توافقنامه همکاری راهبردی کشورهای حوزه خزر | اهمیت و اهداف

کشورهای ساحلی دریای خزر با امضای سندی تازه، بر استقلال و همکاری این منطقه‌ تأکید کردند. در همین ارتباط نیز اجلاس فرماندهان نیروی دریایی ارتش کشورهای حاشیه دریای خزر روز چهارشنبه در سن‌پترزبورگ برگزار شد و با امضای سند همکاری‌های جامع راهبردی دریای خزر به کار خود پایان داد؛ سندی که هدف آن تقویت امنیت پایدار و جلوگیری از مداخله قدرت‌های خارجی در این منطقه عنوان شده است.

 کانال تلگرامی سفارت ایران در مسکو نیز گزارش داده است که این توافق‌نامه میان فرماندهان نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه، جمهوری قزاقستان و جمهوری آذربایجان به امضا رسید.

بر پایه مفاد این سند، کشورهای ساحلی متعهد شدند که از هرگونه دخالت خارجی در امور داخلی دریای خزر جلوگیری کنند و امنیت این دریا را صرفاً از طریق هماهنگی و تصمیم‌گیری مشترک میان پنج کشور ساحلی تأمین کنند. در بخشی از بیانیه پایانی اجلاس آمده است:«دریای خزر متعلق به پنج کشور ساحلی است و هرگونه تصمیم درباره امنیت و فعالیت‌های دریایی آن، تنها با توافق این کشورها اتخاذ خواهد شد.»

عزم جلوگیری از مداخلات فرامنطقه

این توافق‌نامه نشان‌دهنده اراده مشترک مقامات عالی‌رتبه کشورهای ساحلی دریای خزر برای تقویت همکاری‌ها، به‌ویژه در زمینه تأمین امنیت پایدار در سراسر حوزه دریای خزر است. بر اساس این سند، هیچ کشور خارجی یا قدرت فرامنطقه‌ای اجازه دخالت در امور داخلی دریای خزر را نخواهد داشت.

همکاری در زمینه هیدروگرافی و افزایش ایمنی ناوبری در دریای خزر، تبادل داده‌های هیدروگرافی و سازماندهی تحقیقات مشترک دیگر بخش‌های این توافق‌ مشترک است.

فرماندهان نیروی دریایی کشورهای ساحلی دریای خزر تأکید کردند که این دریا متعلق به پنج کشور ساحلی است و بر این اساس، تأمین امنیت و مسائل مربوط به دریای خزر تنها توسط کشورهای ساحلی قابل تصمیم گیری است.

جلسه روسای نیروی دریایی کشورهای ساحلی دریای خزر همچنین بر رزمایش‌های نظامی مشترک و مقابله با قاچاق، بر اساس کنوانسیون آکتائو ۲۰۱۸ که آب‌های سرزمینی و حقوق منابع را تعریف می‌کند، متمرکز بود.

غیبت ترکمنستان، پنجمین کشور ساحلی دریای خزر قابل توجه بود.

اهمیت دریای خزر

اگرچه منطقه ی دریای خزر از زمان های گذشته به لحاظ اقتصادی دارای ارزش و اهمیت خاصی بوده است، اما با پیدایش منابع نفت و گاز و همچنین فروپاشی دیوار آهنین و سقوط نظام کمونیستی در شوروی سابق، اهمیت و موقعیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک آن افزایش یافته است. حوزه دریای خزر یکی از مناطق مهم نفت خیز جهان به شمار می آید و کشورهای حاشیه آن جمعاً 51 درصد ذخایر نفت و 15 درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند. نظام سوسیالیستی شوروی سابق سالهای سال تنها تولید کننده نفت و گاز از منابع دریای خزر بود. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، امکان بهره برداری از این منابع برای پنج کشور ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه فراهم شد.

از دیدگاه ایاالت متحده، دریای خزر یکی از دو منطقه بسیار مهمی است که می تواند پاسخگوی تقاضای روزافزون جهان برای انرژی باشد و به این دلیل باید در کنترل مؤثر آن قدرت قرار گیرد. در مورد ذخیره نفت خزر برآوردهای گوناگونی از حداکثر 522 میلیارد بشکه تا حداقل 02 میلیارد بشکه وجود دارد. حتی برخی از اندیشمندان آمریکایی در ژئوپولیتیک جدید ترکیبی از دو منطقه مهم انرژی زای خلیج فارس و دریای خزر به عنوان دو منبع مهم انرژی را بیضی استراتژیک انرژی نامیده اند که ایران را در میان گرفته است.

از طرف دیگر، اهمیت ارتباطی دریای خزر را نیز نبایستی از یاد برد. منطقه دریای خزر علاوه بر میزبانی از کریدورهای کلیدی ترانزیت، یک منطقه حیاتی جهانی برای انرژی، تجارت و ارتباطات است. این کریدورها یک «شبکه» گسترده را تشکیل می‌دهند، از جمله مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس خزر (که با نام کریدور میانی نیز شناخته می‌شود)، کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب و کریدور ارتباطات راه ابریشم دیجیتال، که بسیاری از اجزای آن در جمهوری آذربایجان متمرکز شده یا از آن عبور می‌کنند.

از سوی دیگر هم برای روسیه و هم برای ایران که هر دو کشور نیز از نظر اقتصادی تحت تحریم اردوگاه غرب قرار دارند، دریای خزر یک فرصت ژئوپلتیک برای کاهش فشارها در برابر غرب به شما می‌رود. ایران، گذشته از تلاش در راه گسترش مناسبات با کشورهاي عربی در جناح جنوبی خلیج فارس، سخت می کوشد تا با افزایش ارتباط در ژئوپولیتیک شمالی خود (قفقاز، دریاي خزر و آسیاي مرکزي) و در ژرفاي ژئوپولیتیک جنوبی (منطقه خلیج فارس) به مقام جغرافیایی خود پویایی بخشد. این حرکت به صورت ایجاد شبکه هایی از جاده، راه‌آهن و لوله‌هاي نفت و گاز میان خلیج فارس و منطقه خزر- آسیاي مرکزي خودنمایی کرده است و فرصت ارزشمندی برای خنثی سازی فشارهای اقتصادی غرب برای ایران خواهد بود.