کدام استان‌ها در لیست سیاه جمعیتی قرار گرفتند؟

تبیین:

فاطمه شعبانی، عضو هیأت علمی علوم پزشکی اراک، در دومین پیش‌نشست همایش فرزندآوری و جوانی جمعیت با محور «رفتار باروری زوجین در استان مرکزی» با اشاره به افزایش عدم تمایل زوجین به فرزندآوری گفت: رفتارهای باروری مجموعه‌ای از تصمیمات و اقدامات افراد در زمینه تولیدمثل است و متأسفانه در کشور ما، روندی رو به افزایش در عدم تمایل به فرزندآوری مشاهده می‌شود که نیازمند بررسی دقیق‌تر است.

وی افزود: در سطح جهانی، عوامل فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و اقتصادی نقش مهمی در تعیین تعداد فرزندان دارند. تمایل به تک‌فرزندی یا کاهش نرخ باروری اغلب ناشی از دغدغه‌های اقتصادی، نگرانی‌های شغلی و نبود حمایت کافی از خانواده‌هاست. همچنین تغییر سبک زندگی و تحولات فرهنگی و اجتماعی تأثیر مستقیمی بر ساختار خانواده و تصمیمات باروری دارد.

شعبانی تصریح کرد: سقط جنین نیز یکی از شاخص‌های مهم رفتارهای باروری است که می‌تواند به‌صورت خودبه‌خودی یا قانونی رخ دهد. عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در این زمینه نقش دارند. آمار جهانی نشان می‌دهد که سقط‌های غیرقانونی بیشتر در میان زنان طبقات اجتماعی-اقتصادی بالاتر رخ می‌دهد، در حالی که سقط‌های پزشکی یا خودبه‌خودی در طبقات پایین‌تر مشاهده می‌شود.

عضو هیأت علمی علوم پزشکی اراک عنوان کرد: با وجود اهمیت بالای باروری، چالش‌های متعددی در این حوزه وجود دارد که بسیاری از کشورها، از جمله ایران، با آن مواجه هستند. رفتارهای باروری تحت تأثیر عوامل محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاست‌های جمعیتی قرار دارند.بررسی شاخص‌های باروری در سطح جهانی نشان می‌دهد که نرخ باروری به‌طور متوسط از 5 فرزند به ازای هر زن به حدود 2.7 فرزند کاهش یافته است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، نرخ باروری به کمتر از سطح جانشینی (2.1 فرزند) رسیده است.

وی افزود: کاهش نرخ باروری منجر به سالخوردگی جمعیت شده و ساختار جمعیتی کشورها را دستخوش تغییر کرده است. کاهش نیروی انسانی جوان، افزایش جمعیت سالمند و فشار بر نظام‌های رفاهی و تأمین اجتماعی از جمله پیامدهای این روند است که توسعه پایدار کشورها را با چالش مواجه می‌کند.

شعبانی بیان کرد: در ایران، کاهش نرخ باروری به یک بحران جمعیتی تبدیل شده است. در حالی که کشورهای دیگر طی 70 تا 120 سال با کاهش تدریجی جمعیت مواجه بوده‌اند، ایران با یک "سقوط آزاد" جمعیتی روبه‌رو شده است. نرخ باروری از حدود 7 فرزند به ازای هر زن در سال 1345 به 1.6 در سال 1390 رسیده و همچنان در همین سطح باقی مانده است. این کاهش شدید منجر به توقف رشد جمعیت و در آینده‌ای نزدیک، رشد منفی جمعیت خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود که تا چند دهه آینده، حدود 30 درصد جمعیت ایران را سالمندان تشکیل دهند.

عضو هیأت علمی علوم پزشکی اراک  تصریح کرد: نقشه باروری کشور نشان می‌دهد که استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، خوزستان، خراسان جنوبی و یزد هنوز نرخ باروری بالاتری دارند، اما اکثر استان‌ها از جمله گیلان، مازندران و استان مرکزی با نرخ‌های بسیار پایین مواجه‌اند. استان گیلان حتی در لیست سیاه جمعیتی قرار گرفته است.

وی ادامه داد: افزایش میانگین سن ازدواج، تمایل به تک‌فرزندی، فاصله زیاد بین ازدواج و فرزند اول، افزایش آمار سقط‌های عمدی، طلاق، ناباروری و تقلید سبک زندگی غربی از جمله مهم‌ترین عوامل کاهش نرخ باروری در ایران هستند. در دهه 1400، میانگین سن ازدواج دختران به 23 سال و پسران به 27 سال رسیده است. این تأخیر در ازدواج با کاهش قدرت باروری، افزایش سقط‌های مکرر، ناباروری اولیه و ثانویه و بروز بیماری‌های مزمن در مادران ارتباط مستقیم دارد.

شعبانی با بیان اینکه در حال حاضر عدم فرزند آوری به‌عنوان یک دیدگاه اشتباه در حال گسترش است که با فطرت انسانی در تضاد است، افزود: هیچ موجودی نمی‌تواند جایگزین فرزند برای انسان باشد. برای مقابله با این بحران، باید اقدامات چندبعدی در حوزه فرهنگ‌سازی، اقتصاد، آموزش و سلامت انجام شود.

عضو هیأت علمی علوم پزشکی اراک بیان کرد: در حال حاضر، حدود 3 میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد که نیازمند حمایت‌های تخصصی و روانی هستند. خوشبختانه، مراکز سلامت و پایگاه‌های بهداشتی در کشور در تلاش‌اند تا با تشخیص زودهنگام و اقدامات سریع، مسیر فرزندآوری این زوج‌ها را تسهیل کنند.

وی اضافه کرد: در زمینه سقط جنین نیز آمارها نشان می‌دهد که سالانه حدود 500 هزار مورد سقط در کشور رخ می‌دهد که بخش عمده‌ای از آن‌ها غیرقانونی است. این سقط‌ها می‌توانند پیامدهای جدی و بلندمدتی مانند ناباروری، مرگ مادر و افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه را به همراه داشته باشند. بنابراین، نیاز به سیاست‌گذاری و اقدامات مؤثر در این حوزه کاملاً محسوس است.

شعبانی عنوان کرد: در حوزه طلاق نیز آمارها نگران‌کننده است؛ به‌طوری‌که حدود 50 درصد طلاق‌ها در پنج سال اول زندگی مشترک رخ می‌دهد. یکی از دلایل این موضوع، نگرش نادرست "فرزند کمتر، زندگی بهتر" است که سال‌ها در کشور ترویج شده و اکنون نیازمند بازنگری و اصلاح فرهنگی است.

عضو هیأت علمی علوم پزشکی اراک خاطرنشان کرد: در حال حاضر، ایران در مرحله "پنجره جمعیتی" قرار دارد؛ فرصتی طلایی که باید از آن برای توسعه پایدار بهره‌برداری شود. برای استفاده بهینه از این فرصت، لازم است رویکردهای بوم‌شناختی متناسب با شرایط فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی هر استان و شهرستان اتخاذ شود. در کنار سیاست‌های کلان کشوری، سیاست‌های منطقه‌ای نیز باید تدوین و اجرا شوند تا بتوان چالش‌های جمعیتی را به‌صورت هدفمند و مؤثر مدیریت کرد.