کالابرگ؛ سپر مردم در برابر تورم

تبیین:

تورم همچنان بر سفره خانوار‌های ایرانی سایه انداخته است، چنانچه بر اساس آمار‌ها تورم در حوزه مواد غذایی از سایر بخش‌ها پیشی گرفته و از ابتدای آغاز به کار دولت چهاردهم مواد غذایی با تورمی ۷۹ درصدی مواجه بوده‌اند. موضوعی که به معنای افزایش هزینه‌های معیشتی خانوار است. طبیعتا در چنین شرایطی و با توجه به فشار بر روی سفره و معیشت خانوارها، لزوم حمایت دولت از آنها بیش از گذشته احساس می‌شود.

• کالابرگ الکترونیکی و عدالت توزیعی

رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با رئیس‌جمهور و هیئت وزیران، با اشاره به ضرورت تقویت مؤلفه‌های قدرت و عزت ملی، توصیه‌های مهمی در حوزه اقتصاد و معیشت بیان کردند که یکی از مهمترین این توصیه‌ها تأمین به موقع و کامل کالا‌های اساسی بود. ایشان گفتند: «ذخایر کالا‌های اساسی باید کاملاً اطمینان‌بخش باشد؛ این کار با از بین بردن گرانی‌های ناشی از سودجویی منفعت‌طلبان، در سفره مردم اثر مستقیم دارد و تهدید غذایی را هم از بین می‌برد.» رهبر معظم انقلاب در بخش دیگری از صحبت هایشان به مسئله مهم معیشت مردم پرداختند و گفتند: «در باب معیشت مردم به گونه‌ای عمل کنید که مردم بتوانند حدود ده قلم کالای اساسی را بدون دغدغه افزایش قیمت تهیه کنند؛ نه اینکه قیمت‌ها امروز و فردا دوبرابر شود. ایشان با استناد به نظرات کارشناسان اقتصادی، کالابرگ را از راه‌های دسترسی بدون دغدغه مردم به ده قلم کالای اساسی خواندند.»اگرچه دولت‌ها در ایران همواره متناسب با شرایط اقتصادی کشور، حمایت‌هایی را تحت عناوین مختلف و با هدف تقویت معیشت خانوار‌ها انجام داده و می‌دهند. اما در سال‌های گذشته و با توجه به افزایش قیمت‌ها در برخی از حوزه‌ها مانند نرخ ارز این حمایت‌ها رنگ و بوی جدی تری به خود گرفته و تحت دو عنوان یارانه نقدی و کالابرگ وارد فضای ادبیات اقتصادی کشور شده است. با این حال و در شرایط فعلی و با توجه به کاهش ارزش پول ملی به نظر می‌رسد پرداخت یارانه نقدی دیگر آن تاثیرگذاری سابق را نداشته و ارائه کالابرگ روشی معقول‌تر نسبت به یارانه نقدی در راستای حمایت از معیشت خانوارهاست. طرح کالابرگ نیز جزو طرح‌هایی بود که از زمان ریاست جمهوری شهید رئیسی و در دولت سیزدهم پایه گذاری و اجرا شد و تاکنون طی چندین مرحله با موفقیت خوبی اجرایی شده است. با این حال در نشست شورای هماهنگی مجلس شورای اسلامی که در ۱۲ آبان ۱۴۰۴ با حضور رئیس مجلس، روسای کمیسیون‌های تخصصی و معاونان قوه مقننه برگزار شد، محمدباقر قالیباف با تأکید بر ضرورت اصلاحات معیشتی، خواستار اجرای فوری طرح کالابرگ الکترونیکی در آبان ماه شد و تاکید کرد حتی اگر در این مرحله تنها سه دهک پایین جامعه را پوشش دهد، این اقدام باید با فاصله‌ای کوتاه به هفت دهک تعمیم یابد تا عدالت توزیعی در حوزه یارانه‌ها محقق شود.

• تحول در سیاست رفاهی ایران با اجرای کالابرگ

در نیمه نخست سال ۱۴۰۴، اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی وارد مرحله‌ای عملیاتی شد که می‌توان آن را نقطه عزیمت بازتعریف سیاست‌های حمایتی دولت دانست. بر اساس اعلام وزارت تعاون، تأمین اعتبار برای اجرای این طرح در هر دوره، برای سه دهک نخست جامعه، نیازمند حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان بودجه است. با گسترش دامنه پوشش به هفت دهک، این رقم به حدود ۲۸ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان در هر فصل افزایش یافت. در این میان منابع مالی این طرح از چند مسیر تأمین شد که یکی از آنها حذف یارانه نقدی دهک‌های هشتم تا دهم و صرفه‌جویی در پرداخت‌های غیرهدفمند و استفاده از ظرفیت‌های بودجه عمومی است. حذف یارانه نقدی دهک‌های بالا به تنهایی حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان منابع را آزاد می‌کند که مستقیماً به اجرای پایدار کالابرگ برای سه دهک پایین جامعه کافی است. در واقع بر اساس آنچه وجود دارد حذف یارانه دهک‌های بالایی برای تأمین هزینه کالابرگ سه دهک پایینی جامعه کفایت می‌کند و نیازی به استفاده از سایر ظرفیت‌ها نیست مگر اینکه بنا باشد تعداد این دهک‌ها و میزان افرادی که از کالابرگ استفاده می‌کنند افزایش یابد.

• کالابرگ و سپر حمایتی در برابر شوک‌های قیمتی

این جابه‌جایی منابع یارانه، یعنی ارائه کالابرگ به جای پرداخت نقدی یارانه و حذف دهک‌های درآمدی بالا و تامین منابع آن برای دهک‌های پایینی اقدام شایسته و مثبتی است که البته منابع اجرای آن نیز وجود دارد. در واقع دولت با انتقال منابع از دهک‌های بالا به خانوار‌های کم‌درآمد، می‌تواند فشار تورمی ناشی از پرداخت نقدی را کاهش داده و کالا‌های اساسی را با قیمت ثابت در اختیار گروه‌های هدف قرار دهد. ارزیابی‌های اولیه نشان داد که این اقدام، وابستگی خانوار‌های محروم به بازار آزاد را کاهش داده و امنیت غذایی را در مناطق کم‌برخوردار تقویت کرده است که نشان دهنده لزوم و گسترش اجرای این طرح است. شاید یکی از مهمترین کارکرد‌های کالابرگ را بتوان تثبیت قیمت کالا‌های مشمول در قالب کالابرگ دانست که توانسته نوسانات تورمی در سبد مصرفی دهک‌های پایین را کنترل کرده و به نوعی سپر حمایتی در برابر شوک‌های قیمتی ایجاد کند. در واقع طرح کالابرگ نه تنها یک سیاست رفاهی، بلکه گام نخست در بازتعریف مدل حمایت اجتماعی دولت از اقشار مختلف جامعه به خصوص دهک‌های پایین درآمدی است.