سفر آسیایی ترامپ| تلاشی برای مهار چین از مسیر آسه‌آن

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که با تحمیل تعرفه‌های سنگین بر واردات از کشورهای دیگر، سعی دارد تراز تجاری را به نفع واشینگتن اصلاح کند، این بار بلوکهای اقتصادی شرق آسیا را به‌ عنوان کانون جدید راهبردهای تجاری خود انتخاب کرده است.

در همین چارچوب، ترامپ در چهل‌وهفتمین نشست سران اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) که در مالزی برگزار می‌شود شرکت کرد. نشستی سه‌روزه که از روز یکشنبه آغاز شده و تا سه‌شنبه ادامه دارد و محور اصلی دستورکار این اجلاس، موضوعاتی چون امنیت دریایی، جنگ تجاری، اقتصاد دیجیتال و همکاری‌های اقلیمی است.

آسه‌آن به عنوان یکی از بلوکهای اقتصادی در جهان، جایگاه ویژه‌ای در محاسبات اقتصادی کاخ سفید دارد، سازمانی که طی دو دهه اخیر به یکی از بازیگران اصلی در تجارت جهانی بدل شده است.

ترامپ در سخنرانی خود در نشست آسه‌آن وعده داد که آمریکا با کشورهای عضو از جمله ویتنام و مالزی، توافق‌های دوجانبه در زمینه توسعه صنعتی و فناوری امضا خواهد کرد. ترامپ بدون اشاره مستقیم به چین، هشدار داد که هیچ کشوری نباید در دام بدهی یا وابستگی فناورانه گرفتار شود.

انور ابراهیم، نخست‌وزیر مالزی نیز در پیامی در شبکه‌های اجتماعی با اشاره به اهمیت این نشست نوشت:«اجلاس آسه‌آن رهبران منطقه را برای شکل‌دهی به آینده‌ای فراگیرتر، مرفه‌تر و مقاوم‌تر گردهم می‌آورد».

آسه‌آن بلوک اقتصادی متشکل از یازده کشور است که جمعیتی بیش از ۶۰۰ میلیون نفر را شامل می‌شود. نشست امسال آسه‌آن در کوالالامپور مالزی برگزار می‌شود و بیش از ۳۰ نفر از رهبران کشورها در آن حضور دارند.

ترامپ که در چارچوب سفر آسیایی خود به دنبال کسب امتیازات اقتصادی و امنیتی تازه است، این بار نیز سعی دارد با جلب اعتماد کشورهای آسه‌آن، حضور و نفوذ آمریکا در آسیا را بازسازی کند. او برای نشان دادن چهره‌ای مصلحانه از خود، در قامت میانجی میان تایلند و کامبوج ظاهر شد و امضای توافقنامه صلح میان دو کشور در نشست آسه آن را به عنوان نمادی از نقش‌آفرینی آمریکا در ثبات منطقه به نمایش گذاشت.

مقصد بعدی ترامپ ژاپن است که امروز دوشنبه به آنجا می‌رود تا با سانای تاکایچی، اولین نخست‌وزیر زن ژاپن که به تازگی روی کار آمده دیدار کند. با این حال، مهم‌ترین ایستگاه این تور آسیایی، کره‌ جنوبی خواهد بود که ترامپ قرار است روز چهارشنبه برای شرکت در اجلاس همکاری اقتصادی آسیا–اقیانوسیه (اَپک) به این کشور  سفر کند.

نشست «آ سه آن» تحت الشعاع جنگ تعرفه‌ای چین و آمریکا

این نشست در شرایطی برگزار می‌شود که جنگ تعرفه‌ای آمریکا با چین که از زمان روی کار آمدن ترامپ شدت یافته، به یکی از عوامل تعیین‌کننده در اقتصاد منطقه بدل شده است. اهمیت اجلاس امسال از این جهت دوچندان است که بسیاری از کشورهای عضو آسه‌آن، نقشی حیاتی در زنجیره تأمین جهانی میان دو قدرت اقتصادی آمریکا و چین ایفا می‌کنند و روند این رقابت می‌تواند مستقیماً بر اقتصاد آنها اثر بگذارد.  

 ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱) معمولاً نگاهی محتاطانه و گاه بی‌میل به نهادهای چندجانبه از جمله آسه‌آن داشت. او تنها یکبار در سال ۲۰۱۷ شخصاً در نشست آسه‌آن شرکت کرد و در سالهای بعد نمایندگانی در سطوح پایین‌تر را به جای خود به این نشستها فرستاد. بنابراین، بازگشت او به چنین مجامعی در دوره جدید بسیار معنادار است، چراکه در فضای رقابتی فزاینده با چین، واشینگتن تلاش دارد تا نفوذ خود را در یکی از راهبردی‌ترین مناطق اقتصادی جهان تقویت کند.

هدف اصلی ترامپ از حضور در این نشستها، تقویت روابط تجاری میان واشینگتن و کشورهای آسیایی و تسهیل جریان تجارت دوطرفه است، تلاشی که می‌تواند سود قابل‌توجهی برای شرکتهای آمریکایی به همراه داشته باشد. یکی از مقامات ارشد آمریکایی در توضیح اهداف این سفر گفت:«ترامپ با امضای مجموعه‌ای از توافقات اقتصادی در یکی از پویاترین مناطق جهان، در واقع به رونق اقتصاد داخلی و منافع مردم آمریکا خدمت خواهد کرد».

با این حال، تعرفه‌های تجاری تازه‌ای که دولت ترامپ طی ماههای اخیر بر واردات برخی کالاهای آسیایی وضع کرده است، موانعی بر سر راه همکاری‌های اقتصادی دوطرفه ایجاد کرده و حتی آسیب‌هایی به اقتصاد داخلی آمریکا وارد ساخته است. از اینرو، ترامپ تلاش می‌کند با استفاده از فضای دیپلماتیک نشستهای اقتصادی و گفتگو با قدرتهای نوظهور شرقی، توافقات تازه‌ای را برای احیای جریان تجارت و کاهش تنش‌های اقتصادی حاصل کند.

از آنجا که این نشستها در آستانه اجرای تعرفه‌های ۱۰۰درصدی آمریکا بر کالاهای وارداتی از چین برگزار می‌شود، فضای گفتگوها به‌ شدت تحت تأثیر این تصمیم واشنگتن قرار گرفته است.

اعضای آسه‌آن در سال ۲۰۲۴ مجموعاً حدود 770 میلیارد دلار مبادلات تجاری با چین داشته‌اند، رقمی که پکن را به بزرگترین شریک تجاری این بلوک اقتصادی تبدیل کرده است. در مقابل، حجم دادوستد آسه‌آن با ایالات متحده در همان سال به حدود ۳۵۸ میلیارد دلار رسید، رقمی که کمتر از نیمی از تعاملات تجاری این کشورها با چین را تشکیل می‌دهد.

این اختلاف چشمگیر در سطح مبادلات نشان می‌دهد که با وجود تلاشهای آمریکا برای افزایش نفوذ اقتصادی در شرق آسیا، کشورهای آسه‌آن همچنان وابستگی عمیقی به بازار و زنجیره تأمین چین دارند، موضوعی که احتمالاً یکی از محورهای پنهان گفتگوهای ترامپ با رهبران این کشورها خواهد بود.

در چنین شرایطی، قدرتهای نوظهور آسیایی که از تشدید جنگ تعرفه‌ای میان چین و آمریکا نگرانند درصددند راهکاری برای کاهش آسیبها و عبور از رقابت فزاینده دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان بیابند و امضای توافقات دوجانبه با آمریکا نیز بر این مبنا انجام می‌شود.

ترامپ که سیاست تعرفه‌ای خود را با هدف کسب امتیازات جدید برای واشینگتن اعمال کرده است، اکنون در پی آن است تا از طریق توافقات جدید با رقبایی همچون چین، مسیر تجارت دوجانبه را به نفع آمریکا تغییر دهد و به ادعای خود، کسری تراز تجاری را جبران کند. با این حال، تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که پیامدهای واقعی این سیاستها بیش از آنکه چین را تحت فشار قرار دهد، به شرکتها و مصرف‌کنندگان آمریکایی آسیب زده است. افزایش هزینه واردات، فشار تورمی و کاهش رقابت‌پذیری تولیدکنندگان داخلی، از جمله نتایج مستقیم این سیاستهای تعرفه‌ای بوده است.

شرکت «اپل» که بیش از هر شرکت آمریکایی دیگری از تبعات جنگ تعرفه‌ای میان واشنگتن و پکن تأثیر می‌پذیرد، برای در امان ماندن از آثار این رقابت اقتصادی، در هفته‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های خود در چین را افزایش داده و تلاش کرده تا جای پای خود را در این بازار کلیدی محکم‌تر کند. اپل همچنین در آستانه پیش‌فروش مدل جدید آیفون ایر است که قرار است بخش مهمی از تولید آن در خاک چین انجام شود.

به ‌موازات این سیاست، اپل قصد دارد طی چهار سال آینده تا سقف ۶۰۰ میلیارد دلار در اقتصاد آمریکا سرمایه‌گذاری کرده و از پرداخت تعرفه‌های گمرکی آمریکا بر صادرات خود از کشورهایی مانند چین و هند جلوگیری کند. این تصمیم در واقع در راستای اهداف اقتصادی ترامپ تفسیر می‌شود که از زمان ورود به کاخ سفید تلاش کرده شرکتهای بزرگ را به افزایش سرمایه‌گذاری در داخل وادار کند.

ترامپ پیش‌تر توانسته بود از کره‌ جنوبی امتیازات مشابهی در زمینه سرمایه‌گذاری و انتقال فناوری بگیرد اما در قبال چین تاکنون به نتایج ملموسی دست نیافته است و به همین دلیل، تلاش دارد در قالب توافقات تازه با پکن این روند را نیز به نفع واشینگتن تغییر دهد.

با این حال، چین که به‌ عنوان دومین قدرت بزرگ اقتصادی جهان شناخته می‌شود و بر پایه پیش‌بینی‌ها در دهه آینده می‌تواند جایگاه نخست اقتصادی را از آمریکا برباید، تمایلی به عقب‌نشینی در جنگ تجاری و دادن امتیاز به رقیب خود ندارد. پکن با اتخاذ اقدامات متقابل و هدفمند در برابر سیاستهای واشنگتن، توانسته بازارهای مالی و تجاری آمریکا را با نوسانات و چالشهای جدی روبرو کند.

بنابراین، در پی تأثیرات منفی جنگ تعرفه‌ای میان چین و آمریکا بر اقتصاد جهانی، مذاکره‌کنندگان دو کشور در حاشیه نشست آسه‌آن اعلام کردند که در آستانه دیدار ترامپ و شی جین‌پینگ، بر سر چارچوب کلی یک توافق تجاری به تفاهم رسیده‌اند. انتظار می‌رود این دو رهبر در جریان اجلاس «اپک» دیدار کرده و درباره نهایی‌سازی توافق احتمالی تصمیم‌گیری کنند.

تنگتر کردن حلقه محاصره علیه چین

با وجود آنکه ترامپ هدف اصلی خود از حضور در نشستهای آسیایی را کسب امتیازات اقتصادی عنوان می‌کند اما تحلیلگران معتقدند او قصد دارد از طریق امضای تفاهم‌نامه‌های همکاری و ایجاد روابط نزدیکتر با کشورهای منطقه، آنها را به سوی واشنگتن متمایل سازد و همزمان حلقه فشار اقتصادی و امنیتی علیه چین را تنگتر کند.

در همین چارچوب، ترامپ در حاشیه نشست آسه‌آن، مجموعه‌ای از توافقات تجاری در حوزه مواد معدنی راهبردی را با تایلند، مالزی و کامبوج امضا کرد که بر اساس آن، طرفین برای رفع موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای همکاری خواهند کرد. آمریکا در چارچوب این توافق‌ها، نرخ تعرفه ۱۹درصدی بر بیشتر صادرات از سه کشور یادشده را حفظ خواهد کرد. ترامپ همچنین توافقنامه جداگانه با تایلند و مالزی برای همکاری در زمینه تنوع‌بخشی به زنجیره تامین مواد معدنی-حیاتی امضا کرد، حوزه‌ای که همزمان چین نیز برای گسترش نفوذ خود در آن تلاش می‌کند.

از سوی دیگر، ترامپ در نشست آ سه آن با تکیه بر منطق تقابل با چین اعلام کرد که آمریکا از ائتلاف کواد (ایالات متحده، ژاپن، هند و استرالیا) برای تقویت امنیت دریایی در اقیانوس هند و آرام حمایت می‌کند و خواستار آزادی کشتیرانی در دریای چین جنوبی شد، منطقه‌ای که تنشهای ارضی چین با ویتنام و فیلیپین همچنان در آن جریان دارد.  

هر چند ترامپ تصور می‌کند که با فشارهای اقتصادی و امنیتی می‌تواند رقیب نوظهور خود را تضعیف کند اما این اقدامات تنش‌زا نه تنها کمکی به حل بحرانها نمی‌کند بلکه می‌تواند دو قدرت بزرگ را به سمت رویارویی بکشاند. در همین چارچوب، کوین راد، نخست‌وزیر سابق استرالیا و نویسنده کتاب «جنگ قابل اجتناب»، آسه‌آن را به‌ عنوان یکی از «دایره‌های حیاتی منافع چین» معرفی می‌کند و هشدار می‌دهد که هر گام اشتباه در این منطقه می‌تواند «تله توسیدید» را فعال کند، یعنی رقابت اجتناب‌ناپذیر میان قدرت نوظهور و قدرت مسلط را به سمت جنگ سوق دهد.

چین با تسلط بر زنجیره تأمین جهانی، در دو دهه اخیر چنان جایگاهی مستحکم در اقتصاد شرق آسیا به دست آورده که حتی تلاش‌های دیرهنگام ترامپ و توافقات تجاری او با اعضای آسه‌آن نیز قادر نیست این معادلات همکاری و وابستگی اقتصادی را دگرگون کند. بنابراین، هرگونه تلاش برای اعمال تعرفه‌های سنگین با هدف تضعیف چین، در عمل بیش از همه به اقتصاد آمریکا لطمه می‌زند. همانطور که پیش از اجرای کامل تعرفه ۱۰۰درصدی، بسیاری از شرکتهای بزرگ آمریکایی متحمل زیان‌های صدها میلیارد دلاری شده‌اند و پیامدهای این سیاستها پیش از تحقق اهدافش نمایان شده است.