«صلح ارمنستان و آذربایجان» گامی به سوی همزیستی، رفع گره‌های کریدوری

پس از دهه‌ها تنش و درگیری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان، به نظر می‌رسد که دو کشور به نقطه‌ای رسیده‌اند که می‌توانند یک توافق صلح پایدار را امضا کنند.

در این رابطه، آرارات میرزویان، وزیر خارجه ارمنستان روز پنجشنبه (7 فروردین) گفت:«امروز تاکید می‌کنم که پس از مذاکرات طولانی، زمان امضای توافقنامه با جمهوری آذربایجان و حرکت به سمت صلح در منطقه قفقاز جنوبی و فراهم کردن فرصت‌های اقتصادی فرا رسیده است». وزیر خارجه ارمنستان تاکید کرد:«موضع ارمنستان روشن است، به رسمیت شناختن تمامیت ارضی دو کشور و تحدید حدود بر اساس اعلامیه آلماآتی و همچنین باز کردن خطوط ارتباطی منطقه‌ای بر اساس اصول احترام بی‌قید و شرط به حاکمیت و صلاحیت هر کشور، برابری و متقابل».

وی خاطرنشان کرد:«مشخص است که حل و فصل همه جانبه، حل مسائل بشردوستانه از جمله مشخص شدن سرنوشت مفقودین و آزادی اسیران جنگی و غیرنظامیان بازداشت شده از اهمیت زیادی برخوردار است».

این درحالی است که 13 مارس، وزارت خارجه ارمنستان تایید کرد که مذاکرات برای یک معاهده صلح با جمهوری آذربایجان به پایان رسیده و این سند آماده امضا است. وزارت خارجه آذربایجان نیز پایان مذاکرات بر سر پیش‌نویس توافقنامه را تایید کرد.

نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان هم در ۱۹ مارس آمادگی خود را برای امضای این معاهده اعلام کرد و از الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان دعوت کرد تا رایزنی‌ها را برای امضای آن آغاز کند. البته آذربایجان هنوز به پیشنهاد ارمنستان پاسخ نداده است.

موافقت ارمنستان و آذربایجان برای خاتمه دادن به درگیریها، یک پیشرفت بزرگ و غیرمنتظره در روند صلحی است که بارها متوقف شده و همیشه با چالش‌های زیادی روبه‌رو بوده است. اختلافات بین دو کشور در طول سال‌ها باعث جنگ‌های متعددی شد، اما حالا متن توافق جدید امیدها را برای حل این بحران دیرینه زنده کرده است.

پیامدهای صلح برای ایروان و باکو

توافقنامه صلح میان ارمنستان و آذربایجان پیامدهای گسترده‌ای برای هر دو کشور دارد که شامل ابعاد سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی می‌شود.

توافق صلح می‌تواند به کاهش تنش‌های تاریخی و ایجاد زمینه‌ای برای روابط دیپلماتیک و همکاری‌های جدید کمک کند. هر دو کشور می‌توانند از مزایای صلح برای بهبود جایگاه خود در قفقاز جنوبی بهره‌مند شوند.

از سوی دیگر، صلح پایدار باعث جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه زیرساخت‌ها و رشد اقتصادی به‌ویژه در مناطق جنگ‌زده می‌شود.

جدای از اینها، با باز شدن مرزهای دو کشور، فرصت‌های جدیدی برای همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی ایجاد می‌شود و دو همسایه می‌توانند به داد و ستد اقتصادی و همکاری فرهنگی مبادرت ورزند.

علاوه‌براین، پایان رسمی جنگ و تعیین مرزهای رسمی باعث کاهش احتمال درگیری‌های مرزی و ایجاد ثبات در منطقه می‌شود و ارمنستان و آذربایجان می‌توانند همکاری بهتری در زمینه کنترل مرزی، مبارزه با قاچاق و تأمین امنیت داخلی داشته باشند.

با توجه به اینکه بیش از سه دهه تنش مسابقه تسلیحاتی بین دو کشور را تشدید کرده بود، لذا پایان جنگ می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های نظامی و تخصیص بودجه بیشتر به توسعه داخلی شود.

توافق صلح می‌تواند به بازگشت آوارگان و پناهجویانی که در نتیجه جنگ بی‌خانمان شده‌اند، کمک کند و مردم دو کشور می‌توانند بدون تنش و درگیری در همزیستی مسالمت آمیز زندگی کنند. از طرفی، فرایند صلح ممکن است به کاهش نفرت و دشمنی تاریخی میان دو ملت کمک کند.

اگرچه توافقنامه صلح می‌تواند فصل جدیدی از همکاری و توسعه را برای ارمنستان و آذربایجان رقم بزند، اما اجرای موفق آن به اراده سیاسی رهبران، پذیرش مردمی و حمایت بین‌المللی بستگی دارد.

آثار توافق صلح بر ژئوپلتیک منطقه

توافقنامه صلح بین ارمنستان و آذربایجان تأثیرات گسترده‌ای بر منطقه قفقاز و فراتر از آن نیز خواهد داشت. این توافق می‌تواند به کاهش درگیری‌های مرزی و تنش‌های نظامی بین دو کشور منجر شود، که برای ثبات کلی قفقاز جنوبی اهمیت زیادی دارد.

کاهش تنش‌های نظامی در قفقاز جنوبی، موجب کاهش خطر درگیری‌های نیابتی و تأثیر مثبت بر امنیت بین‌المللی خواهد شد. کشورهای غربی در سالهای اخیر به بهانه تنش در قره‌باغ، دنبال تقویت نفوذ خود در قفقاز بودند تا از این طریق تحرکات روسیه را رصد کنند، بنابراین با برقراری صلح، هر گونه تلاش برای تبدیل منطقه به آوردگاه جدید قدرتهای بزرگ خنثی خواهد شد.

این توافق می‌تواند الگوی مثبتی برای حل منازعات قومی و سرزمینی در سایر مناطق جهان باشد تا آنها نیز از مسیر دیپلماتیک به درگیریهای طولانی مدت پایان دهند.  

با توافق صلح بین باکو و ایروان، امکان همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه مانند ایران، ترکیه و گرجستان نیز افزایش خواهد یافت و همین مسئله به رشد و رونق تجارت در منطقه نیز کمک خواهد کرد. با بازگشت ثبات و آرامش به قفقاز، مسیرهای ترانزیتی، مانند کریدور شمال-جنوب، کمربند و جاده و اقیانوس هند تا دریای سیاه نیز از طریق ارمنستان و آذربایجان فعال‌تر خواهند شد و قفقاز می‌تواند نقش ترانزیتی کلیدی در مسیرهای تجاری بین اروپا و آسیا داشته باشد.

چالشها همچنان وجود دارد

به رغم موافقت دو کشور برای امضای صلح اما همچنان اختلافاتی بر سر راه امضای این معاهده وجود دارد. آذربایجان تاکید می‌کند که برای امضای این توافق باید قانون اساسی ارمنستان تغییر کند که این مسئله با مخالفت‌هایی در داخل ارمنستان مواجه شده و ممکن است روند صلح را به تعویق بیندازد.

یکی از بزرگترین موانع صلح، قانون اساسی کنونی ارمنستان است و با وجود اینکه دولت پاشینیان 2026-2027 را به عنوان تاریخ همه‌پرسی در مورد این موضوع مطرح کرده اما باتوجه به مخالفتهایی که در داخل ارمنستان وجود دارد، این مسئله کماکان امضای توافق صلح را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. مخالفان ارمنستان معتقدند که تغییر قانون اساسی که یک امر داخلی است، به منزله تسلیم شدن در برابر باکو است که می‌خواهد خواسته‌های خود را به زور به ارمنستان تحمیل کند.  

آذربایجان همچنین درخواست کرده تا گروه مینسک نیز منحل شود که مخالفان ارمنی معتقدند که این مسئله راه بازگشت ارامنه آواره به قره‌باغ را می‌بندد و به نفع آذربایجان خواهد بود.

همچنین اصرار باکو به احداث کریدور زنگزور، بازگشت آذربایجانی‌هایی که وادار به کوچ اجباری شده بودند و پرداخت غرامت توسط ارمنستان برای جنایات دوران اشغال موضوعاتی هستند که بر سر آنها توافقی حاصل نشده است.

اختلاف نظر مربوط به عدم استقرار نیروهای مسلح کشور ثالث در مرز و پس گرفتن شکایات از دادگاه‌های بین‌المللی مواردی است که رهبران باکو بر روی آن تاکید دارند و پاشینیان در این باره هم وعده‌هایی به همسایه شرقی داده است.

اگرچه دو کشور در مرحله نهایی امضای توافق صلح هستند اما بی‌اعتمادی تاریخی میان دو کشور و مداخلات احتمالی قدرت‌های خارجی می‌تواند چالش‌هایی را برای اجرای پایدار این توافق ایجاد کند.

در مجموع، به نظر می‌رسد که پس از سال‌ها درگیری، زمان امضای توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان بیش از هر زمان دیگری فرا رسیده است اما برای دستیابی به یک صلح پایدار، هر دو طرف باید انعطاف بیشتری در برخی موارد نشان دهند. توافق نهایی می‌تواند به برقراری ثبات در منطقه قفقاز جنوبی کمک کرده و راه را برای همکاری‌های اقتصادی و سیاسی هموار کند. با این حال، موفقیت این روند بستگی به اجرای توافقات، تضمین حقوق اقلیت‌ها و کاهش تنش‌های داخلی در دو کشور دارد. اگر رهبران دو کشور بتوانند بر موانع موجود غلبه کنند، امضای توافق صلح می‌تواند نقطه عطفی تاریخی برای منطقه باشد.