جهش ترانزیتی ایران در دولت سیزدهم

تبیین:

دولت سیزدهم از روز نخست فعالیت خود دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه و بلوک شرق را در دستورکار خود قرار داد و تفاهم‌نامه‌های همکاری مشترک ریلی، جاده‌ای و دریایی را در راستای فعال‌کردن ظرفیت‌های ترانزیتی کشور امضا کرد و هفته گذشته کریدور ترانزیتی کشور فعال شد.
توجه دولت سیزدهم به مسئله کریدورها از آنجا سرچشمه می‌گرفت که امروزه حمل ونقل به عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های درآمدزایی و پیشرفت اقتصادی درجهان به شمار می‌رود و ایران از این نظر در منطقه‌ای ویژه و موقعیت استثنایی قرار دارد. در واقع ایران در چهارراه  ترانزیت جهانی قرار گرفته که از یک سو به شرق دور و از سوی دیگر به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) می‌رسد؛ در ادامه به برخی پیشرفت‌های سه سال اخیر ایران در این حوزه می‌پردازیم.

ترانزیت ریلی
ایران علاوه بر ارتباطات دریایی، از ظرفیت ریلی خوبی هم برخوردار است به طوری که از چهار مسیر تعریف شده برای ترانزیت ریلی در جهان، سه مسیر از ایران می‌گذرد.
ایران به تمام راه‌های حمل‌ونقلی اعم از دریا، جاده، ریل و آسمان دسترسی دارد. برآورد شده که اگر کشور به درآمد ترانزیت ٥٠‌ میلیون تن کالا دست پیدا کند، می‌تواند از درآمدهای نفت بی‌نیاز شود.  دو سال قبل در دولت سیزدهم برای نخستین بار محموله ترانزیت چندوجهی از مبدأ روسیه به مقصد هند مسیر خود را از طریق کریدور شمال-جنوب ایران موسوم به INSTC آغاز کرد و هفته گذشته به بندرعباس رسید و با تحویل گرفتن دو کانتینر ۴۰ فوتی از طریق آب‌های ایران به سواحل غرب هند مسیر خود را ادامه داد. مزیت استفاده از این مسیر چند وجهی برای روسیه نیز کاهش حمل بار از ۴۵ روز به ۳۰ روز است و تا ۴۰ درصد هزینه‌ حمل کالا را نیز در این کریدور برای بازرگان کاهش خواهد داد.

هدف‌های ترانزیتی جدید در دولت سیزدهم
عبور آزمایشی دو محموله کانتینر ۴۰ فوتی از کریدور شمال‌-جنوب‌ توسط شرکت کشتیرانی ایران از مبدأ روسیه به مقصد هند از طریق ایران کریدور شمال-جنوب را بعد سال‌ها مذاکره و رایزنی فعال کرد.بر اساس طرح کریدور شمال جنوب، با عبور دریای سیاه، کالا به بنادر بلغارستان می‌رسد و راهی برای دستیابی به اتحادیه اروپا وجود خواهد داشت.در سال ۱۴۰۱ نیز قطار کانتینری اعزامی از قزاقستان به مقصد اروپا با ورود به کریدور شبکه سراسری ریلی ایران، طی مراسم رسمی از ایستگاه راه‌آهن تهران عازم ترکیه شد.این قطار ترانزیتی با هدف فعال شدن کریدور ترانزیتی (kITI) قزاقستان - ترکمنستان - ایران و در ادامه حمل به مقصد ترکیه و اروپا در چارچوب نشست روسای جمهور دو کشور ایران و قزاقستان و با استفاده از مسیرهای حمل بار از طریق ایران وارد ایستگاه راه‌آهن تهران شد.
براساس این گزارش، بزرگ‌ترین صادرکننده کالا به اروپا نیز قصد دارد محموله‌هایش را از ایران عبور ‌دهد و کارشناسان چینی خط جدید دریایی-ریلی نینگشیا به ایران را مسیری کم‌هزینه برای انتقال کالاهای چینی از این منطقه و مناطق اطراف به ایران و خاورمیانه می‌دانند.

درخواست ارمنستان و گرجستان از ایران
 آرسن آواکیان سفیر ارمنستان در ایران پس از بازدید بندر چابهار و بررسی راهکارهای توسعه همکاری‌های بازرگانی و تجاری دو کشور، با بیان اینکه ارمنستان به دنبال سرمایه گذاری در حمل و نقل ترانزیتی و انجام خدمات لجستیکی در چابهار است، اظهار کرد: استفاده از امکانات بندر چابهار از چند جنبه برای ما قابل اهمیت است و ما مایل هستیم که کالاهای ما از هندوستان به چابهار و از چابهار به ارمنستان بیاید.
همچنین نشستی توسط دولت سیزدهم بین نمایندگانی از مجلس ایران با نایب رئیس کمیسیون امنیت و رئیس گروه دوستی پارلمانی گرجستان برگزار شد که مقتدایی نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در مورد آن گفت: نمایندگان مجلس گرجستان درباره همکاری با ایران برای اتصال بنادر کشور به دریای سیاه اعلام آمادگی کردند.
 از ابتدای استقرار دولت سیزدهم تا پایان آن و در آن سه ساله کوتاه بیش از پنج تفاهم‌نامه همکاری مشترک ریلی، جاده‌ای و دریایی در زمینه حمل کالا با هدف «جذب بار» کشورهای همسایه و عبور از مسیر ترانزیتی کریدور شمال - جنوب بین ایران و کشورهای همسایه منعقد شد.

ایران بهترین مسیر ترانزیتی جهان
ایران پیش‌بینی جذب ۱۰ میلیون تن بار روسیه در مسیر کریدور شمال - جنوب را دارد و بر اساس توییت وزیر سابق راه و شهرسازی ترانزیت ۲۰ میلیون تن بار، درآمد ۲۰ میلیارد دلاری برای کشور در پی خواهد داشت.
سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اعلام کرده است که کل ترانزیت کشور در سال ۱۴۰۱ (جاده‌ای و ریلی) برابر با ۱۱میلیون تن بود و اکنون با توجه به پایان کرونا و اینکه بعد از جنگ روسیه و اوکراین کریدور شمال - جنوب به مسیر جایگزین برای کشورهای اوراسیا تبدیل شده است، امکان تحقق جذب بار ۱۰ میلیون‌تنی نیز وجود دارد.
بعد از جنگ اوکراین و روسیه و بسته‌شدن مسیرهای پیش روی کشور روسیه  این کشور تلاش کرد مسیرهای دیگری را بیابد و طبعاً یکی از بهترین مسیرها مسیر ترانزیتی کشور جمهوری اسلامی ایران است.
دولت سیزدهم چند موضوع مهم را برای استفاده از این ظرفیت مدنظر قرار داد؛ نخست اینکه دولتمردان فهمیدند توجه به سه عامل قیمت، ایمنی و سرعت در این شرایط اهمیت دارد. اکنون در ادبیات لجستیکی، بحث قیمت را در رده سوم قرار می‌دهند و سرعت و ایمنی را مهم‌تر لحاظ می‌کنند. ضرورت فعلی از نظر وزارت راه و شهرسازی نگاه لجستیکی به موضوع ترافیک بار است و صرفاً اگر هم موفق شویم حمل دریایی را با ارقام پیش بینی شده جذب کنیم، لازم است در منطقه سرزمینی خود با ابزار ریلی و جاده‌ای به‌سرعت تأمین زنجیره حمل‌ونقل مورد نیاز را داشته باشیم؛ این در حالی است که از نظر حمل ریلی کاستی‌هایی وجود دارد، از لحاظ جاده‌ای نیز چون نظام حمل‌ونقل جاده‌ای خودمالکی است تا شرکت مالکی با خلل مواجه هستیم.
نباید با نگاه انفکاکی به شمال - جنوب و شرق به غرب بنگریم و این دو در کنار هم معنا می‌یابد و نمی‌شود گفت صرفاً به کریدور شمال جنوب بپردازیم؛ بلکه این دو را با هم نگاه کنیم و با ایجاد منفعت مشترک و ایجاد تقاطع‌های انتفاعی و طراحی مسیرهای ترکیبی بین دو کریدور شرق و غرب و شمال و جنوب به رشد حمل بار و فعال نگاه‌داشتن مسیرهای ترانزیتی کمک کنیم.
دولت سیزدهم دریافت که از نظر ساختاری و مدیریتی باید نگاه لجستیکی را جدی بگیریم و پیگیری کنیم. اکنون در وزارت راه و شهرسازی علاقه‌مندی‌هایی برای پیگیری امر لجستیک وجود دارد، اما باید در سطح کلان دولت و بین وزارتخانه‌های دولت پیگیری شود، یعنی نظام زنجیره تأمین را باید در نظر بگیریم که مجموعه‌ای از ثبت مسائل بانکی، مسائل مرتبط با امنیت غذایی و بخش سلامت است. با توجه به سامانه‌های جامع و برخط کردن و ایجاد یک نوع نگاه پازل گونه در کنار هم می‌تواند به کشور کمک کند تا داشبورد مدیریتی را برای مدیریت جریان کالای صادراتی، ترانزیتی داشته باشیم.

و در پایان...
 اکنون چهار کریدور مهم بین‌المللی از قزاقستان می‌گذرند که چین را به اروپا وصل می‌کنند که یکی از این کریدورها کریدور تراسیکا است. اعضای این کریدور کشورهای بلغارستان، اوکراین، رومانی، مولداوی و ترکیه در حاشیه دریای سیاه، گرجستان، ارمنستان و آذربایجان در منطقه قفقاز و ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان در آسیای میانه هستند که در سال ۱۳۸۸ جمهوری اسلامی ایران نیز به‌عنوان چهاردهمین کشور عضو این کریدور شناخته شد. قدم بعدی پیش روی دولت چهاردهم و خصوصا مدیران ترانزیتی آن در وزارت راه و شهرسازی توجه ویژه به این خط ترانزیتی مهم است.
ایران با استفاده از تامین زیرساخت‌ حمل بار از دریا به ریل و جاده می‌تواند این فرصت را به تراسیکا ندهد و هدف جذب ۱۰ میلیون تن بار را از روسیه محقق کند. حمل هر ۱۰۰ تن بار ۱۰ شغل مستقیم و حدود ۵۰ شغل غیرمستقیم ایجاد می‌کند که علاوه بر رشد درآمدهای ارزی مزایای اجتماعی زیادی هم برای کشور خواهد داشت.