عاشورا به نمایش درآمد؛ جایی که ام‌البنین(س) نه تنها شهادت عباس(ع) را پذیرفت، بلکه فداکاری او را در مسیر الهی و دفاع از ولایت را افتخار خود دانست. نقل است که وقتی خبر شهادت فرزندانش را شنید، پیش از هر چیز از امام حسین(ع) پرسید و فرمود: «همه ایشان فدای حسین(ع)».

چرایی نامگذاری روز وفات ایشان به عنوان روز تکریم مادران و همسران شهدا

در سال‌های اخیر، روز وفات حضرت ام‌البنین(س) به‌درستی روز تکریم مادران و همسران شهدا نام‌گذاری شده است. این انتخاب اتفاقی نیست؛ زیرا شخصیت و سیره ایشان، نماد بارز ایثارگری مادرانی است که فرزندان خود را در راه حق تقدیم کرده‌اند.

ام‌البنین(س) الگوی مادرانه در فداکاری و نماد مادری است که چهار فرزند رشید خود را آماده دفاع از امام زمانشان کرد و حتی پس از شهادت آنان نیز خود را صاحب اندوه نمی‌دانست، بلکه اندوه اصلی‌اش شهادت امام حسین(ع) بود.

ایشان نمونه‌ای از همسرانی است که با درایت و خرد، در کنار شوهر خویش در مسیر حق ایستادند و به تقویت بنیادهای ایمانی خانواده کمک کردند و صبر شکوهمند ام‌البنین(س) پس از عاشورا، الگویی بی‌نظیر برای مادران و همسران شهدا در همه دوران‌هاست.

نقش‌آفرینی در انتقال پیام عاشورا

پس از واقعه کربلا، ام‌البنین(س) با مرثیه‌خوانی و بیان مصیبت‌های اهل‌بیت(ع)، یکی از حلقه‌های مهم انتقال پیام عاشورا شد؛ اقدامی که بعدها به فرهنگ عزاداری و زنده نگه داشتن یاد شهدا کمک کرد.

حضرت ام‌البنین(س) تنها مادر قمر بنی‌هاشم(ع) نیست؛ او بانویی تاریخ‌ساز، صاحب بینش، اهل ادب و نمونه‌ای کامل از زن مؤمن اسلام است. شخصیت او الگویی است برای همه زنانی که می‌خواهند در نقش‌های مادری، همسری، تربیتی و اجتماعی تأثیرگذار باشند.

بازخوانی سیره او نه فقط یک ضرورت تاریخی بلکه یک نیاز فرهنگی و هویتی برای جامعه امروز است؛ جامعه‌ای که بیش از هر زمان دیگر به الگوهای حقیقی وفاداری، شجاعت و ایمان نیاز دارد.