بحران معلولیت در غزه؛ زخمی که التیام نمی‌یابد

نوار غزه طی دو سال گذشته شاهد یکی از شدیدترین بحران‌های انسانی معاصر بوده است. جنگ اسرائیل علیه این منطقه کوچک و محاصره‌شده نه تنها هزاران کشته و زخمی برجای گذاشته، بلکه موجی بی‌سابقه از معلولیت‌های دائمی، به‌ویژه قطع عضو، را به وجود آورده است.

آمارهای رسمی وزارت بهداشت فلسطین و گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که غزه اکنون بالاترین نرخ قطع عضو کودکان به ازای هر نفر در جهان را ثبت کرده است.

آمارهای تکان‌دهنده

وزارت بهداشت فلسطین در غزه اعلام کرده تاکنون ۶ هزار مورد قطع عضو ثبت شده است که یک‌چهارم آنها کودکان و حدود ۱۲ درصد زنان هستند. از زمان آغاز درگیری‌ها در اکتبر ۲۰۲۳، بیش از ۴۲ هزار فلسطینی دچار جراحات تغییر دهنده زندگی شده‌اند که حدود ۶ هزار نفر آنها قطع عضو یا آسیب‌های شدید ستون فقرات و اندام‌ها را تجربه کرده‌اند.

کمیته بین‌المللی نجات گزارش داده است که غزه اکنون بالاترین نرخ کودکان قطع عضو شده در جهان را دارد. همچنین کمیته حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد اعلام کرده که از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون بیش از ۲۱ هزار کودک معلول شده‌اند. یونیسف نیز تخمین زده بیش از ۶۴ هزار کودک کشته یا زخمی شده‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهد که بحران جسمی با پیامدهای روانی و اجتماعی عمیق همراه است، زیرا کودکان در سنین پایین با معلولیت‌های دائمی مواجه شده‌اند و نیاز فوری به حمایت روانی دارند.

روایت‌هایی از دل بحران

یکی از نمونه‌های دردناک این بحران، راتب ابوقلیق، پسری ۹ ساله از خان یونس است. او در حمله اسرائیل به خانه‌اش، مادر و برادرش را از دست داد و پایش قطع شد. راتب پیش از این در ورزش‌های مختلف فعال بود، اما پس از عمل جراحی حتی توانایی ضربه زدن به توپ فوتبال را از دست داد. پسرعمویش احمد با استفاده از یک لوله فاضلاب و طناب، پروتزی ابتدایی برای او ساخت تا بتواند دوباره در بازی‌ها شرکت کند. این ابتکار ساده، نمادی از تلاش خانواده‌ها برای بازگرداندن امید به کودکانشان در شرایطی است که دسترسی به تجهیزات پزشکی تقریباً غیرممکن شده است.

نمونه دیگر، ابراهیم عبدالنبی، پدر چهار فرزند است که هنگام دریافت غذا هدف گلوله قرار گرفت و پایش را از دست داد. او و همسرش با استفاده از لوله فاضلاب و سیم، پروتزی ابتدایی ساختند تا بتواند دوباره حرکت کند و از خانواده‌اش حمایت کند. عبدالنبی به الجزیره گفته بود: «من عاشق زندگی هستم و برای ادامه آن مبارزه می‌کنم.»

این روایت‌ها نشان می‌دهد که مردم غزه، در غیاب امکانات پزشکی، به راهکارهای ابتدایی و خانگی برای ساخت پروتز روی آورده‌اند؛ اقدامی که هم نماد مقاومت است و هم بیانگر عمق بحران اجتماعی و روانی.

بحران زیرساخت‌های درمانی

تخریب گسترده بیمارستان‌ها و مراکز درمانی توسط رژیم صهیونیستی، همراه با محاصره و جلوگیری از ورود تجهیزات پزشکی، باعث فروپاشی کامل خدمات توانبخشی در غزه شده است. گزارش‌های مشترک سازمان‌های بهداشتی نشان می‌دهد که تا سپتامبر ۲۰۲۵ بیش از ۱۷۰ هزار نفر مجروح شده‌اند و دست‌کم ۲۵ درصد آنان به توانبخشی میان‌مدت و بلندمدت نیاز دارند.

وزارت بهداشت فلسطین هشدار داده است که کمبود امکانات و ابزارهای کمکی، وضعیت انسانی خانواده‌ها را بحرانی کرده است. این شرایط، غزه را به منطقه‌ای تبدیل کرده که در آن حتی ابتدایی‌ترین خدمات درمانی برای معلولان در دسترس نیست.

در همین راستا، وزارت بهداشت کمپینی بین‌المللی برای جمع‌آوری کمک‌های مالی آغاز کرده تا صندوقی برای توانبخشی افراد قطع عضو ایجاد شود. این اقدام با همکاری انجمن رفاه، بنیاد منیب و موسسه بهداشت جهانی دانشگاه آمریکایی بیروت انجام شده و هدف آن بازسازی بخش توانبخشی غزه است.

ماجد ابو رمضان، وزیر بهداشت فلسطین، تأکید کرده است که این وزارتخانه متعهد به رهبری تلاش‌های ملی برای بازسازی سیستم توانبخشی است و خواستار هماهنگی سازمان‌های محلی و بین‌المللی در یک چارچوب واحد شده است. این واکنش‌ها نشان می‌دهد که بحران توانبخشی در غزه نه تنها یک مسئله داخلی، بلکه دغدغه‌ای جهانی است.

تهدید مهمات منفجر نشده

در دل این وضعیت بحرانی، یک خطر بسیار بزرگ دیگر مزید برعلت شده تا ابعاد فاجعه روز به روز بدتر از قبل نیز شود و آن وجود هزاران بمب و مهمات منفجر نشده است که جان امدادگران و کودکان و سایر کسانی که در حال آواربرداری هستند را تهدید می‌کند.

نهاد سازمان ملل متحد در امور مین‌ روبی (UNMAS) گزارش داده که از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون دست‌کم ۵۲ فلسطینی کشته و ۲۶۷ نفر زخمی بر اثر انفجار مهمات باقی‌مانده شده‌اند. تخمین زده می‌شود بین ۵ تا ۱۰ درصد از سلاح‌های شلیک‌شده به غزه منفجر نشده‌اند و این منطقه را به یک میدان مین تبدیل کرده‌اند.

منابع محلی اعلام کرده‌اند که بیش از ۷۱ هزار تُن مواد منفجره در نوار غزه باقی مانده است. این تهدید دائمی، نه تنها جان غیرنظامیان را در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه روند بازیابی اجساد و بازسازی مناطق تخریب‌شده را نیز مختل کرده است.

محمود باسال، سخنگوی دفاع مدنی، هشدار داده که وجود این مواد منفجره در کنار اجساد و آوار، یک مشکل اساسی و غیرقابل تحمل برای مردم غزه است. این وضعیت، علاوه بر خطر جسمی، فشار روانی شدیدی بر خانواده‌ها و کودکان وارد کرده است.

معلولیت، زخم باز جنگ غزه

بررسی داده‌ها و روایت‌ها نشان می‌دهد که بحران معلولیت در غزه بخشی از یک سیاست سیستماتیک است. استفاده گسترده از سلاح‌های سنگین، بمب‌های خوشه‌ای و موشک‌های پرقدرت در مناطق پرجمعیت، نه تنها باعث افزایش تلفات انسانی شده، بلکه به‌طور هدفمند موجی از معلولیت‌های دائمی ایجاد کرده است. این رویکرد، به‌زعم بسیاری از ناظران، تلاشی برای افزایش رنج جسمی و روانی غیرنظامیان و ایجاد فشار اجتماعی بر جامعه فلسطینی است.

ابعاد اجتماعی و روانی این بحران نیز غیرقابل چشم‌پوشی است. کودکان در سنین پایین با معلولیت‌های دائمی مواجه شده‌اند و نیاز فوری به حمایت روانی دارند. خانواده‌ها با فشارهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از مراقبت از اعضای معلول دست‌وپنجه نرم می‌کنند و بسیاری از کودکان و بزرگسالان به دلیل ناتوانی در مشارکت در فعالیت‌های روزمره، دچار افسردگی و انزوا شده‌اند. این پیامدها نشان می‌دهد که بحران غزه تنها یک مسئله جسمی نیست، بلکه جامعه را در سطح روانی و اجتماعی نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده است.