حضور متفاوت ایران در ایستگاه ۲۴شانگهای

آستانه پایتخت قزاقستان روز‌های ۱۳ و ۱۴ تیرماه میزبان بیست و چهارمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای بود که از طرف ایران محمد مخبر سرپرست ریاست جمهوری در صدر هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی به قزاقستان سفر کرد. 

اهمیت شانگهای در روندهای جهانی

یکی از نکات حائز اهمیت نشست اخیر شانگهای حضور دبیرکل سازمان ملل بود که نشان از جایگاه در حال ترقی و اهمیت بسزای شانگهای در روندهای جهانی است.

آنتونیو گوترش در پاسخ به این سوال که سازمان‌های منطقه‌ای از جمله همکاری شانگهای چه نقشی در پویایی فعلی ژئوپلیتیک دارند ،گفت: پرداختن به چالش‌هایی که با آن روبرو هستیم نیازمند نهادهای بین المللی موثر است که ریشه در واقعیت‌های قرن بیست و یکم داشته و مبتنی بر منشور سازمان ملل و قوانین بین المللی باشد. گوترش تاکید کرد در چند سال گذشته، این سازمان به عنوان یک بازیگر مهم در جامعه جهانی ظاهر شده است.کشور‌های عضو سازمان شانگ‌های ۴۳ درصد از جمعیت جهان، ۲۵ درصد از تولید ناخالص، ۲۰ درصد از صادرات، ۲۰ درصد از واردات جهان و حدود ۲۳ درصد از اقتصاد جهانی را در اختیار دارند.

سیاست موفق دولت شهید رئیسی در گرفتن کرسی شانگهای

جمهوری اسلامی ایران در دهه 1390 درخواست عضویت رسمی در جمع ۸ عضو این سازمان (چین، روسیه، هند، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، پاکستان و ازبکستان) را ارائه کرده بود که با آغاز دولت سیزدهم و تغییر رویکرد سیاست خارجی ایران مبنی بر تعامل با شرق همچنین تاکید بر رویکرد همسایگی و همگرایی، این درخواست در اولین حضور آیت‌الله شهید رئیسی در اجلاس سران شانگ‌های در شهریور ۱۴۰۰ در تاجیکستان مورد پذیرش قرار گرفت.

بعد از گذشتن فرآیند‌های قانونی داخل سازمان، در تیرماه ۱۴۰۲ و در بیست و سومین اجلاس سران کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگ‌های به میزبانی هند که به شکل مجازی برگزار شد، ایران رسما به جمع اعضای اصلی این سازمان پیوست تا دریچه‌ای از فرصت‌ها و ظرفیت‌های متنوع و متعدد در راستای منافع متقابل ایران و اعضای سازمان همکاری شانگ‌های به روی جمهوری اسلامی ایران و دیگر اعضا گشوده شود.

فرصت‌های متقابل ایران و شانگهای

سازمان همکاری شانگهای میزبان نشست‌ها و ابتکارات مختلفی است که بر تجارت بین منطقه‌ای، ترانزیت، همکاری‌های صنعتی، نوآوری، پروژه‌های راه‌اندازی، کاهش فقر،تحول دیجیتال، گردشگری، دیپلماسی عمومی و سایر حوزه‌ها متمرکز است. این دستور کار گسترده و متنوع چالش مهمی برای دبیرخانه سازمان همکاری شانگهای است که باید ابتکارات و فعالیت های مختلف کشورهای عضو خود را هماهنگ و مدیریت کند. 

حضور  ایران در  سازمان همکاری شانگهای بستر مناسبی را برای گسترش مناسبات اقتصادی و تسهیل کردن مسیرهای لجستیکی برای همه کشورهای عضو سازمان  را فراهم می کند. در طرف مقابل عضویت در شانگهای هم فرصت‌های کم‌نظیر ارتقا جایگاه اقتصادی را به همراه داشته و هم از لحاظ امنیتی نیز سبب افزایش همکاری ها با کشورهای آسیای‌میانه خواهد شد.  تغییر و تحولات اخیر امنیتی در منطقه مانند افغانستان، مستلزم همکاری های متقابل ایران و سایر کشورهای همسایه افغانستان است.

سازمان همکاری شانگهای(SCO) با ماهیتی دفاعی- امنیتی دارای سه نهاد دائمی از جمله «ساختار منطقه ای مبارزه با تروریسم»، «شورای تجاری سازمان همکاری شانگهای» و «کنسرسیوم بین بانکی»است. همچنین از نظر وظایف و فعالیت های خود، توسعه عمودی قابل توجهی را تجربه کرده است. در حالی که تمرکز اصلی و اولیه این سازمان به عنوان جانشین “گروه پنج شانگهای” بر روی مسائل مرزی و مقابله با به اصطلاح “سه شر” (تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی) بود، وظایف آن به تدریج گسترش یافت و شامل طیف گسترده‌ای از زمینه های اقتصادی، فرهنگی و علمی شد.

همکاری انرژی یکی دیگر از اولویت های کلیدی سازمان همکاری شانگهای است. باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای که در سال 2013 تأسیس شد، همکاری بین تولیدکنندگان بزرگ انرژی مانند روسیه، عربستان سعودی، ایران، قزاقستان و ازبکستان و مصرف کنندگانی مانند چین، هند، پاکستان، ترکیه، قرقیزستان و تاجیکستان را به طور قابل توجهی افزایش داده است. این باشگاه از پروژه‌هایی مانند خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین حمایت کرده است و برنامه‌هایی در حال انجام است تا ترکیه را به یک مرکز گاز حیاتی تبدیل کند که از طریق آن تجارت بین کشورهای عضو و با اروپا انجام شود.

گذشته از بخش‌های سنتی انرژی، چین و روسیه راکتورهای هسته‌ای را به سایر کشورهای عضو نیز صادر کرده‌اند. هدف این طرح ها ایجاد سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک سیستم انرژی خودکفا بوده و نقش مهمی در کاهش تأثیر تحریم های بین المللی بر روسیه داشته است.

سازمان همکاری شانگهای به طور قابل توجهی با ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) که سنگ بنای سیاست خارجی چین است، تلاقی می کند که برای تقویت شبکه های تجارت جهانی و توسعه زیرساخت ها در سراسر آسیا، اروپا و آفریقا طراحی شده است و به عنوان یک «جاده ابریشم جدید» عمل می کند.

اکثر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، به استثنای هند، پروژه های BRI را تأیید کرده یا در آن شرکت کرده اند، پروژه هایی مانند خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین فوق الذکر، کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC)، مرکز مالی بین المللی آستانه (AIFC) ) در قزاقستان و پروژه راه آهن چین- قرقیزستان- ازبکستان (CKU). در حالی که تمرکز BRI بر تقویت اتصال منطقه‌ای با اهداف سازمان همکاری شانگهای برای ارتقای یکپارچگی بین کشورهای عضو همپوشانی دارد، این پروژه‌ها گاهی نگرانی‌هایی را در مورد نفوذ فزاینده چین در منطقه ایجاد می‌کنند که منجر به اصطکاک با هند و روسیه شده است.

در مجموع با عنایت به تبدیل شدن ایران به یک عضو رسمی شانگهای ، جمهوری اسلامی باید از ظرفیت ها و فرصت‌های پیش رو برای حل چالش های امنیتی در منطقه مانند مسئله افغانستان و توسعه همه جانبه روابط با کشورهای آسیای مرکزی استفاده لازم را داشته باشد.