«کمیته تکنوکرات اداره غزه»؛ چالش بزرگ مرحله دوم آتش‌بس

درحالی که سه هفته از آغاز آتش‌بس در غزه می‌گذرد اما اختلافات بر سر ورود به مرحله دوم این توافق همچنان پابرجاست.

یکی از اصلی‌ترین محورهای مناقشه میان حماس و رژیم صهیونیستی، چگونگی اداره سیاسی و امنیتی غزه در دوران پساجنگ است، موضوعی که تاکنون هیچ توافقی درباره آن حاصل نشده است.

مسئله مدیریت سیاسی و اداری غزه نخستین‌ بار در طرح ۲۰ بندی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا مطرح شد که ماه گذشته در نشست شرم‌الشیخ با حضور رهبران بیست کشور به امضا رسید.

این کمیته متشکل از فلسطینیان واجد شرایط و کارشناسان بین‌المللی تحت نظارت و سرپرستی یک نهاد انتقالی جدید به نام «شورای صلح» بین‌المللی خواهد بود که ریاست آنرا ترامپ برعهده خواهد داشت.

در عین حال، این طرح تأکید می‌کند که گروههایی همچون حماس نباید به‌ صورت مستقیم یا غیرمستقیم در روند اداره غزه نقش داشته باشند، بندی که اکنون به یکی از مهمترین نقاط اختلاف میان طرفها تبدیل شده است.

کمیته اداره غزه نهادی اجرایی و موقت است که پس از جنگ دوساله در غزه، با هدف اداره امور روزمره، امدادرسانی و بازسازی در این باریکه تشکیل خواهد شد. وظایف اصلی این کمیته شامل مدیریت خدمات عمومی، هماهنگی با نهادهای بین‌المللی و حفظ نظم در دوره گذار است. این ساختار تلاش دارد از تنشهای سیاسی فاصله گرفته و بر رفع نیازهای فوری مردم غزه متمرکز شود.

با وجود این، پایداری این کمیته به حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی وابسته است. برخی ناظران آنرا گامی به سوی وحدت ملی می‌دانند اما برخی دیگر آنرا تجربه‌ای گذرا تلقی می‌کنند که ممکن است در برابر فشارهای سیاسی و امنیتی دوام نیاورد.

ملاحظات و دیدگاه‌های متفاوت گروههای فلسطینی و مقامات آمریکایی و صهیونیستی نسبت به این پروژه نیز نشان می‌دهد موانع جدی بر سر راه اجرایی شدن آن وجود دارد.

مواضع گروه‌های فلسطینی

حماس اگرچه با طرح صلح 20 ماده‌ای ترامپ برای توقف جنگ موافقت کرد اما در موضوع تشکیل کمیته تکنوکرات خواسته‌هایی را مطرح کرده است.

محمد نزال، از مقامات ارشد حماس اعلام کرده که این جنبش با واگذاری اداره غزه به یک کمیته تکنوکرات موافق است، به شرطی که ضمانت‌هایی درباره حقوق ملت فلسطین و افقی برای تشکیل کشور فلسطینی طی پنج سال داده شود.

درباره موضوع خلع سلاح هم که خواست اصلی سران تل‌آویو برای ورود به مرحله دوم آتش‌بس است، رهبران حماس آنرا به اما و اگرهایی منوط کرده‌اند. نزال در این باره به رویترز گفت:«صادقانه بگویم، این مسئله به ماهیت پروژه بستگی دارد. اول باید ببینیم پروژه خلع سلاحی دقیقاً به چه معناست و سلاح‌ها قرار است به چه کسی تحویل داده شود. موضوعات مرتبط با مرحله بعدی مذاکرات از جمله بحث درباره سلاح‌ها، فقط به حماس مربوط نیست و گروه‌های مسلح دیگر فلسطینی را نیز دربرمی‌گیرد، بنابراین لازم است همه فلسطینی‌ها به موضعی مشترک برسند».

این درحالی است که گروه‌های فلسطینی اخیرا در نشستی قاهره با واگذاری اداره غزه به یک کمیته مستقل تکنوکرات تحت مدیریت سازمان آزادیبخش فلسطین «ساف» موافقت کردند تا اداره امور زندگی و خدمات پایه را به همراه همکاری با کشورهای عربی و نهادهای بین‌المللی برعهده بگیرد.  

از آنجا که آمریکا و رژیم صهیونیستی مخالف هرگونه حضور حماس در این کمیته تکنوکرات هستند، رهبران این جنبش تایید کرده‌اند که هیچ نقشی در کمیته اداره غزه نخواهند داشت.

بر اساس گزارش رسانه‌های عبری،  حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین در مذاکراتی تحت میانجی‌گری مصر، بر سر انتصاب «امجد الشوا» به عنوان رئیس کمیته اداره موقت نوار غزه به توافق رسیده‌اند، اقدامی که در نهایت باید به تایید نهایی واشینگتن برسد.

امجد الشوا که ریاست «شبکه سازمان‌های جامعه مدنی غزه» را برعهده دارد، با وجود روابط نزدیک با حماس، عضو رسمی این جنبش نبوده و همواره چهره‌ای مستقل از خود نشان داده است. بر اساس سازوکار تعیین شده، ترکیب دولت موقت به گونه‌ای تنظیم شده که پنجاه درصد اعضای آن توسط حماس و پنجاه درصد دیگر توسط تشکیلات خودگردان انتخاب خواهند شد.

در این چارچوب، حماس روز جمعه (9 آبان) از ارائه فهرستی شامل ۴۵ شخصیت مستقل به مصر خبر داد. طاهر النونو، مشاور رسانه‌ای حماس در این باره توضیح داد:«این اسامی با توافق گروههای فلسطینی تعیین شده‌اند و همگی افراد مستقلی از فرزندان غزه هستند. هیچ‌یک از این افراد وابستگی سیاسی ندارند و همگی دلسوز منافع غزه‌ هستند و هدف مشترک همه، حفظ منافع مردم و آینده غزه است».

این اقدام تلاش حماس برای حفظ نفوذ غیرمستقیم در ساختار جدید است. شبکه کان ۱۱ عبری در این باره گزارش داد:«میانجی‌ها به‌ ویژه مصر فهرست کامل ترکیب پیشنهادی دولت تکنوکرات را برای کسب رضایت حماس به این جنبش ارائه داده‌اند. این اقدام گامی دراماتیک است که حماس را حتی پس از پایان جنگ از «درِ پشتی» در صحنه قدرت غزه حفظ می‌کند».

جنبش فتح هم با اینکه در نشست قاهره حضور نداشت اما «عبدالفتاح دوله» سخنگوی این جنبش امروز (شنبه) اعلام کرد که در برابر هیچ فردی که برای عضویت در کمیته اداره غزه پیشنهاد شود مانع ایجاد نخواهد کرد اما تأکید دارد این کمیته باید در چارچوب دولت فلسطین و با ریاست یکی از وزرای آن تشکیل شود تا وحدت نهادی و سیاسی حفظ شود. این مقام فلسطینی گفت که مهمترین موضوع برای جنبش فتح، حفظ مرجعیت قانونی و وحدت ساختار سیاسی و اداری فلسطین است.

مواضع خصمانه آمریکا و اسرائیل

با اینکه حماس و گروههای فلسطینی با بسیاری از شروط آمریکا و رژیم صهیونیستی کنار آمده‌اند اما با این حال، مواضعی که مقامات واشینگتن و تل‌آویو درباره اداره سیاسی غزه اتخاذ می‌کنند مبتنی بر تسلیم محض گروه‌های مقاومت و هموار کردن مسیر برای ادامه طرح‌های اشغالگرانه است.

آمریکا تأکید دارد که بر اساس طرح ۲۰ بندی ترامپ حماس باید از ساختارهای سیاسی و اجرایی غزه کاملاً کنار گذاشته شود. حتی ترامپ از متحدان عربی خواسته تا اطمینان حاصل کنند که کمیته تکنوکرات عاری از نفوذ حماس باشد.

برخی ناظران آمریکایی تأکید کرده‌اند که اگر حماس در انتخاب کمیته نقش داشته باشد، این موضوع مغایر با اصول طرح ترامپ است. بنابراین، واشینگتن در پی آن است که اداره غزه از هرگونه نفوذ حماس جدا بماند و این روند تحت نظارت مستقیم نهادهای بین‌المللی و سازوکارهای امنیتی مورد حمایت آمریکا پیش برود.

از سوی دیگر، رژیم صهیونیستی که به دنبال چشم‌انداز نابودی مقاومت و تمام زیرساخت‌های نظامی غزه و به دست گرفتن کامل کنترل امنیتی آن است، با هرگونه تشکیلات یا ساختاری که این جنبش در آن حضور داشته باشد به ‌شدت مخالفت می‌کند. از اینرو، کابینه افراطی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر صهیونیستی از پیشنهاد دادن سهمی به حماس در حکومت تکنوکرات امتناع کرده است.

برخی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که تل‌آویو اعلام کرده در صورتی که حماس از نقش مستقیم در حکومت جدید حذف شود، ممکن است کمیته تکنوکراتی را بپذیرد. در این میان، یک مقام صهیونی به شبکه العربیه گفت:«اسرائیل نامزدی الشوا برای ریاست کمیته تکنوکراتهای غزه را وتو نخواهد کرد و اختیارات این کمیته «صرفاً در حوزه امور مدنی» خواهد بود».

با این حال، سران تل‌آویو که وحدت و اجماع میان جریان‌های فلسطینی را تهدیدی برای امنیت خود می‌دانند، از هر ابزاری استفاده می‌کنند تا مانع شکل‌گیری همگرایی میان این گروه‌ها شوند.

یکی از رهبران جنبش فتح در گفتگو با عربی 21، گفت:«رژیم صهیونیستی با تمامی امکانات در تلاش برای لغو هر گونه دیدار رسمی میان جنبش‌های فتح و حماس و ممانعت از هر گونه اقدام جدی برای آشتی ملی یا توافق ملی فراگیر بوده و با تمام توان برای حفظ کنترل خود بر غزه و کرانه باختری و ممانعت از هرگونه تلاشی برای پایان دادن به اختلافات فلسطینی‌ها و تقویت وحدت ملی تلاش می‌کند».

چشم‌انداز آتش‌بس شکننده در هاله‌ای از ابهام 

با توجه به اینکه کمیته اداره سیاسی و مدنی قرار است بر فعالیت‌های بشردوستانه و روند بازسازی غزه نظارت داشته باشد، این کمیته تنها در صورتی می‌تواند موفق عمل کند که اداره آن به ‌طور کامل در اختیار فلسطینی‌ها باشد. 

حماس و سایر گروه‌های فلسطینی بر این باورند که آمریکا و رژیم صهیونیستی اراده‌ای جدی برای بازسازی کامل غزه ندارند و تلاش می‌کنند تنها در مناطق جنوبی این باریکه پروژه‌های محدودی را اجرا کنند، طرحی که هدف آن اسکان دائمی فلسطینیان در منطقه رفح و جلوگیری از بازگشت آنان به مناطق شمالی است، مناطقی که ترامپ و نتانیاهو خواب‌های تازه‌ای را برای آن دیده‌اند تا به خیال خودشان این منطقه را به «ریویرای خاورمیانه» تبدیل کنند.

اسکان دائمی فلسطینیان در بخش جنوبی غزه می‌تواند مقدمه‌ای برای کوچ اجباری آنان از این باریکه و هموار کردن مسیر اشغالگری باشد تا صهیونیستها به‌ راحتی پروژه‌های جاه‌طلبانه خود را پیش ببرند.

گروه‌های فلسطینی معتقدند به دلیل جنایاتی که در دو سال گذشته رخ داده، اسرائیل صلاحیت نظارت بر آتش‌بس را ندارد و از اینرو می‌خواهند که نظارت و اجرای آتش‌بس را نهادی متشکل از همه جریان‌های فلسطینی و با مشارکت کشورهای عربی برعهده بگیرد.

تجربه نشان داده سران تل‌آویو به تعهدات آتش‌بس پایبند نمانده و به بهانه‌های واهی حملات را از سر گرفته‌اند، بنابراین حماس نگران است که در مرحله دوم آتش‌بس نیز تل‌آویو به بهانه نظارت بر آتش‌بس و روند بازسازی، فلسطینیان را متهم به نقض آتش‌بس کرده و جنایاتش را توجیه کند. اگر همزمان پروژه خلع ‌سلاح مقاومت نیز اجرا شود، این روند به‌ جای تضمین صلح، اساساً راه را برای ادامه اشغالگری هموار خواهد کرد.

در مجموع، با حذف حماس از کمیته تکنوکرات غزه هیچ صلح پایداری شکل نخواهد گرفت. این جنبش خواه مخالفانش بپذیرند یا نه، ریشه در بطن جامعه فلسطینی دارد و در بین ساکنان غزه از مشروعیت مردمی زیادی برخوردار است.

تجربه دو دهه گذشته نشان داده که تشکیلات خودگردان و دیگر گروه‌های فلسطینی نتوانسته‌اند جایگزین واقعی برای حماس باشند. بنابراین، هر تلاشی از سوی آمریکا و رژیم صهیونیستی برای کنار گذاشتن کامل این جنبش یا خلع سلاح آن، در واقع نادیده گرفتن اراده مردم و بازتولید همان دور باطل خشونت و بی‌ثباتی است.

اگر هدف از تشکیل کمیته تکنوکرات، برقراری صلح و بهبود وضعیت انسانی در غزه است، این هدف تنها با مشارکت همه بازیگران واقعی از جمله حماس تحقق خواهد یافت، در غیر این صورت، طرح ترامپ نیز به سرنوشت دیگر توافقات ناکام "خاورمیانه" دچار می‌شود.