اهمیت استراتژیک سواحل سوریه چیست؟

پس از رویارویی نظامی دروزی‌ها و نیروهای وابسته به مسلحین تحت رهبری تحریرالشام، در روزهای اخیر قیام مسلحانه به استان‌های ساحلی سوریه نیز کشیده شد که به درگیری‌های خونین در این منطقه و کشتار گسترده غیرنظامیان بویژه از اقلیت علوی‌ها به دست عناصر تکفیری وابسته به حکومت جولانی انجامیده است.

به گزارش رسانه‌های عربی از جمله المیادین، نیروهای امنیتی و شبه‌نظامیان وابسته به تحریرالشام با یورش گسترده و استفاده از سلاح‌های سنگین به شهرها و روستاهای مناطق ساحلی، به کشتار و پاکسازی قومی مخالفان و در راس آنها علویان مشغول هستند.

در حالی که شواهد از انجام شکنجه و تلفات بالای غیرنظامیان از جمله زنان و کودکان در حملات عناصر وابسته به حکومت جولانی حکایت دارد، مقامات تحریرالشام برای سرپوش گذاشتن بر جنایات جدید تکفیری‌ها، کشته شده‌ها را به «بقایای دولت اسد» نسبت می‌دهند.

اما کلید خوردن تحرکات مخالفان تحریرالشام از استان‌های ساحلی سوریه و مواجهه سرسختانه حکومت جولانی با این قیام مسلحانه از طریق باز گذاشتن دست تکفیری‌ها برای اعمال سیاست پاکسازی قومی علیه مناطق علوی‌‌نشین، بار دیگر اهمیت استراتژیک بسیار بالای استان‌های ساحلی سوریه را نمایان کرد. 

با توجه به اینکه سواحل مدیترانه‌ای سوریه  180 کیلومتر در امتداد دریا ادامه دارد، استان‌های غربی شریان حیاتی متصل کننده سوریه به جهان خارج محسوب می‌شوند. این ساحل دارای اهمیت اقتصادی و سیاسی زیادی است، زیرا دارای بنادر مهمی مانند لاذقیه و طرطوس است که نقشی محوری در تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور ایفا می کنند.

سواحل سوریه تا پیش از سقوط اسد، مرکز حضور قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی حامی آن مانند روسیه و ایران بوده است و به تبع آن زمینه رقابت ژئوپلیتیکی را نیز فراهم کرده است.

در بُعد جمعیتی، سواحل سوریه دارای  طیف متنوعی شامل علوی ها، سنی‌ها و مسیحیان بوده که موجب شکل‌گیری بافت اجتماعی و اقتصادی در هم تنیده شده است. اگرچه این منطقه در طول سالهای جنگ داخلی به اندازه دیگر مناطق دچار ویرانی‌های گسترده نشد اما از تأثیرات و تبعات منفی اقتصادی و سیاسی جنگ کاملاً در امان نبود، زیرا عمیقاً تحت تأثیر هجوم آوارگان، مداخلات نظامی و تحریم‌های اقتصادی قرار گرفت.

از جهت موقعیت جغرافیایی ،سواحل سوریه به طول 180 کیلومتر از استان طرطوس در جنوب تا «راس الباسط» در شمال امتداد دارد و نوار ساحلی غربی سوریه را در استان های لاذقیه و طرطوس تشکیل می‌دهد.

این شهر دارای  موقعیت استراتژیک در دریای مدیترانه بوده و شامل شهرهای بزرگی  همچون «لاذقیه» و «طرطوس» همچنین بندرهایی  در «جبله» و «بانیاس »است. سواحل سوریه از شمال با ترکیه و از جنوب با لبنان همسایه بوده و از شرق با استان های «حمص »و «حماه» همسایه است و از طریق دشت باریکی از شمال تا جنوب امتداد یافته است.

در بُعد اهمیت اقتصادی ،سواحل سوریه همواره شریان اصلی  اقتصاد این کشور و عامل رونق تجارت دریایی آن بوده‌اند. در این رابطه «بندر لاذقیه»بزرگترین بندر تجاری سوریه در دریای مدیترانه و پس از آن «بندر طرطوس »به عنوان دومین بندر بزرگ در این کشور هستند.

بندر لاذقیه به فعالیت‌های گسترده تجاری شامل صادرات محصولات کشاورزی (به ویژه مرکبات و میوه‌ها)، مواد خام و نفت، اختصاص دارد و مرکز اصلی جابجایی کانتینر و تجارت دریایی سوریه محسوب می‌شود.

بندر طرطوس نیز به دلیل نقش‌آفرینی در صادرات غلات و کالاهای عمومی و واردات نیازهای کشور شهرت دارد و تا قبل از جنگ،  مرکز مهمی برای حمل ذخایر گندم و مواد استراتژیک بود.

سواحل غربی سوریه علاوه بر بنادر، دارای مناطق صنعتی مهمی نیز هست که برجسته ترین آنها پالایشگاه نفت «بانیاس »است که ظرفیت آن بین 90000 تا 100000 بشکه نفت خام در روز است که مشتقات نفتی را برای سواحل و مناطق غربی تامین می‌کند.

همچنین ایستگاه‌های تولید برق مرتبط با پالایشگاه، مجتمع‌های صنعتی مانند کارخانه‌های کود در «جبله»و مکان‌های گردشگری متعدد در امتداد نوار ساحلی وجود دارد که قبل از سال 2011 مقصدی برای گردشگران و منبع درآمد گردشگران بود. 

این سواحل به دلیل خاک حاصلخیز و آب و هوای معتدل که فضای ایده‌آلی برای کشت گسترده مرکبات، زیتون و سبزیجات هستند، نقش اقتصادی مهمی دارند. لاذقیه پایتخت مرکبات سوریه و مرکز سنتی صادرات آن از طریق این بندر به بازارهای خارجی است. در زمان جنگ نیز با وجود آسیب اقتصادی به سایر شهرها اما به دلیل دفاع همه جانبه ارتش در زمان  بشار اسد از این بندر و حضور متحدان سوریه همچون ایران و روسیه  روال فعالیت های تجاری و اقتصادی به طور عادی ادامه پیدا کرد.

اما سواحل سوری نیز به طور کامل از صدمات جنگ مصون نماندند. پس از فروپاشی اقتصاد در اثر جنگ ، به دلیل تهدیدات امنیتی و  در نتیجه  تعطیلی  بسیاری از خطوط کشتیرانی بین المللی، ترافیک در بندر  لاذقیه کاهش یافته و بخش گردشگری ساحلی  نیز  با رکود مواجه شد. با وجود این، نقش بنادر ساحلی در طول جنگ به‌عنوان «گذرگاه‌های ضروری »برای واردات سوریه با توجه به اختلال در گذرگاه‌های زمینی با عراق، اردن و ترکیه تقویت شد.

در بُعد جمعیت شناسی دو استان ساحلی (لاذقیه و طرطوس) از نظر تراکم جمعیت پس از استان دمشق در جایگاه دوم قرار دارند که مهم‌ترین منابع درآمدی آنها استفاده از فرصت‌های شغلی در بخش‌های کشاورزی، ماهیگیری، تجارت و گردشگری است.

سواحل سوریه شامل ترکیب جمعیتی متنوعی است که اکثریت آنها را عرب‌های علوی تشکیل می‌دهند که روستاهایشان در کوه‌های لاذقیه و طرطوس پراکنده شده است. البته تعداد جمعیت اهل سنت نیز در این شهرها قابل توجه است. همچنین مسیحیان به‌ویژه ارتدکس‌های یونانی و کاتولیک‌ها در برخی از شهرک‌های آن ساکن هستند. برآوردهای پیش از جنگ نشان می‌دهد که استان طرطوس اکثریت علوی دارد (حدود 80 درصد )، در حالی که استان لاذقیه تنوع جمعیتی بیشتری دارد، زیرا علوی‌ها تقریباً نیمی از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند و بقیه از اهل سنت و مسیحیان هستند.

در بُعد اهمیت سیاسی می توان گفت شهرهای ساحلی در طول تاریخ سوریه، به‌ویژه در دوران جنگ، نقش‌قابل توجهی از جهات امنیتی ایفا کردند. علی رغم بروز جنگ، منطقه ساحلی در شمال غربی سوریه تا حد زیادی از ویرانی ها و خشونت های گسترده ای که در سایر مناطق  وجود داشت در امان بود. بر اساس مطالعه‌ای که توسط بنیاد «فردریش ایبرت »انجام شد، جنگ باعث شد ساحل و بسیاری از جوامع علوی از سایر مناطق جدا بیفتد اما در عوض  این امکان برای ساکنان سواحل فراهم شد تا حکومت‌داری محلی در این منطقه توسعه پیدا کند.

به همین دلیل  بود که شهرهای ساحلی بعدها به پناهگاه های امن برای صدها هزار آواره تبدیل شدند که از جنگ به این شهرها  فرار می کردند. این مسئله اهمیت استراتژیک ساحل را برای دولت اسد بیش از پیش تقویت کرد. تا جایی که مناطق ساحلی به مرکز مهم لجستیکی و نظامی  دولت اسد تبدیل شد و واحد‌های نظامی به این مناطق منتقل شدند.

از اقدامات دیگر دولت بشار اسد در رابطه با سواحل این کشور در زمان جنگ محافظت از کریدورهای خشکی ساحلی مانند راه های منتهی به شهرهای «حماه »و «حمص» بود .

دولت اسد بسیار تلاش کرد تا با تامین امنیت این مناطق پایگاه هایش را از خطر محاصره حفظ کند. شاید بارزترین شاخص اهمیت استراتژیک سواحل این بود که دولت بشار اسد برای جلوگیری از دسترسی نیروهای معارض به حومه لاذقیه در سال 2015 از متحدان بین‌المللی خود همچون روسیه برای محافظت از زیرساخت‌های نظامی و استحکامات ساحلی کمک نظامی گرفت. پس از آن، مسکو حضور خود را به شکلی بی سابقه در سوریه و به ویژه مناطق ساحلی گسترش داد.

روسیه در سال 2015 پایگاه هوایی «حمیمیم » را در جنوب شرقی لاذقیه در نزدیکی فرودگاه «باسل الاسد» در «جبله»تأسیس کرد تا مرکز عملیات نظامی خود در حمایت از دمشق باشد. پایگاه های «طرطوس »و «حمیمیم »از مهم ترین پایگاه های نظامی روسیه در سوریه محسوب می شوند.