دغدغه ها و مشکلات یارانه سوخت

اخبار و حواشی بنزین از قاچاق آن گرفته تا قیمت گذاری و نحوه­ی توزیع آن یکی از مباحث عمده در میان افکار عمومی و مسئولین مجلس و دولت است. از اوایل سال جاری با کاهش حدود ۳ برابری ارزش پول ملی در مقابل ارز‌های خارجی و ثابت ماندن قیمت حامل‌های انرژی زمینه و بستر قاچاق سوخت به کشور‌های همسایه بیش از گذشته فراهم شد. به گفته محمود واعظی‎‏‏‎‎‎‎‎‎‎‎، رئیس دفتر رئیس جمهور، بنزین هزار تومانی در ایران در کشور‌های همسایه بین ۶ تا ۹ هزار تومان فروخته می‌شود. از سوی دیگر عدم اعتقاد و پایبندی به ساز و کار‌های طراحی شده برای سیستم کارت سوخت در مسئولین وزارت نفت موجب شدت گرفتن و تسهیل در امر قاچاق و تاراج منابع ملی را سبب شده است. مطابق گزارش پایگاه اطلاع رسانی مجلس شورای اسلامی، حدود ۳۰ درصد از سوخته عرضه شده در کشور قاچاق می‌شود که این میزان رقمی بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر در روز می‌باشد.

در این شرایط مرکز پژوهش‌های مجلس طرحی را تهیه کرده که به موجب آن یارانه بنزین به صورت مشخص به تمام ایرانی‌های دارای کارت ملی پرداخت شود. کاظم جلالی رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس معتقد است که وضعیت مصرف بنزین در ایران نشان می‌دهد که ادامه شرایط کنونی موجب شده تا واردات بنزین اجتناب ناپذیر باشد و قاچاق آن نیز ادامه یابد. طبق گفته جلالی دولت سالانه ۴۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان از طریق توزیع بنزین به خودرو‌های شخصی و حدود ۲۰ هزار میلیارد یارانه پنهان به خودرو‌های که خدمات عمومی ارائه می‌دهند پرداخت میکند. به طور خلاصه اهداف این طرح شامل: استفاده یکسان عموم مردم از یارانه پرداختی دولت به سوخت (برخی دارای خودرو نمی‌باشند و یا کمتر از آن استفاده می­کنند)، کاهش قاچاق سوخت، بهینه سازی مصرف و کاهش آلودگی، می­باشند.

دولت اکنون به اشتباه خود در حذف کارت سوخت پی برده و قرار است به منظور جلوگیری از قاچاق سوخت درآینده‌ای نزدیک تحویل بنزین به خودرو و متورسیکلت فقط با استفاده از کارت سوخت انجام شود. همانگونه که بیژن نامدار زنگه، وزیر نفت اعلام کرده هدف احیای کارت سوخت فقط جلوگیری از قاچاق سوخت است و سهمیه بندی و افزایش قیمت مد نظر نمی‌باشد. اما همانگونه که در بالا اشاره شد طرح پرداخت یارانه بنزین مجلس شورای اسلامی چندین هدف را دنبال می‌کند که قاچاق سوخت یکی از آنان است که در ادامه ذکر چند مورد را به عنوان آسیب شناسی اجمالی از این طرح را بیان می‌کنیم؛

۱- هرگونه طرح و برنامه در مسیر حرکت برای رسیدن به عدالت اجتماعی و کاستن از فاصله طبقاتی، مورد پذیرش مردم بوده و قابل تحسین می‌باشد. مزیت طرح پرداخت اعتباری و یا نقدی یارانه سوخت مجلس از آن جهت است که دهک‌های پایین جامعه و اقشار آسیب پذیر به مراتب کمتر از وسایل نقلیه و خوردرو شخصی استفاده می‌کنند.

۲- اجرای طرح پرداخت یارانه سوخت نیازمند یک پشتوانه کنترل و نظارت دقیق و هوشمند از سوی دولت و سایر نهاد‌های مرتبط می‌باشد که زمینه را برای هرگونه سوء استفاده و گرانی‌های کاذب و هیجانی بازار را سلب کند. با توجه به وضعیت کنونی و گرانی نرخ ارز که دولت نتوانست آن را مدیریت کند این امر ضروری به نظر می‌رسد؛ لذا در صورت اجرای این طرح نباید از سیستم‌های کنترل و نظارت غافل بود.

۳- هر چند که این طرح با بخش صنعتی و بدنه تولیدی کشور ارتباط غیر مستقیم و نامحسوسی دارد، اما تجربه سنوات گذشته نشان داده، پس از گرانی بنزین، میل به صعود قیمت‌ها در بسیاری از اقلام، کالا‌ها و محصولات غیر مرتبط دیگر نیز افزایش می‌یابد. با توجه به شرایط اقتصادی فعلی که عموم مردم بخصوص اقشار ضعیف و دهک‌های پایین جامعه با آن دست به گریبان هستند این تصمیات جز عمیق‌تر شدن چالش‌های اقتصادی، نتیجه دیگری در پی نخواهد داشت و متضرر اصلی چنین افزایش قیمتی، همان اقشار کم درآمدی هستند که کمر آن‌ها بر زیر فشار‌های اقتصادی خم شده و باز هم این تصمیم، توان آن‌ها را برای معیشت و زندگی ضعیف‌تر خواهد ساخت.

۴- ذکر این نکته لازم است که اجرای غیرمنتظره سیاست‌هایی که به طور مستقیم بر رفاه شهروندان تاثیر منفی دارد خوشایند نیست. امروزه مزایای اجرای شفاف سیاست‌های اقتصادی بر همگان اثبات شده است. اجرای سیاست‌ها به‌صورت پیش‌بینی نشده امکان واکنش کارگزاران اقتصادی را محدود می‌سازد و اعتماد را که پشتوانه اصلاحات اقتصادی است مستهلک می‌سازد. از این رو دولت باید با طرح مسائل اقتصادی، آحاد مردم را در فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مشارکت دهد. این مشارکت باعث ایجاد اعتماد متقابل و شفاف شدن محدودیت‌هایی می‌شود که دولت با آن روبه‌رو است.

۵- شفافیت هزینه‌ها و منافع هر سیاستی امکان ارزیابی صحیح جامعه را از اهداف سیاست‌گذار فراهم می‌آورد. اگر در کنار این مهم منابع، روش‌های اجرا، امکانات و ابزار ها، راهکار‌های جلوگیری از سود جویی و مسیر‌های بازگشت در صورت انحراف تبین و ترسیم شوند رضایتمندی و همکاری عامه مردم را نیز به همراه دارد و هم این عوامل هستند که موجب می‌شوند یک طرح در اهداف خوب و مفید ارزیابی شود ولی در عمل با عدم پایبندی و توجه بد و مضر نتیجه دهد.