محتوای تفاهم گروسی و عراقچی چه بود؟ آیا نباید ترسید که بازرسی‌های مجدد موجب دسترسی به تاسیسات هسته‌ای ایران و شروع یک نزاع مجدد باشد؟

تبیین:

حصول اطمینان از رعایت کامل حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران و تأمین امنیت تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای، به تشخیص شورای عالی امنیت ملی.حصول اطمینان از رعایت کامل حقوق ذاتی ایران طبق ماده ۴ معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، مخصوصاً حق غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور.ورود هر بازرس آژانس به کشور برای بازرسی ممنوع است مگر آنکه شرایط امنیت تأسیسات و حفاظت دانشمندان فراهم شده باشد.نصب یا بهره‌برداری از دوربین‌های پادمانی یا فراپادمانی و ارسال گزارش به آژانس نیز ممنوع است تا آن زمان که شروط محقق شوند.در این قانون تاکید شده است که هرگونه تصمیم در خصوص سطح بازرسی‌ها، داده‌ها، گزارش‌دهی و دسترسی‌ها، باید با تصویب شورای عالی امنیت ملی صورت گیرد و حقوق ایران و شروط قانون مجلس رعایت شود.هر چند گروسی ادعا کرده است که پس از تفاهم، امکان دسترسی آژانس به تمامی تأسیسات هسته‌ای ایران، از جمله تأسیساتی که آسیب دیده‌اند نیز به شکلی «بدون استثناء» وجود خواهد داشت. ولی این بیان و اقعیت ندارد و به صراحت از سوی ایران اعلام شده است کهاولا این دسترسی‌ها هنوز عملی نشده‌اند.در ثانی و طبق قانون مصوب مجلس، ابتدا باید اقدامات زیست‌محیطی و ایمنی لازم انجام شوند و گزارش‌ها به شورای عالی امنیت ملی داده شوند؛ تصمیم نهایی درباره ارسال گزارش به آژانس یا اجازه دسترسی به آن، منوط به تأیید این شورا است.با توجه به داده‌های موجود، می‌توان استدلال کرد که تفاهم قاهره در چارچوب قانون مصوب مجلس است با این حال رییس مجلس جلسه نظارتی را با محوریت کمیسیون امنیت ملی با وزارت خارجه تدارک دیده است که شبهات موجود برطرف گردد.ساختار سیاست گذاری درون کشور در حوزه هسته‌ای و تاییدیه اخیر کمیته هسته‌ای شورایعالی امنیت ملی نشان می‌دهد که آن چه در تفاهم قاهره پدید آمد، در هماهنگی با شورایعالی امنیت ملی بوده است و نباید انگشت اتهام را به سمت وزارت خارجه یا شخص وزیر نشانه رفت.درباره احتمال بازرسی از تاسیسات فردو، نطنز و اصفهان باید گفت همانگونه که وزیر خارجه گفت “هنوز تصمیمی مبنی بر ورود بازرسان به همه تأسیسات” اتخاذ نشده است و اقدامات ایمنی و الزامات امنیتی برای تأسیساتی که آسیب دیده‌اند باید انجام شوند؛ و اعلام شده است که گزارش‌ها ابتدا به شورای عالی امنیت ملی داده می‌شود، و این شورا تصمیم می‌گیرد در چه سطحی و به چه مراکزی بازرسی صورت گیرد.درباره احتمال تعویق اسنپ بک یا لغو احتمالی آن بواسطه این تفاهم باید گفت که ایران در تفاهم قاهره ظاهراً تلاش کرده است تا مانع فعال شدن اسنپ‌بک شود، یا حداقل شرایط را طوری تنظیم کند که فعال‌سازی آن به شکلی محتاطانه‌تر و مستدل‌تر باشد. به صورت رسمی عراقچی گفته است: «اگر کشور‌های اروپایی اسنپ‌بک را فعال کنند، لغو این تفاهم قطعی است». اما باید توجه کرد که صرف تفاهم بین ایران و آژانس درباره همکاری و بازرسی نمی‌تواند به تنهایی ضمانتی باشد برای لغو کامل یا دائمی اسنپ‌بک، چون آن مکانیسم تحت معاهده بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل تعریف شده است، نه فقط تفاهم دوجانبه. از سویی اروپایی‌ها هم نمی‌خواهند از ظرفیتی که در اختیار دارند به سادگی بگذرند.در پاسخ به این که آیا در صورت بدعهدی آژانس یا حمله رژیم صهیونیستی، بازرسی‌ها دوباره تعلیق خواهند شد؟ با توجه به سوابق و مفاد قانون مجلس و نیز مواضع رسمی ایران، قانون مجلس به‌طور واضح تصریح دارد که توقف همکاری با آژانس تا حصول شرایط است؛ یعنی اگر یکی از شروط محقق نشود، یا اگر امنیت تأسیسات به خطر بیفتد، یا اگر حاکمیت ملی نقض شده باشد، تعلیق ادامه دارد. پس از حمله اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای، ایران همکاری با آژانس را تعلیق کرده بود. این یک اقدام عملی است دال بر اینکه در شرایط تحریک یا تجاوز، ایران آماده است همکاری‌ها را معلق کند. عراقچی نیز بیان کرده است که نگرانی‌های امنیتی ایران مبتنی بر حملات در این تفاهم به رسمیت شناخته شده‌اند و هرگونه بازرسی در تأسیسات آسیب‌دیده باید پس از اقدامات ایمنی صورت گیرد. اگر حملات مشابهی تکرار شوند و امنیت تأسیسات یا دانشمندان در معرض خطر باشد، ایران می‌تواند همان راه تعلیق را پیش بگیرد؛ لذا امکان تعلیق دوباره همکاری یا توقف بازرسی‌ها در صورت بدعهدی آژانس یا حمله نظامی خارجی وجود دارد، مشروط به نظر شورای عالی امنیت ملی و قانون مجلس.هر چند که در مواجهه و مراوده با آژانس انرژی اتمی و هر ساختار بین المللی باید کیاست و سیاست داشت که مورد خدعه قرار نگیریم، اما این تفاهم از چند حیث نکات قابل توجه و خوبی را در دل خود دارد که برخی از آن عبارتند از:۱- در این تفاهم برای اولین بار از سوی یک مقام مسئول در آژانس، حمله به ایران محکوم شده است،۲- پس از مدت‌ها و بعلت بمباران تاسیسات هسته‌ای، اولین بار در چند سال اخیر و براساس خواست ایران، نوع همکاری با آژانس بازتعریف شده است،۳- در این بازتعریف تلاش شده است که بین ساختار‌های بمباران شده و ساختار‌هایی که مورد هجوم قرار نگرفته‌اند تفکیک قائل شود،۴- و نکته آخر این که شرط فرامتنی تفاهم بر این بنا شده است که درصورت حمله مجدد به ایران یا فعال شدن اسنپ بک یا مکانیسم ماشه، ایران از فرآیند تفاهم فعلی خارج می‌شود.