حشدالشعبی؛ نیروی امنیت ساز عراق در اربعین

گروهی مسلح که از یک فراخوان دینی برای مبارزه با تروریسم داعش زاده شد، امروزه در عراق به چیزی بیش از یک نیروی نظامی تبدیل شده است  و به نظر می‌رسد که این گروه اکنون تبدیل به ستونی از قدرت ملی و بازیگری قدرتمند در عراق تبدیل شده است. گروهی که نامش برای بسیاری در عراق به نماد مقاومت در برابر جریان‌های غربی و نزدیک به آمریکا تبدیل شده است: حشدالشعبی.

تاریخچه کوتاه شکل گیری نیروهای حشدالشعبی عراق را باید در ژوئن ۲۰۱۴ جستجو کرد. یعنی زمانی که ارتش عراق زیر بار حملات برق‌آسای گروه تروریستی داعش در موصل فرو پاشید و سپس خلافت خودخوانده ابوبکر بغدادی با پیشروی به سمت بغداد، تهدید به تصرف پایتخت و هتک حرمت شهرهای مقدس نجف و کربلا کرد.

در خلا فروپاشی ارتش عراق در زمان حمله داعش در سال 2014، نه متحدان غربی بلکه ارتشی داوطلب از افراد معتقد به مقاومت و متعهد به دفاع از حیثیت  و تمامیت ارضی عراق پا به عرصه میدان گذاشتند. نیروهایی که با عنوان واحدهای بسیج مردمی (PMU) یا «حشد الشعبی» ظهور کردند و با فتوایی برای دفاع از عراق در زمانی که دولت قادر به دفاع از آن نبود، وارد نبرد با عناصر تروریستی شدند. سازمانی که بیش از 10 سال پیش در عراق، به عنوان یک واکنش اضطراری به تهدید تروریستی ایجاد شد، امروزه به یک دستگاه امنیتی گسترده و کارآمد در مقابل تروریست تبدیل شده است.

از مقاومت داوطلبانه تا پشتوانه قانونی

آغاز رسمی شروع بکار نیروهای حشد الشعبی پس از فتوای آیت الله سیستانی، مرجع عالی شیعیان در عراق بود که منجر به شکل گیری بسیج گسترده مردمی شد. در زمان حمله داعش در سال 2014، ارتش عراق در سراسر موصل، انبار و صلاح الدین فروپاشیده بود و این نیروهای نوپای عراقی به عنوان آخرین خط دفاعی عراق ظهور کردند.

حشد الشعبی امروزه متشکل از گروه‌های باسابقه‌ای مانند سازمان بدر، کتائب حزب‌الله (KH)، عصائب اهل حق و گروه‌های مقاومت جدیدتری مانند تیپ عباس(وابسته به آستانه مقدس حضرت عباس علیه السلام) هستند که در خطوط مقدم نبرد با تروریست متولد شده‌اند. نه فقط واحدهای بسیج  شیعی، بلکه واحدهای سنی، ایزدی و مسیحی نیز بخشی از حشدالشعبی به شمار می‌روند و هر کدام به ایفای نقش در شبکه دفاعی عراق در مناطق مختلف این کشور می‌پردازند.

امروزه حشدالشعبی از یک نیروی بسیج مردمی به یک نهاد رسمی تبدیل شده است. در سال ۲۰۱۶، پارلمان عراق قانونی را تصویب کرد که حشد الشعبی را در چارچوب امنیت ملی ادغام کرد و آن را تحت فرماندهی نخست وزیر قرار‌داد.

شمار و آمار نیروهای حشد الشعبی از زمان شکل گیری در زمان جنگ علیه داعش در سال 2014 که 100 هزار نفر بود، دو برابر شده‌اند و اکنون به بیش از 230 هزار نیرو رسیده‌اند. همچنین در بودجه ۲۰۲۴ دولت عراق حدود ۲.۶ میلیارد دلار را به حشد الشعبی اختصاص داده است. این آمار را وبگاه تحلیلی کرادل که تحولات منطقه را رصد می‌کند، تائید کرده است.

نقش منطقه‌ای حشدالشعبی

پیش از سال 2016، واشنگتن از بغداد خواسته بود تا هیچ قانونی را در راستای رسمی کردن ساختار اداری حشد الشعبی به تصویب نرساند، اما نیروهای عراقی بدون توجه به درخواست‌های آمریکا از سال 2016  حشدالشعبی را تبدیل به یک نیروی رسمی امنیتی عراق کرده‌اند.

از سوی دیگر، در منطقه نیز نوع مواجه کشورها  با حشدالعشبی متفاوت است. ایران، روابط نزدیک و همسویی مشخصی با حشدالشعبی دارد، اما عربستان سعودی حشد الشعبی را یک مانع ژئوپلیتیکی برای اهداف خود در عراق می‌داند. در عین حال امارات متحده عربی و قطر با برخی جناح‌های میانه‌رو حشدالشعبی در تعامل هستند و ترکیه نیز به دلیل فعالیت‌های خود در شمال عراق، با گروه‌های وابسته به حشد الشعبی سنی در ارتباط است.

نقش امنیت‌ساز

حشددالشعبی در عراق البته با مخالفت برخی گروه‌های نزدیک به غرب نیز مواجه است و برخی گروه‌ها همسو با آمریکا خواستار انحلال حشدالشعبی شده‌اند. اما انحلال حشدالشعبی با یک تناقض جدی روبروست و آن این که حشد الشعبی را نمی‌توان به راحتی منحل کرد، چون حشدالشعبی یک ساختار امنیت ساز در بدنه عراق است و انحلال آن به معنای ناامن سازی بیشتر عراق خواهد بود. در واقع انحلال حشدالشعبی به ناامنی در عراق و افزایش فعالیت گروه‌های تروریستی دامن خواهد زد. آنچه واضح است این که نمی‌توان خواستار انحلال حشد الشعبی شد و همزمان بدنبال تامین امنیت در عراق بود.

یکی از مهمترین رویدادهای مذهبی عراق که هر ساله نیروهای حشدالشعبی تامین امنیت آن را برعهده دارند، مراسم اربعین است. براساس گزارش‌ها نیز امسال عملیات امنیتی گسترده میان نیروهای ارتش و حشدالشعبی برای تامین امنیت صحرای کربلای معلی در آستانه اربعین حسینی آغاز شده است.

این در حالی است که همه ساله عناصر تکفیری تروریستی با هدایت مستقیم محور صهیونیستی برای ضربه زدن به مراسم عظیم اربعین فعال تر می شوند، اما هوشیاری و آمادگی بالای نیروهای حشدالشعبی در کنار ارتش عراق این توطئه ها را ناکام گذاشته و حشدالشعبی به‌عنوان بزرگترین نیروی مردمی رسمی عراق هم کنار دیگر نیروهای امنیتی، مسئولیت حفظ امنیت زائران اربعین امام حسین(ع) و مسیرهای پیاده‌روی اربعین را به‌عهده می‌گیرند.

سازوکار امنیتی حشدالشعبی در اربعین

براساس اظهارات مقامات حشدالشعبی، تامین امنیت مراسم اربعین توسط این نیروها با سازوکار ویژه‌ای دنبال می‌‌شود. «ابوثائر البشیری» معاون فرمانده عملیات کرکوک در امور حشد شعبی سال گذشته در گفتگو با خبرگزاری عراق طرح امنیتی نیروهای حشدالشعبی برای  مراسم اربعین را در چند محور تشریح کرد:

استقرار چهار تیپ از نیروهای حشدالشعبی در مناطق التون کوبری تا داقوق و سیطره بر جیمن تا داقوق و سپس به سمت طوزخورماتو و آمرلی و بعد از آن به فرماندهی عملیات دیالی

استقرار چهار تیپ دیگر از حشدالشعبی برای فرماندهی عملیات‌های شمال و شرق دجله

استفاده از دوربین‌ها، پهپادها و سایر تجهیزات روز

فعال شدن گروه‌های اطلاعاتی حشدالشعبی در ورودی‌های استان کرکوک

استقرار کاروان‌های حشد شعبی در جاده‌ها همراه با پلیس و ارتش برای تامین امنیت جاده‌ای

بکار گیری این سازوکار گسترده از سوی حشدالشعبی برای تامین امنیت مراسم اربعین نشان دهنده آن است که سازمان حشدالشعبی امروزه یک نهاد امنیتی کارآمد در عراق است و این نهاد امنیتی به راحتی قابل نادیده گرفتن و یا حذف از بدنه اجتماعی و سیاسی عراق نیست.