نقش جمهوری اسلامی ایران در نظم جدید جهانی: فرصت‌ها و تهدیدها/یادداشت

تبیین:

نظم جهانی به‌عنوان مجموعه‌ای از نظام‌ها و روابط بین‌المللی در طول تاریخ تغییرات عمده‌ای را تجربه کرده است. از دوران پس از جنگ جهانی دوم که نظام جهانی تحت سلطه دو ابرقدرت آمریکا و شوروی قرار داشت، تا پایان جنگ سرد و ورود به دوره جدیدی که با ظهور قدرت‌های نوظهور همچون چین و هند و همچنین تحولات جهانی‌شدن همراه بود، این تغییرات بر روابط جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورها تأثیر زیادی گذاشته است. در این گزارش، نقش جمهوری اسلامی ایران در نظم جدید جهانی و تأثیرات آن بر سیاست‌ها و روابط بین‌المللی بررسی خواهد شد. همچنین، فرصت‌ها و تهدیداتی که جمهوری اسلامی ایران در این نظم جهانی جدید با آن‌ها مواجه است، تجزیه و تحلیل خواهند شد. اهمیت این موضوع نه‌تنها برای تحلیل سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی ایران بلکه برای شناخت بهتر از آینده روابط بین‌الملل در منطقه و جهان حیاتی است. در این راستا، سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران باید بتوانند از فرصت‌ها بهره برده و تهدیدات احتمالی را کاهش دهند تا هم‌زمان با تحولات جهانی به ثبات و پیشرفت داخلی دست یابند.

تاریخچه نظم جهانی و تغییرات آن 

نظم جهانی پس از جنگ جهانی دوم با شکل‌گیری دو بلوک شرق و غرب تحت سلطه دو ابرقدرت آمریکا و شوروی آغاز شد. این دوران با رقابت‌های ایدئولوژیک، نظامی و اقتصادی همراه بود و جهانی قطبی‌شده را ایجاد کرد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در پایان دهه 1980، نظم جهانی به سمت یک‌جانبه‌گرایی و سلطه آمریکا حرکت کرد. اما در دو دهه اخیر، با ظهور چین به‌عنوان قدرت اقتصادی نوظهور و تحولات جهانی‌شدن و گسترش فناوری‌های ارتباطاتی، تحولات جدیدی در نظام جهانی به‌وجود آمده است. این تغییرات در روابط بین‌الملل موجب شکل‌گیری بحران‌های جدید، افزایش رقابت‌های اقتصادی و دگرگونی در موازنه قدرت‌ها شده است. در این دوره، کشورهای زیادی مانند چین، هند و روسیه به‌دنبال افزایش نفوذ خود در سطح جهانی هستند. این تحولات بر ساختارهای بین‌المللی، سازمان‌های جهانی و تعاملات اقتصادی و سیاسی کشورهای مختلف تأثیرات شگرفی گذاشته است. جمهوری اسلامی ایران نیز در این نظم جهانی در حال تطبیق سیاست‌های خود به‌منظور حفظ منافع و دستیابی به جایگاه مؤثر در این تحولات است.

جایگاه جمهوری اسلامی ایران در نظم جدید جهانی 

جمهوری اسلامی ایران در نظم جهانی جدید با چالش‌ها و فرصت‌های فراوانی روبه‌رو است. ایران با توجه به موقعیت استراتژیک خود در غرب آسیا و منابع طبیعی فراوان، به‌ویژه انرژی‌های فسیلی، نقشی حیاتی در سیاست‌های جهانی ایفا می‌کند. از سوی دیگر، سیاست‌های داخلی جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی، تأثیرات زیادی بر جایگاه کشور در سطح بین‌المللی داشته است. جمهوری اسلامی ایران از دهه‌ها پیش در تلاش است تا از قدرت نرم خود در منطقه و جهان بهره‌برداری کند. همچنین، عضویت در سازمان‌هایی چون اوپک، جنبش عدم‌تعهد و سازمان همکاری‌های اسلامی، و تلاش برای ایجاد روابط مؤثرتر با کشورهای منطقه‌ای و جهانی، از دیگر ابعاد نقش جمهوری اسلامی ایران در نظم جهانی است. از سوی دیگر، تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی به‌ویژه از سوی غرب و ایالات متحده، چالش‌هایی را برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده‌اند که مدیریت این چالش‌ها و ایجاد راه‌های جدید برای همکاری‌های اقتصادی و سیاسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

فرصت‌ها برای جمهوری اسلامی ایران در نظم جدید جهانی 

در نظم جهانی جدید، جمهوری اسلامی ایران با فرصت‌های متعددی روبه‌رو است که می‌تواند از آن‌ها برای تقویت جایگاه خود بهره‌برداری کند. اولین فرصت مهم برای جمهوری اسلامی ایران، موقعیت استراتژیک کشور در منطقه غرب آسیا است. جمهوری اسلامی ایران با داشتن منابع انرژی عظیم، در زمینه‌های نفت و گاز، می‌تواند به تأمین انرژی برای کشورهای دیگر بپردازد و در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی جهانی مؤثر باشد. همچنین، با توجه به تحولات سیاسی در کشورهای همسایه، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند نقش مهمی در ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای داشته باشد. در این راستا، تقویت روابط با کشورهای همسایه و ایجاد توافقات اقتصادی و سیاسی می‌تواند موجب افزایش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه شود. علاوه بر این، سیاست‌های چندجانبه‌گرایانه ایران و روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف، از جمله قدرت‌های نوظهور مانند چین و هند، می‌تواند به تقویت جایگاه کشور در عرصه بین‌المللی منجر شود. همچنین، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با تقویت حضور خود در سازمان‌های بین‌المللی و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای، فرصت‌هایی برای رشد و توسعه بیشتر بیابد.

تهدیدات جمهوری اسلامی ایران در نظم جدید جهانی 

با وجود فرصت‌ها، جمهوری اسلامی ایران با تهدیدات زیادی نیز در نظم جهانی جدید روبه‌رو است. یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها، تحریم‌های اقتصادی است که از سوی کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده، اعمال می‌شود. این تحریم‌ها به‌ویژه در حوزه‌های نفتی و بانکی موجب کاهش توان اقتصادی جمهوری اسلامی ایران شده و تأثیر منفی بر وضعیت اقتصادی کشور دارد. علاوه بر این، تهدیدات امنیتی ناشی از رقابت‌های منطقه‌ای و مداخلات خارجی، به‌ویژه در کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند ثبات کشور را تهدید کند. در کنار این تهدیدات، مسائل داخلی مانند مشکلات اقتصادی، فساد و عدم شفافیت، می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی به دولت و نهایتاً تضعیف قدرت ملی و تأثیرگذاری جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‌المللی منجر شود.

جمهوری اسلامی ایران باید بتواند از فرصت‌های موجود در نظم جهانی جدید به‌طور مؤثر بهره‌برداری کند و در عین حال تهدیدات موجود را به حداقل برساند. تقویت روابط اقتصادی و دیپلماتیک با کشورهای همسایه و قدرت‌های نوظهور، استفاده از ظرفیت‌های داخلی برای توسعه اقتصادی و ایجاد ثبات سیاسی، و همچنین مدیریت صحیح بحران‌ها و چالش‌ها می‌تواند راه‌حل‌های مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران در این دوره باشد. از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران باید در برابر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی با سیاست‌های اقتصادی مقاومتی و تقویت استقلال اقتصادی، به مقابله با تهدیدات بپردازد. جمهوری اسلامی ایران باید در سیاست‌های خود تحول‌ ایجاد کرده و به‌طور مستمر راهبرد‌هایی را برای تقویت جایگاه خود در سطح جهانی و منطقه‌ای تدوین کند. در ادامه به دلیل اهمیت دیدگاه‌ها و مواضع رهبر معظم انقلاب محورهای کلیدی رویکرد معظم‌له در خصوص نظم جدید جهانی اشاره می‌شود:

 1. انتقاد از نظام سلطه: رهبر معظم انقلاب به طور مکرر نظام سلطه جهانی را که بر پایه استکبار، استثمار و زورگویی شکل گرفته است، نقد کرده‌اند. ایشان معتقدند نظم کنونی جهان که عمدتاً توسط قدرت‌های غربی به‌ویژه آمریکا هدایت می‌شود، موجب بی‌عدالتی، تبعیض و بهره‌کشی از ملت‌ها شده است.

 2. حمایت از نظم چندقطبی: رهبر معظم انقلاب تأکید دارند که دوران تک‌قطبی‌گری به پایان رسیده و نظم جدید جهانی باید مبتنی بر چندقطبی باشد. ایشان از قدرت‌یابی کشورهای مستقل، از جمله قدرت‌های نوظهور آسیایی مانند چین، هند، و روسیه استقبال کرده و آن را فرصتی برای ایجاد تعادل در نظام بین‌الملل می‌دانند.

 3. محور مقاومت و عدالت‌محوری: یکی از مفاهیم کلیدی در بیانات رهبر معظم انقلاب، "محور مقاومت" است. ایشان معتقدند که کشورها و ملت‌های مستقل و مقاوم باید در مقابل نظام سلطه ایستادگی کنند. نظم جدید جهانی از نگاه ایشان باید مبتنی بر عدالت، اخلاق و ارزش‌های انسانی باشد

4. انتقاد از ابزارهای سلطه‌گری: رهبر معظم انقلاب بارها به نقش ابزارهایی مانند سازمان‌های بین‌المللی (که تحت نفوذ قدرت‌های بزرگ عمل می‌کنند)، دلار به عنوان ابزار فشار اقتصادی، و رسانه‌های جهانی برای تحمیل فرهنگ غربی انتقاد کرده‌اند. ایشان خواستار تحول در این ابزارها به نفع ملت‌ها هستند.

 5. اهمیت معنویت و هویت فرهنگی: از دیدگاه رهبر معظم انقلاب، نظم جدید جهانی نمی‌تواند بر اساس مادی‌گرایی و سکولاریسم بنا شود. ایشان تأکید دارند که فرهنگ، معنویت و هویت ملت‌ها باید در نظم آینده نقش محوری داشته باشد و از تلاش غرب برای تحمیل فرهنگ خود جلوگیری شود.

 6. نقش جهان اسلام: رهبر معظم انقلاب بر نقش کلیدی جهان اسلام در شکل‌دهی به نظم جدید جهانی تأکید دارند. ایشان معتقدند امت اسلامی با تکیه بر اتحاد، معنویت و مقاومت می‌تواند یکی از قطب‌های مهم در این نظم باشد.

7. خروج قدرت‌های استعماری از منطقه: یکی از شروط مهم شکل‌گیری نظم جدید جهانی از نگاه رهبر معظم انقلاب، خروج نیروهای استعماری از مناطق مختلف به‌ویژه غرب آسیا است. این موضوع در بیانات ایشان در موضوعاتی نظیر فلسطین، یمن و سوریه به‌وضوح مشاهده می‌شود.

 8. تأکید بر نقش ملت‌ها و استقلال کشورها: رهبر معظم انقلاب به قدرت ملت‌ها و اهمیت حفظ استقلال کشورها در نظم جدید جهانی باور دارند. از نگاه ایشان، ملت‌ها باید خود سرنوشتشان را تعیین کنند و در برابر دخالت قدرت‌های خارجی بایستند.

هادی رجبی