عدالت و شفافيت در پرتو فضاي مجازي

میزان استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در چند سال اخیر رشد زیادی داشته و شفافیت و افشاگری بیش از همه دوران‌ها بر جامعه حاکم شده است. رونق شفافیت در عرصه سیاسی زندگی مسئولان را زیر ذره‌بین قرار داده است و کوچکترین اخبار و اطلاعات از زندگی خصوصی و اجتماعی آن‌ها به سرعت دست به دست می‌شود و مورد قضاوت افکار عمومی قرار می‌گیرد. شایعات بسیاری ادعای افشای راز‌های سر به مهر مسئولین دارد. برخی از این شایعات واقعی و برخی از آن‌ها نیز از اساس کذب می‌باشد، اما قدرت تاثیرگذاری انتشار آن‌ها در قضاوت مردم به حدی است که در بسیاری از موارد فرد مسئول را مجبور به واکنش نشان دادن می‌کند. واکنشی که گاه از موضع دفاعی، گاه از موضع روشنگری و در موارد معدودی نیز به شکل عذرخواهی نشان داده می‌شود. حواشی که اخیرا پیرامون انتشار کلیپ نماینده سراوان در فضای مجازی رخ داد نمونه‌ای از این اتفاقات بود. این اتفاق که از همان ابتدا توسط افکار عمومی محکوم شد و اعتراضات زیادی از اقشار مختلف جامعه به دنبال داشت قدرت رسانه را در افزایش شفافیت نشان داد. انتشار یک کلیپ ۶۰ ثانیه‌ای در فضای مجازی منجر به تشکیل دو جلسه غیر علنی در مجلس شد، گمانه‌زنی‌های درباره استیضاح یک وزیر پیش آورد و موضع‌گیری متفاوت بسیاری از نمایندگان و سیاستمداران درباره آن باعث آگاهی هر چه بیشتر مردم با طرز فکر نمایندگانشان شد. این کلیپ که حالا دیگر کمتر کسی است که آن را در فضای مجازی مشاهده نکرده باشد جدال کارمند و نماینده و فحاشی او را نشان می‌دهد که باعث می‌شود یکی از ارباب رجوع‌ها در اقدامی نماینده را به خاطر ادبیات نامناسبش از اداره گمرگ بیرون کند. اما نماینده سراوان بعد از انتشار آن به جای عذرخواهی از رفتارش مدعی معطل ماندن ۴۵ دقیقه‌ای در اداره گمرک و اهانت کارمند شده و آن کلیپ را نتیجه تحریف کلمات با استفاده از ترفند‌های کامیپوتری می-دانست که در کنار آن مسائل قومی و مذهبی را نیز در وقوع این اتفاق دخیل کرد. مواردی که هیچ‌کدامشان باعث اقناع افکار عمومی نشد و بعد از مشخص شدن آنکه کارمند مذکور نیز از اهل تسنن بود این سوال را در ذهن مردم مطرح کرد که چطور یک نماینده برای فرار از فشار افکار عمومی که حاصل یک مشاجره شخصی بوده حاضر است با دامن زدن به مسائل قومیتی و مذهبی امنیت ملی کشور را ابزار دفاعی خود قرار دهد. اما در ادامه با انتشار کلیپ دیگری از جلسه غیر علنی مجلس مشخص شد بسیاری از نمایندگان نه تنها نگران لطمه خوردن به اعتماد عمومی ناشی از رفتار اشتباه یک نماینده و ادعای خلاف امنیتی او نبوده‌اند بلکه با مطرح کردن مسائل حاشیه‌ای به دنبال منتشر کننده کلیپ و برخورد با کارمند و رئیس گمرگ بودند تا اتفاق مشابه دیگری برای سایر نمایندگان رخ ندهد. غافل از آنکه افکار عمومی با دیدگاهی کاملا متضاد خواستار برخورد مجلس با نماینده مذکور، استعفا و یا حداقل عذرخواهی او بودند. در کنار این نمایندگان فراکسیون امید که نماینده سراوان نیز عضو این فراکسیون بود با اظهاراتی عجیب به دنبال دفاع از نماینده مذکور بودند. سهیلا جلودارزاده عضو کمسیون اجتماعی مجلس در این باره گفت: این رفتار درست نیست، چون نمایندگان مجلس از هر شهر و هر جایی که باشند منتخب مردم هستند و بی‌احترامی به یک نماینده، بی‌احترامی به مردم است. او در ادامه مدعی شد: برخی از نهاد‌ها که اگر لازم باشد بعدا نام آن‌ها را خواهم گفت، احساس خصومت با نماینده را در میان کارکنانشان ایجاد کرده‌اند. پروانه مافی نیز در این باره گفت: در مجموع، رفتار مراجعه کننده‌ای که به نماینده توهین می‌کند، و حتی او را بیرون می‌کند، از این منظر بسیار بسیار ‏زشت و نادرست است. آن هم نماینده‌ای که بالاخره از مردم رای گرفته و به دنبال کار مردم در آنجا حضور یافته. ‏ برخی دیگر از نمایندگان نیز سعی کردند از اظهار نظر درباره این رویداد خودداری کنند و موضع سکوت اتخاذ کنند. متاسفانه هیات رئیسه مجلس و برخی نمایندگان در این رویداد عملکرد خوبی از خود نشان نمی‌دهند و به جای آنکه با پرداختن به اصل موضوع نماینده‌ای که شان مجلس و نمایندگی را زیر سوال برده مورد مواخذه قرار دهند به موارد حاشیه‌ای پرداختند و حراست از منافع عمومی و نظام را از اولویت خارج کردند. پس از این رویداد و حساسیت افکار عمومی نسبت به رفتار نمایندگان کلیپ‌های دیگری نیز از برخی نمایندگان مجلس در فضای مجازی منتشر شد که از زمان انتشار اولیه آن‌ها ماه‌ها می-گذشت و هر کدام منجر به موضع گیری‌های متفاوت نمایندگان گردید. رویداد اخیر در مورد نماینده سراوان و برخی از نمایندگان دیگر مجلس نشان داد، فضای مجازی با افزایش شفافیت رفتار سیاستمداران، مواضع آن‌ها و موقعیت مسئولان و اطرافیانشان را مورد رصد قرار می‌دهد. این موضوع می‌تواند پیامد‌های مثبت و منفی به همراه خود داشته باشد. افزایش شفافیت و دسترسی همه اقشار جامعه به اخبار و اطلاعات باعث می‌شود سیاستمداران و مشاهیر جامعه مراقبت بیشتری نسبت به رفتار و عملکرد خود داشته باشند و رسانه‌ها و فضای مجازی به مثابه یک ابزار نظارتی در جامعه ظاهر شود. همچنین پوشش رسانه‌ای رفتار مسئولان آن‌ها را در اتاق شیشه‌ای مقابل دیدگان مردم قرار می‌دهد و مردم با رصد مداوم عملکرد آن‌ها می-توانند نسبت به نوع رفتار مسئولان آگاهی بیشتری پیدا کنند. بدین وسیله ابزاری برای تصمیم‌گیری‌های انتخاباتی بدست می‌آید تا مردم بتوانند با استفاده از اطلاعات موثق در فضای مجازی دقت عمل بیشتری به خرج دهند و با کمک آن دست به گزینش افراد بزنند. از طرفی در فضایی که دشمنان در رسانه‌های غربی در حال تلاش برای لطمه زدن به اعتماد عمومی هستند و شکاف بین مردم و مسئولان را دنبال می‌کنند؛ مسئولان باید مراقبت بیشتری از رفتار و عملکرد خود داشته باشند. آن‌ها به عنوان مسئولان یک جامعه اسلامی وظیفه دارند رفتار منطبق با آموزه‌های اسلامی و مبتنی بر اخلاق و فرهنگ ایرانی داشته باشند و با نحوه عملکردشان صداقت در خدمت را به جامعه نشان دهند. علاوه بر این همانطور که پیشتر اشاره شد بسیاری از شایعات منتشر شده در فضای مجازی از اساس کذب است و افرادی با اهداف خاص اقدام به انتشار آن‌ها می‌کنند. در مواردی انتقال یک خبر یا فیلم و عکس تقطیع شده باعث قضاوت نادرست افراد خواهد شد. در این فضا ضروری است که با آگاهی بخشی و تلاش در جهت افزایش سواد رسانه‌ای مردم، آن‌ها را از پیش‌داوری و قضاوت‌های ناصحیح برحذر داشت. در هر صورت در عصری که از رسانه‌ها به عنوان رکن چهارم دموکراسی یاد می‌کنند لازم است همه افراد جامعه با درک صحیح نسبت به جایگاه رسانه از ظرفیت‌های نهفته آن در جهت افزایش شفافیت نهایت استفاده را ببرند و در عین حال مراقب کارکرد‌های نامطلوب آن نیز باشند.