بغداد، جبهه نهایی برای فتح انتخابات

یک هفته مانده به انتخابات پارلمانی عراق که قرار است 20 آبان برگزار شود، نگاه‌ها بیش از هر زمان دیگری به رقابت پرفشار جریانات سیاسی در بغداد دوخته شده، یعنی جایی که کانون اصلی جدال انتخابات در آنجا در حال رقم خوردن است و فاتح این حوزه عملاً کل پارلمان را فتح می‌کند.

‌در این دور از انتخابات، مردم عراق ۳۲۹ نماینده را برای پارلمان جدید انتخاب خواهند کرد و در این میان، انتخابات بغداد سهم ویژه و نقش محوری دارد.

بر اساس اصلاحات جدید قانون انتخابات، نظام رأی‌گیری عراق به روش نمایندگی تناسبی «سانت ‌لیگو» خواهد بود، شیوه‌ای که هر استان را به‌ عنوان یک حوزه انتخابیه مستقل به رسمیت می‌شناسد. در همین چارچوب، بغداد با ۷۱ کرسی بیشترین سهم را در میان استانهای عراق دارد. این رقم معادل بیش از یک‌پنجم کل کرسی‌های پارلمان است و همین مسئله باعث شده که رقابت بر سر کسب کرسی‌های پایتخت نقشی تعیین‌ کننده در شکل‌دهی به ائتلاف اکثریت و در نهایت انتخاب نخست‌وزیر داشته باشد.

به همین دلیل، احزاب بزرگ و ائتلافهای اصلی در هفته‌های اخیر تمرکز خود را بر بغداد گذاشته‌اند و با بسیج رسانه‌ای و حضور میدانی گسترده می‌کوشند آرای ساکنان این استان را جلب کنند. در واقع، پیروزی در بغداد دیگر صرفاً یک موفقیت انتخاباتی نیست بلکه به ‌معنای کسب جایگاه برتر در معادله قدرت و تصمیم‌سازی سیاسی عراق است که سرنوشت دولت آینده رقم خواهد خورد.

حضور دانه درشت‌ها در معرکه بغداد

یکی از نکات قابل توجه این دوره، حضور رهبران ملی و چهره‌های تاثیرگذار در فهرستهای انتخاباتی بغداد است. جریانات سیاسی برخلاف ادوار گذشته در این دور با بکارگیری حداکثر سرمایه سیاسی پا به میدان رقابت گذاشته‌اند و حضور سیاسیون صاحب‌نام عراقی جذابیت مضاعفی به کارزار انتخاباتی در بغداد داده است.

در اردوگاه اهل سنت، محمد الحلبوسی، رئیس پیشین پارلمان و رهبر ائتلاف «التقدم»، همچنان یکی از بازیگران محوری است. او با تکیه بر تجربه پارلمانی و شبکه سیاسی گسترده‌ تلاش دارد آرای سنی‌های بغداد را متحد سازد و موقعیت خود را به‌ عنوان رهبر بی‌رقیب جریان سنی تثبیت کند. با این حال، ظهور لیستهای متعدد سنی، از جمله ائتلاف «السيادة» به رهبری خمیس الخنجر، و ائتلاف «العزم» به رهبری مثنی السامرائی، و همچنین فهرستهای مستقل موجب تشتت آرا شده است، موضوعی که می‌تواند به نفع جریانهای منسجم‌ و قدرتمندتر به‌ویژه شیعیان تمام شود.

در جبهه شیعیان، صحنه رقابت پیچیده‌تر و در عین حال تعیین‌کننده‌تر است. حضور رهبران برجسته‌ای همچون محمد شیاع السودانی با ائتلاف «دولت بازسازی و توسعه»، نوری المالکی با ائتلاف «دولت قانون»، عمار حکیم با «تیار الحکمه» و لیست مستقل هادی العامری با شاخه سیاسی «سازمان بدر» نشان ‌دهنده آن است که بغداد برای هر یک از این نیروها نه ‌تنها محل کسب کرسی بلکه آزمونی برای سنجش نفوذ سیاسی و مردمی است. چرا که هر پیروزی یا شکست در پایتخت، بازتاب مستقیم در موازنه قدرت ملی دارد.

در کنار این بازیگران سنتی، احزاب مستقل و فهرستهای محلی نیز به صحنه آمده‌اند. این گروه‌ها اگرچه پراکنده‌ بوده و چندان مطرح نیستند اما می‌توانند در مناطق خاصی از بغداد نقشی تعیین ‌کننده ایفا کنند. از اینرو، این تنوع فهرستها و رقابت چندلایه فضای انتخابات پایتخت را به تصویری فشرده از کل عراق بدل کرده است، جایی که تنوع قومی، مذهبی و سیاسی کشور در کوچکترین محلات آن بازتاب یافته و نتیجه‌اش می‌تواند تحولات سیاسی تاثیرگذاری را رقم بزند.

 جریان صدر همچنان چالش لاینحل

درحالی که بیشتر شهرهای عراق این روزها حال و هوای انتخاباتی به خود گرفته‌ و زیر پوسترهای انتخاباتی پوشیده شده‌اند اما شهرک صدر بغداد چهره‌ای متفاوت دارد که نه تنها از شور انتخابات خبری نیست بلکه نوعی تبلیغات معکوس نیز در آن جریان دارد که حال‌وهوایی معنادار به شرق بغداد بخشیده است.

منطقه «صدریه» که پایگاه اجتماعی و سیاسی هواداران جریان صدر به شمار می‌رود از مناطق کلیدی و اثرگذار در انتخابات عراق به شمار می‌رود. بر اساس اعلام کمیسیون عالی مستقل انتخابات بخش «الرصافه» که شهرک صدر در شرق آن واقع شده، بیشترین شمار رأی‌دهندگان را در میان تمام استانها دارد.

جمعیت واجد شرایط رأی دادن در این بخش که عمدتاً شیعه‌نشین است حدود 2 میلیون و 300 هزار نفر برآورد می‌شود. در مقابل، در سوی غربی پایتخت بخش «الکرخ» که اکثراً سنی‌نشین است حدود 1 میلیون و 900 هزار رأی‌دهنده را در خود جای داده است. این تفاوت آماری نشان می‌دهد که شهرک صدر نقشی تعیین ‌کننده در شکل‌دهی به نتایج نهایی انتخابات بغداد و به تبع آن ترکیب کل پارلمان عراق دارد.

دلیل این فضای سرد و بی‌تحرک در شهرک صدریه در غیبت کامل نامزدهای وابسته به جریان صدر به رهبری مقتدی صدر در انتخابات پیش‌رو نهفته است. نبود چهره‌های این جریان که همواره نقشی پررنگ در میان ساکنان محلی داشته‌اند، باعث شده شور انتخاباتی در این منطقه فروکش کند و حال‌و‌هوای بایکوت و سکوت جای شور و هیجان همیشگی را بگیرد.

مقتدی صدر که در سال‌های اخیر با مواضع تند و تصمیم‌های غیرمنتظره خود بارها روند سیاسی عراق را دستخوش بی‌ثباتی کرده، این بار نیز راهی متفاوت در پیش گرفته است.

او تنها یک هفته مانده به انتخابات در پیامی در شبکه «ایکس» شرکت در انتخابات را تحریم کرد و نوشت:«با یقین کامل می‌دانم که تصمیم به تحریم، اقدامی دشوار و سنگین برای بسیاری از مردم است اما وطن، گران‌بهاتر از آن است که به فاسدان و وابستگانِ سرسپرده فروخته شود».

باتوجه به موضع‌گیری مقتدی صدر و غیبت نامزدهای این جریان در انتخابات سرنوشت‌ساز نه تنها باعث سردرگمی بخشی از پایگاه مردمی او شده بلکه می‌تواند بر میزان مشارکت رأی‌دهندگان در بغداد نیز اثرگذار باشد، زیرا مشارکت و عدم مشارکت هواداران صدر همواره در نتیجه نهایی انتخابات نقشی تعیین‌ کننده داشته است. از اینرو، عدم مشارکت جریان صدر و به تبع آن کاهش آراء حوزه بغداد ممکن است تأثیر چشمگیری بر توزیع کرسی‌ها داشته باشد.

تجربه‌ انتخابات عراق نشان داده که هرگونه تنش در بغداد به ‌ویژه در شهرک صدریه می‌تواند کل روند انتخابات را تحت تأثیر قرار دهد. لذا، اگر هواداران جریان صدر بخواهند در روز رای‌گیری دست به اعتراض بزنند یا در مراکز رأی‌گیری اختلال ایجاد کنند، احتمالاً فضای پایتخت رنگ امنیتی به خود خواهد گرفت. هرچند رئیس پلیس بغداد تأکید کرده که هیچ برنامه‌ای برای اعمال محدودیت‌های آمد و شد وجود ندارد اما در صورت بروز ناامنی شرایط می‌تواند در مدت کوتاهی دگرگون شود. در چنین حالتی، حضور نیروهای امنیتی در خیابانها افزایش می‌یابد، مسیرها بسته می‌شوند و بغداد به شهری با چهره‌ای نظامی تبدیل خواهد شد. این وضعیت نه ‌تنها مشارکت مردم را کاهش می‌دهد بلکه ثبات و آرامش بغداد را نیز برهم خواهد زد.

اهمیت استراتژیک انتخابات بغداد

انتخابات بغداد از این جهت مهم است که نمایندگان منتخب آن تنها نماینده پایتخت نیستند بلکه آنها در تصمیم‌گیری‌های کلان مانند انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور نقش برجسته‌ای دارند. بنابراین، اگر یک ائتلاف بتواند در بغداد پیروزی چشمگیری کسب کند، در مذاکره برای تشکیل دولت، سهم و نفوذ بیشتری خواهد داشت و این مسئله به‌ویژه وقتی ترکیب پارلمان در وضعیت بدون اکثریت مطلق باشد مهمتر است.

از سوی دیگر، نتیجه انتخابات در بغداد می‌تواند به ‌روشنی مرز میان ائتلاف‌های حامی دولت مرکزی و جریان‌های نزدیک به قدرتهای خارجی را مشخص کند. در واقع، ترکیب نهایی کرسی‌های پایتخت نشان خواهد داد کدام طیف از نفوذ و پشتوانه مردمی بیشتری برخوردار است و در نهایت، توان جهت‌دهی به سیاستهای داخلی و خارجی عراق را خواهد داشت.

از لحاظ مشروعیت سیاسی و پیام عمومی نیز، مشارکت بالا یا پایین در بغداد به ‌عنوان شاخص اعتماد مردم به نظام انتخاباتی تلقی می‌شود. بنابراین، اگر در بغداد مشارکت گسترده باشد، این شور سیاسی می‌تواند به سراسر عراق سرایت کرده و موجی از امید و حضور مردمی ایجاد کند اما اگر فضای انتخاباتی پایتخت سرد و بی‌روح باشد، سایه بی‌اعتمادی و بی‌میلی بر دیگر مناطق نیز مستولی خواهد شد.