نقش‌آفرینی ریاض در استراتژی آمریکا | پشت پرده احیای روابط عربستان و لبنان

در سالهای اخیر، روابط عربستان سعودی با لبنان با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بوده است، از کاهش روابط دیپلماتیک گرفته تا قطع همکاری‌های تجاری و محدود کردن کمک‌های مالی، همه سبب کاهش اعتماد متقابل و تضعیف مناسبات تاریخی میان دو کشور شده است. با این حال، با توجه به تحولات منطقه‌، ریاض اکنون در آستانه بازگشت به بیروت قرار دارد تا وجهه خود در لبنان را بازسازی کرده و نقش مؤثری در تحولات این کشور ایفا نماید و اعلام این خبر در رسانه‌های لبنانی و در بین مسئولین این کشور نیز بازتاب زیادی داشته است.

از اینرو، یک مقام عالی‌رتبه سعودی به رویترز گفت که ریاض در حال آماده‌سازی برای برداشتن گامهای قریب‌الوقوع به منظور تقویت تجارت با بیروت است. این مقام سعودی توضیح داد که یک هیئت عربستانی به زودی برای انجام مذاکراتی با هدف رفع موانع صادرات لبنان به عربستان به بیروت سفر خواهد کرد. این مقام سعودی خاطرنشان کرد که «ژوزف عون»، رئیس جمهور و «نواف سلام»، نخست وزیر لبنان از عربستان خواسته‌اند تا در سیاستهای خود در قبال لبنان تجدیدنظر کند. جوزف عون نیز در این زمینه اظهار داشت:«زمان آن فرا رسیده است و ما منتظر اقدام عربستان سعودی هستیم، به ویژه از آنجایی که من بارها تاکید کرده‌ام حمایت از لبنان از سوی کشورهای عربی اطراف ما صورت می‌گیرد».

لازم به ذکر است که عربستان در سال ۲۰۲۱ پس از ادعای توقیف محموله‌های «کپتاگون» که از لبنان و سوریه ارسال شده بود، تمام واردات از لبنان را ممنوع کرد. این امر اقتصاد لبنان را که از سال ۲۰۱۹ با بحران مالی شدیدی روبه‌رو بوده، وخیم‌تر و به‌ویژه صادرات محصولات کشاورزی به بازارهای خلیج فارس را مختل کرد. بنابراین، ریاض رفع این محدودیتها بر واردات لبنان را اولین نشانه ملموس بهبود روابط می‌داند.

تلاش برای تضعیف حزب‌الله از مسیر اقتصادی

بازگشت عربستان به لبنان درحالی صورت می‌گیرد که تام باراک، نماینده آمریکا در امور لبنان و سوریه طی ماههای اخیر چندین طرح را به دولت لبنان ارائه داده بود تا حزب‌الله را خلع سلاح کرده و امنیت سرزمین‌های اشغالی را تضمین کند. این طرحها که عمدتاً به نفع رژیم صهیونیستی طراحی شده بودند با مخالفت قاطع مقامات بیروت و حزب‌الله مواجه شدند. از این منظر، تحرکات جدید عربستان می‌تواند به عنوان بخشی از راهبرد واشینگتن برای هموار کردن مسیر خلع سلاح حزب‌الله تلقی شود.

سیاست جدید سعودیها درشرایطی است که لبنان در دو سال گذشته به دلیل درگیری با رژیم صهیونیستی وضعیت بحرانی‌تری را تجربه کرده و با وجود آتش‌بس، سایه جنگ همچنان بالای سر لبنان باقی مانده است، در چنین فضایی سلاح حزب‌الله تنها عامل بازدارنده برای بازداشتن دشمن صهیونیستی است که ریاض و واشینگتن در پی گرفتن آن هستند.

نقض مکرر آتش‌بس توسط ارتش صهیونیستی در جریان مذاکرات خلع سلاح نشان داد که حتی در صورت توافق احتمالی نیز تهدیدات ادامه خواهد داشت و مردم و سیاستمداران لبنانی به این باور رسیده‌اند که خلع سلاح حزب‌الله باعث خواهد شد نیروی قدرتمندی که قادر به دفاع از کیان و سرزمین لبنان بود، از بین برود. از اینرو، فرمانده ارتش لبنان نیز با بیان اینکه صهیونیستها به تعهداتشان پایبند نیستند، خواستار تعلیق انحصار تامین امنیت رود لیتانی توسط ارتش شد.   

در این بستر، عربستان با رویکردی فریبکارانه حمایت از ارتش لبنان و تقویت آن در برابر تهدیدات تل‌آویو را بهانه‌ قرار داده تا نفوذ خود را در ساختار سیاسی و نظامی لبنان افزایش دهد و شرایط را برای خلع سلاح مقاومت فراهم کند.

ابتکار سیاسی برای کنار زدن مقاومت

حضور پررنگ حزب‌الله در ساختارهای سیاسی لبنان که با پشتیبانی گسترده مردمی همراه است، یکی از مهم‌ترین عوامل نگرانی دشمنان مقاومت محسوب می‌شود و سعودی‌ها برای محدود کردن این نفوذ، روی مشارکت تمام لبنانی‌های خارج نشین متمرکز شده‌اند.

وزارت امور خارجه و مهاجران عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که تاکنون ۵۵,۵۴۸ رأی‌دهنده لبنانی خارج از کشور برای انتخابات پارلمانی ثبت‌نام کرده‌اند و این آرا در سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های لبنان در سراسر جهان توزیع شده است. طبق اعلام سعودی‌ها، بیشترین درصد لبنانی‌های مقیم خارج در فرانسه سکونت دارند و پس از آن آلمان، کانادا، آمریکا، استرالیا، امارات، ساحل عاج و عربستان سعودی قرار دارند.

هرچند مقامات سعودی تلاش می‌کنند نشان دهند که لبنانی‌های خارج عمدتاً در کشورهای غربی زندگی می‌کنند تا ماهیت مخرب سیاستهای خود را پنهان کنند اما شواهد نشان می‌دهد که عربستان یکی از مراکز اصلی سکونتگاه لبنانی‌ها در منطقه است و دیگر شیخ‌نشین‌های خلیج فارس نیز دهها هزار لبنانی را در خود جای داده‌اند که رقم قابل توجهی را دربرمی‌گیرد.

بنابراین، عربستان و شیخ‌نشین‌ها تلاش می‌کنند با اتکا به منابع مالی گسترده و حمایت سیاسی غرب، لبنانی‌های مقیم خارج را به حمایت از جریانهای همسو با خود ترغیب کنند. در سناریوی مدنظر ریاض، ورود این نیروهای سیاسی به پارلمان آینده می‌تواند بهانه‌ای برای القای این روایت باشد که حزب‌الله محبوبیت پیشین را از دست داده است. چنین چارچوبی در نهایت با هدف هموارسازی مسیر تضعیف تدریجی جایگاه سیاسی و اجتماعی مقاومت طراحی شده که در محاسبات سعودی‌ها می‌تواند توازن قدرت در لبنان را به سود متحدان آنان تغییر دهد.

چالشهای ریاض برای تقویت ارتش لبنان

عربستان می‌خواهد با کمک‌های مالی و خرید تسلیحات، ارتش لبنان را توانمند جلوه دهد تا نشان دهد که آماده تأمین امنیت مرزهای جنوبی در برابر تهدیدات رژیم صهیونیستی است. با این حال، واقعیت این است که ارتش لبنان فاقد ابزار و قدرت کافی برای اجرای این وظیفه حیاتی است و حتی در صورت دریافت کمکهای نسبی از ریاض، توان بازدارندگی لازم را نخواهد داشت. ارتش لبنان برای ایستادگی در برابر تهدیدات صهیونیستی نیازمند جذب هزاران نیرو و خرید تسلیحات پیشرفته است، هزینه‌ای که به چند میلیارد دلار می‌رسد.

تحرکات عربستان درحالی صورت می‌گیرد که اسرائیل هیچ اراده‌ای برای برقراری آتش‌بس دائمی با لبنان ندارد و در یکسال گذشته ده‌هزار بار آتش‌بس را نقض کرده و صدها نقطه در جنوب لبنان را بمباران کرده است. این رژیم همچنین مقدمات توسعه‌طلبی ارضی در جنوب لبنان را آغاز کرده است. یونیفیل در بیانیه‌ای اعلام کرد که «در ماه اکتبر، نیروهای حافظ صلح، دیوار بتنی T شکل ساخته شده توسط نیروهای دفاعی اسرائیل در جنوب غربی شهر یارون را  بررسی کردند که از خط آبی عبور می‌کند و بیش از ۴۰۰۰ مترمربع از زمین‌های لبنان را غیرقابل دسترس می‌کند. علاوه‌براین، جنبش شهرک‌سازی صهیونیستی «اوری تصافون» نیز اعلام کرد که اراضی و املاک جنوب لبنان را برای فروش عرضه کرده که با هدف ساخت شهرکهای صهیونیست‌نشین انجام می‌شود.

از سوی دیگر، در شرایط کنونی توان مالی عربستان برای تجهیز و تقویت ارتش لبنان نیز مورد تردید قرار دارد. این کشور خود با مشکلات عدیده اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و همین بحران سبب شده تا پروژه‌های کلانی مانند ساخت شهر نئوم و چشم‌انداز ۲۰۳۰ مورد بازبینی و تعدیل قرار گیرند و در چنین شرایطی، ریاض قادر به ارائه کمکهای قابل توجه به لبنان بویژه در امر بازسازی نخواهد بود.

مسئله دیگر این است که عربستان قصد دارد ارتش لبنان را برای مقابله با تهدیدات تل‌آویو مجهز کند اما همزمان مسیر عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی را در پیش گرفته است و لذا طبیعتاً اقدامی که این روند را به خطر بیندازد انجام نخواهد داد.

با این اوصاف، طرح‌های اقتصادی و وعده‌های تبلیغاتی عربستان در لبنان را می‌توان استراتژی آینده ‌فروشی دانست که با هدف فریب افکارعمومی ارائه می‌شود. این اقدامات، گرچه ظاهراً به نفع مردم لبنان معرفی می‌شوند اما در واقع تلاشی هدفمند برای تضعیف حزب‌الله و تحکیم منافع راهبردی ریاض و غرب در عرصه سیاسی و امنیتی این کشور محسوب می‌شوند.

مقابله با نفوذ ایران

ریاض و متحدان غربی آن تلاش می‌کنند با حمایت از دولتمردان لبنان و اجرای برنامه‌هایی مانند تضعیف حزب‌الله، نفوذ ایران در این کشور را محدود کنند.

یکی از ابزارهای کلیدی در این مسیر، تقویت ارتش لبنان است تا به عنوان نیرویی وابسته و تحت کنترل عمل کند. هدف نهایی این اقدامات، بستن دست ایران در لبنان و جلوگیری از ایجاد تهدید مستقیم برای امنیت سرزمین‌های اشغالی است.

این راهبرد پس از حمله اخیر رژیم صهیونیستی به ایران با جدیت بیشتری دنبال می‌شود، زیرا احتمال دارد با آغاز دور جدید تنش‌ها میان اسرائیل و ایران، لبنان به عنوان یکی از خاکریزهای درگیری عمل کند و امنیت سرزمین‌های اشغالی را به خطر بیندازد.