نگاهی به آینه حکمرانی انتظامی در جامعه

 تبیین: 

به مناسبت هفته انتظامی، بررسی نقش اجتماعی و فرهنگی پلیس ایران ضروری است. پلیس اسلامی در کنار مأموریت‌های معمول مقابله با جرم و تأمین امنیت، وظیفه‌ای مهم‌تر و بنیادین برعهده دارد؛ هدایت جامعه به سوی نظم و انتظام، ارتقاء اعتماد عمومی و بازنمایی حکمرانی اخلاق‌محور. این رویکرد، پلیس را از یک نهاد صرفاً امنیتی به نهادی خدمت‌گزار و اجتماعی ارتقا می‌دهد و آن را در جایگاهی متمایز نسبت به بسیاری از نمونه‌های جهانی قرار می‌دهد.

پلیس در ایران، بر پایه ارزش‌های اسلامی و فرهنگ بومی شکل گرفته است. رسالت اجتماعی این نهاد شامل تأمین امنیت، حفظ نظم عمومی، پیشگیری از جرم و ارتقاء حس اعتماد جامعه به نهادهای انتظامی است. فراجا نه تنها مأمور مقابله با بزهکاران است، بلکه به عنوان مشاور و راهنما برای مردم عمل می‌کند و به این ترتیب، جامعه را به سمت امنیت پایدار هدایت می‌نماید.

پلیس اسلامی و آینه حکمرانی انتظامی

پلیس اسلامی را می‌توان آینه‌ای از حکمرانی انتظامی دانست، چرا که انعکاسی از تعامل میان قانون، اخلاق و فرهنگ در جامعه است. این نهاد نه تنها نظم و امنیت را برقرار می‌کند، بلکه با ترویج فرهنگ انتظامی و ارتقاء آگاهی عمومی، جامعه را به پذیرش نظم و مشارکت در ساختار اجتماعی سوق می‌دهد. حضور پلیس در عرصه اجتماعی، از طریق برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و تعامل مستقیم با مردم، موجب تثبیت اعتماد عمومی و کاهش احساس ناامنی می‌شود و پلیس را به نهادی مشروع و قابل اتکا در اذهان مردم بدل می‌سازد.

نقش فرهنگی پلیس نیز به همان اندازه حیاتی است. پلیس با آموزش ارزش‌های اجتماعی و اسلامی، ایجاد بستر مشارکت عمومی و تشویق به رفتارهای مدنی، جامعه را در مسیر رشد اخلاقی و فرهنگی هدایت می‌کند. این جنبه باعث می‌شود که نظم اجتماعی تنها به زور و اجبار وابسته نباشد، بلکه بر همدلی، آگاهی و احترام متقابل استوار گردد.

تفاوت‌های بنیادین پلیس ایران با سایر کشورها

یکی از تفاوت‌های کلیدی پلیس ایران با نمونه‌های غربی، در فلسفه عمل و اصول حاکم بر عملکرد آن است. در بسیاری از کشورهای غربی، پلیس صرفاً نهاد نظم‌بخش بیرونی است و برخوردهای خشونت‌آمیز با متهمان و مجرمان امری معمول به شمار می‌رود. [C1] تصاویر خشونت پلیس آمریکا و فرانسه در رسانه‌ها بارها نشان داده‌اند که اقتدار بدون اخلاق می‌تواند امنیت واقعی ایجاد نکند و حتی موجب ناامنی گردد.

در مقابل، پلیس ایران با تأکید بر ارزش‌های اسلامی و اجتماعی، می‌کوشد اقتدار را با عدالت، مروت و ترحم همراه سازد. این تفاوت فلسفی موجب شده است که پلیس ایران به جای ترس و تهدید، اعتماد و اطمینان عمومی ایجاد کند. رهبر معظم انقلاب نیز در دیدار هفته نیروی انتظامی (۱۳۹۴) بر همین نکته تأکید داشته‌اند و اقتدار را تنها در سایه عدالت و اخلاق مشروع دانسته‌اند.

نقش اجتماعی پلیس در تعامل با مردم

تعامل مستمر پلیس با جامعه، یکی از شاخص‌های مهم رسالت اجتماعی آن است. فراجا با برگزاری برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و مشارکتی، بستری برای آشنایی مردم با فرهنگ انتظامی فراهم کرده است. این برنامه‌ها نه تنها موجب آموزش قوانین و مقررات می‌شوند، بلکه به پلیس امکان می‌دهند تا به نیازها و دغدغه‌های مردم پاسخ دهد و درک متقابل ایجاد کند. چنین رویکردی پلیس را از صرفاً یک نهاد امنیتی به نهادی خدمت‌گزار و اجتماعی تبدیل کرده است که می‌تواند الگویی برای سایر نهادها باشد. همچنین، پلیس با حضور فعال در محلات، مدارس و مراکز عمومی، نقش یک واسطه میان حکومت و مردم را ایفا می‌کند. این حضور مستقیم، فرصت مناسبی برای شناخت بهتر مشکلات محلی، پیشگیری از جرایم و ارتقاء فرهنگ شهروندی فراهم می‌آورد و نشان می‌دهد که نظم اجتماعی تنها به قوانین محدود نمی‌شود، بلکه محصول همکاری و تعامل مستمر با جامعه است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

با وجود جایگاه برجسته پلیس اسلامی، این نهاد با چالش‌هایی نیز مواجه است. مهم‌ترین چالش، حفظ اعتماد عمومی در مواجهه با تبلیغات رسانه‌ای، سوءبرداشت‌ها یا برخی برخوردهای نادرست است. برای مقابله با این چالش، پلیس باید شفافیت خود را افزایش دهد، ارتباط مستقیم با جامعه را تقویت کند و در مواقع بحران، پاسخگویی مؤثر داشته باشد.

در مقابل، فرصت‌های متعددی پیش روی پلیس وجود دارد. پیشرفت فناوری و ارتباطات، امکان بهره‌گیری از ابزارهای نوین برای ارتقاء امنیت و نظم عمومی را فراهم کرده است. همچنین، نیازهای فرهنگی و اجتماعی جامعه، فرصت اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی گسترده‌تر و مؤثرتر را به پلیس می‌دهد تا ضمن ارتقاء امنیت، روابط خود با مردم را مستحکم‌تر کند.

اقتدار همراه با عدالت و ترحم

یکی از شاخصه‌های مهم پلیس اسلامی، اقتدار در عین رعایت عدالت، مروت و ترحم است. این نوع اقتدار نه تنها موجب ایجاد امنیت می‌شود، بلکه اعتماد عمومی را نیز تثبیت می‌کند و نهاد پلیس را در جامعه به نهادی مشروع و اخلاق‌محور تبدیل می‌نماید. این رویکرد، پلیس ایران را به الگویی قابل ارائه در سطح جهانی بدل کرده است، خصوصاً در برابر مدعیان حقوق بشری که خود کمترین توجهی به حقوق اولیه شهروندان ندارند.

پلیس اسلامی و انسجام اجتماعی

پلیس اسلامی به واسطه توجه همزمان به نظم و اخلاق، نقش مستقیمی در ایجاد انسجام اجتماعی دارد. حضور فعال، تعامل فرهنگی و آموزشی، و رعایت اصول اخلاقی و انسانی در برخورد با مردم و متهمان، موجب می‌شود جامعه به جای ترس و خشونت، بر مبنای اعتماد و همکاری شکل گیرد. این انسجام اجتماعی، به نوبه خود از ارتکاب جرم پیشگیری می‌کند و امنیت را نه تنها به‌صورت مقطعی، بلکه پایدار و مستمر برقرار می‌سازد.

نتیجه‌گیری

پلیس اسلامی، با ترکیب مأموریت انتظامی، ارزش‌های اخلاقی و تعامل اجتماعی، می‌تواند آینه حکمرانی انتظامی در جامعه باشد. این نهاد نه تنها نظم و امنیت را برقرار می‌سازد، بلکه با ارتقاء فرهنگ اجتماعی، آموزش عمومی و رعایت اصول انسانی، جامعه را به سوی انتظام واقعی و پایدار هدایت می‌کند. اقتدار در سایه اخلاق و عدالت، پلیس ایران را به نهادی متمایز و الگوساز تبدیل کرده است که می‌تواند هم اعتماد مردم را تثبیت کند و هم الگویی جهانی برای نهادهای مشابه باشد.